اوْراسیا: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
خط ۳۰:
آوراسییا قارره‌ینده یئر کوره‌سینده مؤوجود اولان بوتون طبیعی زونالارا راست گلمک مومکوندور. بونون اساس سببی قارره‌ین بوتون ایقلیم قورشاقلاریندا یئرلشمه‌سیدیر. طبیعی زونالار خریته‌سینه نظر یئتیرسک گؤرریک کی، قارره‌ده شیمال یاریمکوره‌سی اوچون کاراکتئریک اولان طبیعی زونالارین هامیسینی گؤره بیلریک. بو دا اونون ائکواتوردان قوتب، شرقدن قربه دوغرو گئنیش مسافه‌ده اوزانماسینین نتیجه‌سی حساب اولونا بیلر. آوراسییادا طبیعی شراییطین حددن چوخ زنگینلیگی و ایقلیم قورشاقلارینین یئرلشمه‌سی، قربدن-شرقه ایقلیم تیپلرینین کونتینئنتاللیغینین آرتماسی و مورککب رئلیئف قورولوشونون اولماسی طبیعی زونالارین آشاغیداکی شکیلده یئرلشمه‌سینه گتیریب چیخارمیشدیر. آرکتیکا صحرالار زوناسی شیمال بوزلو اوقیانوسدا یئرلشن آدالاری احاطه ائدیر. بوتؤولوکله آرکتیکا ایقلیم قورشاغیندا یئرلشیر. اوندان جنوبا دوغرو توندرا و مئشه توندرا زونالاری اوزانیر. طبیعی زونالار خریته‌سینی نظردن کئچیرسک گؤرریک کی، قربدن شرقه دوغرو توندرا داها دا گئنیشله‌نیر. آوروپا ساهیللرینده توندرا زوناسی ائنسیز دار زولاق شکلینده باشلاییر و شرقه طرف اونون سرحدی خئیلی جنوبا مئیل ائدیر. بو خوصوصیت قربدن شرقه گئتدیکجه ایقلیمده کونتینئنتاللیغین آرتماسی ایله علاقه داردیر. گؤستریلن طبیعی زونالارین هامیسی اوزون سورن شاختالی قیش، چوخ قیسا یای، دایمی دونوشلوغو، بوزلاق و باتاقلیقلارین گئنیش یاییلماسی ایله سجیییله‌نیر. تورپاق اؤرتویو یاخشی اینکیشاف ائتمه‌میشدیر، بیتکی اؤرتویو نؤوجه کاساددیر. بورا کاراکتئریک تورپاقلار قلئیلی، تورفلو، باتاقلیق تورپاقلاریدیر. آرکتیکا صحرالاری و توندرا زونالارینین طبیعتی آنتروپوگئن تاثیر نتیجه‌سینده آز دییشیلیب. بونونلا بئله بعضی هئیوانلارین آزالماسی موشاهیده اولونور، بعضی یئرلر، خوصوصیله نئفت و قاز چیخاریلان یئرلر چیرکلنمه‌یه معروض قالمیشدیر. آوراسییادا مئشه زوناسی گئنیش ساحهتوتور. مئشه زوناسی بورادا اوچ یاریمزونادان عیبارتدیر. شیمالدا ساحه جه داها بؤیوک اراضینی احاطه ائدن تایقا مئشه‌لری زوناسی اوزانیر. توندرا و مئشه-توندرا زوناسینا نیسبتن بو زونادا یای داها ایستی و داواملی اولدوغوندان، آغاج بیتکیلری گئنیش ساحهتوتور. تایقا زوناسی دا توندرا زوناسی کیمی شرقه دوغرو گئتدیکجه چوخ گئنیشله‌نیر. شرقه دوغرو ایقلیمین کونتینئنتاللیغینین آرتدیغی اوچون آوروپانین ائنسیز تایقا مئشه‌لری شرقه طرف گئنیشله‌نیر و بؤیوک بیر اراضی توتور. تایقا زوناسیندا سویوغاداواملی – کسکین کونتینئنتال ایقلیمینده بئله یاخشی اینکیشاف ائدن آغاج نؤولری، کوکنار و شام آغاجی بیتیر. تایقادا پودزول تورپاقلار یاخشی اینکیشاف ائتمیشدیر. آوروپا اراضیسینده گئنیش ساحهتوتان قاریشیق و ائنلییارپاقلی مئشه‌لر زوناسی شرقه گئتدیکجه ائنسیزلشیر و تامامیله یوخا چیخیر. اونلار یئنیدن یالنیز شرقده – ساکیت اوقیانوس ساهیللرینده ائنلییارپاقلی و قاریشیق مئشه‌لر زوناسی یارادیر. قاریشیق مئشه‌لرده چیملی-پودزول تورپاقلار یاییلمیشدیر. ائنلییارپاقلی و قاریشیق مئشه‌لر زوناسی اینسانلار طرفیندن خئیلی قیریلمیشدیر. اینسان فعالیتینین تاثیری آز اولان تایقا مئشه‌لری قارره‌ین شرق حیصه سینده و داغلیق اراضیلرده گئنیش ساحهتوتور. چؤل و مئشه-چؤل زونالاری اینسان فعالیتی نتیجه‌سینده داها چوخ دییشیکلره معروض قالمیشدیر. بو زونالار دا قارره‌ین داخیلینده تام زولاق عمله گتیرمیر. چؤللر قربده کارپات داغلاری اتکلریندن و قارا دنیز ساهیللریندن باشلایاراق، شرقده آلتای و بؤیوک خینقان داغلارینا قدر گئنیش بیر اراضیده یارانمیشدیر. محصولدار قارا تورپاقلار بو زونادا اکینچیلیگین اینکیشاف ائتمه‌سینه سبب اولموشدور. زونادا یای اوزون و ایستی کئچیر. صحرا و یاریمسهرا طبیعی زونالاری قارره‌ده هم مولاییم قورشاقدا هم ده تروپیک و سوبتروپیک قورشاقلاردا یاییلمیشدیر. بیتکی و هئیوانلار عالمینین کاسادلیغی آز محصولدار تورپاقلارین، بعضی حاللاردا ایسه شورانلیقلارین اینکیشافی بو زونالارین قورو کونتینئنتال ایقلیمی ایله باغلیدیر. اوقیانوسلاردان قارره‌یه داخیل اولان مولاییم و روطوبتلی هاوا کوتله‌لری داخیلی رئگیونلارا ایره‌لیله‌دیکجه اؤز روطوبتلیگینی ایتیریر. بونا گؤره داخیلی صحرا و یاریمسهرالار آز میقداردا یاغینتی آلیر. سوبتروپیک جودیارپاقلی همیشیاشیل مئشه و کوللوقلار زوناسی آرالیق دنیزی ساهیللرینی احاطه ائدیر. بو زونادا قیش آیلاری مولاییم یای آیلاری قورو و ایستی کئچیر. محصولدار قهوگی تورپاقلار اینکیشاف ائتمیشدیر. زونانین بیتکی اؤرتویو اینسانین تصروفات فعالیتینین تاثیری ایله خئیلی دییشمیشدیر. مئشه‌لر قیریلمیش، یئرینده اکین ساحه لری و پلانتاسییالار سالینمیشدیر. چینین و یاپونییانین جنوبونو احاطه ائدن سوبتروپیک قورشاغین شرقینده موسسون مئشه‌لری گئنیش ساحهتوتور. ساواننا، سوبئکواتوریال و ائکواتوریال مئشه زونالاری قارره‌ین جنوب، جنوب-شرق حیصه لرینی و بوراداکی آدالاری احاطه ائدیر. ساواننا زوناسی سوبئکواتوریال قورشاغین دوزنلیک ساحه لریند، مؤوسومی روطوبتلی مئشه‌لر زوناسی ایسه هیندیستان و هیند-چین یاریمادالارینین ساهیلبویو حیصه لرینده و داغلیق اراضیلرده یاییلمیشدیر. ائکواتوریال مئشه‌لر باشلیجا اولاراق بؤیوک و کیچیک زوند آدلارینین ائکواتوربویو قورشاغیندا یئرلشیر. بو مئشه‌لر دایم روطوبتلی، همیشیاشیل و چوخ زنگین ترکیبلی اولماسی ایله سئچیلیر. هر ایکی زونانین هئیوانلار عالمی اؤز زنگینلیگی ایله سئچیلیر.
==آوراسییانین ان اوجقار نوقطه‌لری==
قارره نوقطه‌لری
چئلیوسکین بورنو (روسییا)، 77°43 ش. ائ. — ان اوجقار
پیای بورنو (مالایزییا) 1°16 ش. ائ. — ان اوجقار
روک بورنو (پورتوقالییا)، 9º31 ق. او. — ان اوجقار
دئژنیوو بورنو (روسییا)، 169°42 ق. او. — ان اوجقار
===آدا نوقطه‌لری===
فلیقئل بورنو (روسییا)، 81°52 ش. ائ. — ان اوجقار شیمال
جنوب آداسی (کوکوس آدالاری) 12°4 ج. ائ. — ان اوجقار جنوب
مونشیک قایاسی (ازور آدالاری) 31º16 ق. او. — ان اوجقار قرب
راتمانوو آداسی (روسییا) 169°0 з. او. — ان اوجقار شرق
==بؤیوک یاریمادالاری==
عربیستان یاریماداسی
| |||