|
'''آوراسیا'''، [[آوروپا]] ایله [[آسیا]]یی قاپسایان جوغرافی بؤلگه‌یه وئریلن آد. آوراسییا – یئرین ان بؤیوک قارره‌سیدیر. آوروپا و آسيا قارره‌لریندن عیبارتدیر. آوراسیا کلیمه‌سی، آوروپا ایله آسیا (یانی آور ایله آسیا) سؤزجوکلرینین بیرلشمسیندن اولوشور.
آدالارلا بیرلیکده ساحه سی 53 893 کم²-دیر، دونیا قورو اراضیسینین 36%-نی تشکیل ائدیر[1]. اهالیسی 4،3 میلیارددان چوخدور و دونیا اهالیسینین 3/4 حیصه سینیبؤلومونی تشکیل ائدیر[2].
ان اوجقار نؤقطه‌لری: شیمالدا[[قوزئی]]ده چئلیوسکین بورنو (77°43 شم.ائ.)، جنوبداگونئی‌دا پیای بورنو (1°16 شم.ائ.)، قربدهباتی‌دا روکا بورنو (9°34 ق.او.)، شرقدهدوغودا دئژنیوو بورنو (169°40 ق.او.). یئر کورهسینین ان یوکسک زیروه‌سی ائوئرئست داغی و قورودا ان آلچاق موطلق نوقطه‌سی اؤلو دنیز (سویییه‌سی -395 م)، ان درین گؤلو بایکال و ان روطوبتلی ساحه سی چئراپونجی آوراسییادادیر.
آوراسییانی قربدنباتی‌دان آتلانتیک اوقیانوس، شیمالدانقوزئیدن شیمالقوزئی بوزلو اوقیانوس، جنوبدانگونئی‌دن هیند اوقیانوسی، شرقدندوغودان ساکیت اوقیانوس احاطه ائدیر.
==آدینین یارانماسی==
قارره‌یه بیر چوخ آدلار وئریلمیشدیر. آلئکساندر قومبولدت اراضییه "آسيا" آدینی وئرمیشدیر. کارل قوستاو رویشلئ 1858-جی ایلده "هاندبوجه دئر ژئوگراپهیئ" کیتابیندا "ائلئردتهئیل عاصیئن-ائوروپا" تئرمینی ایشلتمیشدیر. "آوراسییا" آدینی ایلک دفعه1883-جو ایلده ژئولوق ائدوارد زوسس وئرمیشدیر.
==ژئولوژی کاراکتئریستیکاسی==
قارره شیمالقوزئی یاریمکورهسینده تخمینن 9° ق. او. و 169° ق. او. آراسیندا یئرلشیر. عئینی زاماندا آوراسییا آدالارینین بیر بؤلومو جنوبگونئی یاریمکوره‌سینده‌دیر. آوراسییانین بیر حیصه سیبؤلومو شرقدوغو یاریمکورهسینده، سون قربباتی و شرقدوغو بؤلومو ایسه قربباتی یاریمکوره‌سینده‌دیر.
دونیانین ایکی بؤلومو: آوروپا و آسيانی اؤزونده بیرلشدیریر. اونلار آراسیندا سرحد آشاغیداکی ختله گئدیر: اورال داغلارینین شرقدوغو یاماجی، اورال چایی، ائمبا چایی، خزر دنیزینین قربباتی ساهیلی، کوما چایی، کوما–مانیج شلاله‌سی، مانیچ چایی، قارا دنیزین شرقدوغو ساهیلی، قارا دنیزین جنوبگونئی ساهیلی، بوسفور بوغازی، مرمره دنیزی، داردانئل بوغازی، ائگئی دنیزی و آرالیق دنیزی، همچنین هیبرالتار بوغازی. بو سرحد تاریخی اولاراق یارانیبدیر، طبیعتده اونلار آراسیندا طبیعی سرحد یوخدور. قارره بیر قرونت لایینین اوستونده‌دیر و واحید طبیعته مالیکدیر.
==آوراسییا یئر کورهسینین دؤرد اوقیانوسی ایله احاطه اولونوب==
قارره قربدنباتی‌دان شرقهدوغویا 16 مین کیلومئتر، شیمالدانقوزئیدن جنوباگونئی‌ا 8 مین کیلومئتر اوزانیب. ساحه سی 53،4 میلیون کم²-دیر. بو قورو حیصه نینبؤلومون اوچده بیریدیر. آوراسییانین آدالارینین عومومی ساحه سی 2،75 میلیون کم²-دیر.
==ایقلیمی==
آوراسییا ان مورککب ایقلیم شراییطینه مالیک قارره‌دیر. بونون سببلری قارره‌ین چوخ نهنگ اولماسی (قربدنباتیدن-شرق،دوغویا، شیمالدانقوزئیدن-جنوباگونئی‌ا بؤیوک مسافه‌ده اوزانماسی)، رئلیئفین مورککبلیگی، قارره‌ین مرکزینین اوقیانوسلاردان آرالی اولماسی، بؤیوک داغ سیستئملری‌نین یئرلشمه‌سیدیر. قارره‌ین شیمالدانقوزئیدن جنوباگونئی‌ا بؤیوک مسافه‌ده اوزانماسی اونون سطحینده گونشدن گلن ایستیلیگین غئیری-برابر پایلانماسینا سبب اولور. جنوبگونئی ائنلیلیکلرینده گونش شوعالاری یئر سطحینه داها بؤیوک بوجاق آلتیندا دوشدویونه گؤره بورا داها چوخ ایستیلیک آلیر. شیمالاقوزئیا دوغرو گونش شوعالارینین دوشمه بوجاغی آزالیر و سطحین آلدیغی ایستیلیگین میقداری دا آشاغی دوشور. نتیجه‌ده قارره‌ین جنوبوگونئی‌و ایله شیمالیقوزئیی آراسیندا کسکین تئمپئراتور فرقی یارانیر. بؤیوک ایقلیم فرقلری قارره‌ین کنار قربباتی و شرق،دوغو، ائلجه ده داخیلی حیصه لریبؤلوم‌لری آراسیندا دا مؤوجوددور. بونون سببی قارره‌ین داخیلی حیصه لرینینبؤلوم‌لرینین ایقلیمینه اوقیانوسلارین تاثیرینین زیفله‌مه‌سیدیر. نتیجه‌ده قارره‌ین مرکزینین اوقیانوسلاردان اوزاقلیغی کونتینئنتال ایقلیم شراییطی یارادیر. بئله کی، آتلانتیک اوقیانوسی اوزریندن گلن مولاییم و روطوبتلی هاوا کوتله‌لری قربهباتیه - آوروپایا بول یاغینتی گتیریر، ایقلیمی یومشالدیر. شرقهدوغویا حرکت ائتدیکجه بو هاوا کوتله‌لرینین روطوبتلیگی و ایقلیمین کونتینئنتاللیغی آزالیر. قارره‌ین ایقلیمینه شیمالقوزئی بوزلو اوقیانوسینین دا تاثیری بؤیوکدور. بو اوقیانوسین اوزرینده یارانان قورو و سویوق هاوا کوتله‌لری قارره‌ین گئنیش شیمالقوزئی اراضیلرینه داخیل اولاراق قیشدا شاختالی، یایدا سرین هاوا شراییطی یارادیر. قارره‌ین شرقدوغو و جنوبگونئی حیصه لرینینبؤلوم‌لرینین ایقلیمی ایسه ایلین ایستی دؤورونده ساکیت و هیند اوقیانوسلاریندان گلن موسسون کولکلرینین تاثیری آلتیندا فورمالاشیر. یای موسسونلاری قارره‌ین کنار زونالارینا بول یاغینتی گتیردیگی حالدا، قیش موسسونلاری قارره‌دن اوقیانوسا اسدیگیندن قیشدا بورادا قورو، آیدین هاوالار حاکیم اولور. هیند اوقیانوسیندان گلن ایستی و روطوبتلی هاوا کوتله‌لری یالنیز جنوبیگونئی‌ی آسيانین ایقلیمینه تاثیر ائدیر. هوندورلوگو 7-8 کم-دن آرتیق اولان هیمالای داغلاری روطوبتلی موسسونلاری قارره‌ین داخیلی حیصه لرینهبؤلوم‌لرینه بوراخمیر. نتیجه‌ده هیمالای داغلارینین جنوبگونئی یاماجلارینا چوخ، شیمالقوزئی یاماجلارینا – تیبئت و مرکزی آسيایا اولدوقجا آز یاغینتی دوشور.
ایقلیم خریته‌سی قارره‌ده تئمپئراتور و یاغینتیلارین پایلانماسی خوصوصیتلرینی آیدینلاشدیرماغا ایمکان وئریر. قیشدا قارره‌ین چوخ حیصه سیندهبؤلومونده اورتا تئمپئراتور 0 درجه‌دن آشاغی اولور. یالنیز آتلانتیک اوقیانوسی، آرالیق و قارا دنیز ساهیللرینده قیشدا تئمپئراتور 0 درجه‌دن یوخاری اولور. جنوبیگونئی‌ی آسيادا ایسه قیش آیلاری مولاییم، حتّی ایستی اولور. قیشدا یانوار آیینین اورتا تئمپئراتورونو گؤسترن ایزوتئرملر قربدنباتیدن شرقهدوغویا مئریدیان ایستیقامتینده دییشیر و شیمالقوزئی-شرقهدوغویا دوغرو آزالدیغی موشاهیده اولونور. آوراسییانین، ائلجه ده بوتون شیمالقوزئی یاریمکوره‌سینین "سویوقلوق قوتبونون" (ویمیاکون -71 درج) بورادا اولماسی تصادوفی دئییل.
یای تئمپئراتورو قارره‌ده بیر قدر یوکسکدیر. اییول ایزوتئرملری ائنلیک ایستیقامتینده گئدیر و یالنیز داخیلی حیصه لردهبؤلوم‌لرده بیر قدر شیمالقوزئی-شرقهدوغویا دوغرو مئیل ائدیر. اییول آیینین اورتا تئمپئراتورو شیمالقوزئی و شیمالقوزئی-شرقدوغو ساهیللری ایستیثنا اولماقلا هر یئرده 10 درجه‌دن یوکسکدیر. قارره‌ده ان یوکسک تئمپئراتور عربیستان یاریماداسیندا +54 درجه موشاهیده اولونموشدور.
ایقلیم خریته‌سینده یاغینتیلارین دا غئیری-برابر پایلاندیغینی موشاهیده ائدیلیر. آتلانتیک اوقیانوسی ساهیللری ایل بویو برابر میقداردا بول یاغینتی آلیر. قارره‌ین ساکیت و هیند اوقیانوسلارینین تاثیری آلتیندا قالان شرقدوغو و جنوبگونئی حیصه لریبؤلوم‌لری ده بول یاغینتی ایله تمین اولونور. دونیادا ایکینجی ان چوخ یاغینتی دوشن یئر، هیمالای داغلارینین جنوبگونئی-شرقدوغو یاماجی – چئراپونجا (12000 مم) محض بو قارره اراضیسینده‌دیر. لاکین بورادا یاغینتیلار اساسن یای آیلاریندا دوشور. قارره‌ین چوخ بؤیوک حیصه سیبؤلومو ایلده 500 مم-دن آز یاغینتی آلیر. داخیلی حیصه لرهبؤلوم‌لره – مرکزی آسيایا، عربیستان یاریماداسینا، ایران یایلاسینین بعضی یئرلرینه حتّی 50 مم-دن ده آز یاغینتی دوشور. بونون سببی اوقیانوسدان اوزاقلاشدیقجا هاوا کوتله‌لرینین اؤز روطوبتینی ایتیرمه‌سی، سیرا داغلارین روطوبتلی هاوا کوتله‌لرینین قارشیسینی کسمسی ایله ایضاح ائدیلیر. قارره‌ین اراضیسینده ان آز یاغینتی روبع الخالی صحراسیندا (10 مم-ه قدر) قئیده آلینیب.
آوراسییا یئگانه قارره‌دیر کی، بوتون ایقلیم قورشاقلاریندا یئرلشیر. اوفوقی زوناللیق قانوناویغونلوغونا مووافیق اولاراق بورادا ائکواتوریال قورشاقدان قوتب قورشاغینا قدر بوتون قورشاقلار نؤوبلشیر: شیمالقوزئی بوزلو اوقیانوسینداکی آدالار و شیمالقوزئی ساهیلبویو آرکتیک، ایسلاندییا آداسیندان باشلامیش شرقهدوغویا دوغرو زولاق شکلینده سوبارکتیک ایقلیم قورشاقلاری یئرلشیر. آوراسییانین ان گئنیش حیصه سیبؤلومو مولاییم قورشاقدا یئرلشیر و مورککبلیگی ایله سئچیلیر. قربد،باتیدا، آتلانتیک اوقیانوسی ساهیللرینده مولاییم دنیز ایقلیمی، شرقهدوغویا دوغرو آردیجیل اولاراق مولاییم کونتینئنتال، کسکین کونتینئنتال، ساکیت اوقیانوس ساهیللرینده ایسه موسسون و مولاییم دنیز ایقلیم تیپلری حاکیمدیر. قربد،باتیدا، پرینئی یاریماداسیندان شرقد،دوغود، ساکیت اوقیانوسین ساهیللرینه قدر زولاق شکلینده سوبتروپیک ایقلیم قورشاغی یئرلشیر و آرالیق دنیز ایقلیمی، کونتینئنتال، موسسون ایقلیم تیپلری آیریلیر. عربیستان یاریماداسی، فارس کؤرفزی اطرافی، ایران یایلاسینین جنوب حیصهگونئی سی،بؤلومو، هیند-قانق اووالیغینین قربیباتی تروپیک کونتینئنتال، هیندیستان و هیند-چین یاریمادالاری، شری-لانکا آداسی سوبئکواتوریال ایقلیم قورشاقلاریندا یئرلشیر. مالاککا یاریماداسی و زوند آدالاریندا ائکواتوریال ایقلیم قورشاغی حاکیمدیر.
==چایلاری و گؤللری==
داخیلی سولارین حجمینه گؤره آوراسییا ان زنگین قارره حساب اولونور. داخیلی سولارین ایستر اراضی اوزره پایلانماسینا، ایسترسه ده قیدالانماسینا و رئژیمینه گؤره قارره‌ین آیری-آیری حیصه لریبؤلوم‌لری آراسیندا خئیلی فرق وار. دونیادا اوزونلوغو 4000 کم-دن چوخ اولان 14 چایدان 7-سی محض بو قارره‌ده یئرلشیر. ان بؤیوک گؤلو خزر، ان اوزون چایی یانتسزیدیر – 5800 کم. دونیانین ان درین شیرینسولو گؤلو بایکال ،ن دوزلو گؤلو اؤلو دنیز محض آوراسییا قارره‌ینده‌دیر. پامیر داغلاریندا ایسه اوزون داغ-دره بوزلاغی – فئدچئنکو بوزلاغی یئرلشیر. آوراسییانین چایلارینین فیزیکی خریته‌نی نظردن کئچیرسک، قارره‌ین کنارلاریندا چای شبکه‌سینین داها سیخ، جنوبگونئی-قربباتی حیصه سیندهبؤلومونده و داخیلی رایونلاریندا ایسه سئیرک اولدوغونو موشاهیده ائدریک. چایلار قارره‌ین داخیلینده‌کیداغلاردان، یوکسکلیک و یایلاردان باشلایاراق موختلیف ایستیقامتلرده آخیر. تؤکولدویو یئردن آسیلی اولاراق، آوراسییانین چایلاری 5 هؤوزه‌یهحوزه‌یه بؤلونور. بورادا دؤرد بؤیوک اوقیانوس هؤوزه‌سیحوزه‌سی ایله یاناشی دونیا اوقیانوسینا چیخیشی اولمایان داخیلی (اخارسیز) هؤوزهحوزه ده گئنیش ساحهتوتور. داخیلی هؤوزهحوزه قارره‌ین 1/3 حیصه سینیبؤلومونی احاطه ائدیر. ایقلیم شراییطیندن آسیلی اولاراق، قیدالانماسینا و رئژیمینه گؤره چایلار بیر-بیریندن خئیلی فرقله‌نیر. موختلیف هؤوزه‌لرهحوزه لره مخصوص چایلارین قیدالانماسیندا و سو رئژیمینده‌کیفرقلرین اساس سببی یاغینتیلارین ایللیک میقداری، اونون فصیللر اوزره پایلانماسی و بوخارلانمادیر. آوراسییانین شیمالقوزئی بوزلو اوقیانوسی هؤوزه‌سینهحوزه‌سینه عایید اولان چایلاری – اوب، یئنیسئی، لئنا،پئچورا و س. بو چایلاردان اوب ان اوزون، یئنیسئی ایسه ان بول سولو چای حساب اولونور. هؤوزه‌نینحوزه‌نین چایلاری یوخاری آخاردا داغ چایلاری، اورتا و آشاغی آخارلاردا ایسه تیپیک دوزنلیک چایلاریدیر. چایلارین بؤیوک مسافه‌ده جنوبدانگونئی‌دان شیمالاقوزئیا و موختلیف ایقلیمه مالیک اولان اراضیلردن کئچمه‌سی اونلارین رئژیمینین مورککبلیگینه سبب اولموشدور. بو چایلارین اکثریتینین قیدالانماسیندا قار و یاغیش سولاری اوستونلوک تشکیل ائدیر. ایلین چوخ حیصه سینیبؤلومونی بو چایلار دونور. یازدا بوزدان آزاد اولان چایلاردا گوجلو داشقینلار عمله گلیر. آتلانتیک اوقیانوسی هؤوزه‌سینینحوزه‌سینین چایلاری آوروپانین یوکسکلیکلریندن، داغلاردان باشلاییر. بورادا چای شبکه‌سی داها سیخ اولسا دا، اوزون چایلار یوخدور. ان بؤیوک چای دونای چاییدیر. بو چای اوزونلوغونا گؤره آوروپادا ایکینجی چایدیر. دونای چایی بیر نئچه داغی، یوکسکلیگی، اووالیغی کئچه‌رک قارا دنیزه تؤکولور و منصبینده دئلتا عمله گتیریر. دونای یوخاری آخاردا تیپیک داغ چاییدیر، خیردا قوللار قبول ائدیر. اورتا آخاردا اونا ایری قوللار – دراوا، تیسا، ساوا و س. بیرلشیر. دونای بؤیوک مسافه‌ده گمیچیلیک اوچون چوخ یارارلیدیر. چونکی او، بیر نئچه دؤولتلرین اراضیسیندن کئچیر و اونلارین چوخو اوچون دنیزه یئگانه چیخیش یولودور. دیگر موهوم چایلاری شیمالقوزئی و بالتیک دنیزینه تؤکولن – رئین، ائلبا، ویسلا، اودئر چایلاریدیر. بو چایلار بول سولو اولماقلا ایل بویو گمیچیلیک اوچون یارارلیدیر. بو چایلاری بیرلشدیرن کاناللارین چکیلمه‌سی اونلارین نقلیات اهمیتینی خئیلی آرتیرمیشدیر. جنوبیگونئی‌ی آوروپادا آرالیق دنیزینه (رونا، پو) و بیرباشا آتلانتیک اوقیانوسینا (تاخو، قوادیانا، لاورا) تؤکولن چایلارین اکثریتی قیسا و آزسولو، گمیچیلیک اوچون او قدر ده یارارلی اولمایان چایلاردیر. بو چایلار قیشدا بولسولو اولور، یایدا ایسه اولدوقجا دایازلاشیر، بعضیلری ایسه حتّی قورویور. لاکین بو چایلارین سووارما اهمیتی بؤیوکدور. ساکیت اوقیانوس هؤوزه‌سینهحوزه‌سینه عایید چایلاری – یانتسزی، خوانخئ، مئکونق آمور و س. چایلاریدیر. بو چایلار منبعلرینی یوکسک داغلاردان و یایلالاردان گؤتورمکله شرقهدوغویا آخیر. یوخاری آخاردا چایلار داغ چایلاریدیر. سورعتلی آخینا مالیک اولدوقلاری اوچون دوزنلییه چیخدیقدا اؤزلری ایله بیرلیکده گتیردیکلری چوخلو میقداردا قیرینتی و آسیلی ماتئریاللاری چؤکدورور. اکثر چایلاری دئلتا عمله گتیریر. بو هؤوزه‌یهحوزه‌یه عایید اولان چایلارین قیدالانماسیندا یاغیش سولاری اوستونلوک تشکیل ائدیر. قیدالانمادا موسسون رئژیمی اؤزونو گؤستریر. یای موسسونلارینین یاراتدیغی گوجلو یاغیشلار نتیجه‌سینده تئز-تئز داشقینلار عمله گتیریر. باشلانغیجینی یوکسک داغلارداکی بوزلاقلاردان گؤتورن چایلاردا یای داشقینلاری بوزلاقلارین اریمه‌سی ایله داها دا گوجله‌نیر. مولاییم قورشاقدا آخان چایلار قیشدا دونور. بونا گؤره اونلاردا قار و بوزلارین اریمه‌سی نتیجه‌سینده یازدا داشقینلار باش وئریر. یانتسزی چایی شرقیدوغو چین دنیزینه تؤکولرکن بؤیوک دئلتا یاراتمیشدیر. بو چای آوراسییانین ان اوزون چاییدیر. بؤیوک مسافه‌ده گمیچیلیک اوچون یارارلیدیر، سووارمادا گئنیش ایستیفاده اولونور. چین اهالیسینین دؤردده بیر حیصه سیبؤلومو یانتسزی چایینین هؤوزه‌سیندهحوزه‌سینده یاشاییر. آوراسییانین هیند، قانق، براهماپوترا چایلاری هیند اوقیانوسی هؤوزه‌سینهحوزه‌سینه عایید اولان چایلاردیر. بو چایلارین قیدالانماسیندا و سو رئژیمینده ده موسسون یاغیلاری بؤیوک رول اویناییر. قانق چایی سولولوغونا گؤره یالنیز آمازونکا و کونقو چایلاریندان گئری قالیر. اؤز منبعیینی هیمالای داغلاریندان گؤتورن قانق و اونون قوللاری قارره‌ین ان بول یاغینتیلی اراضیسیندن آخیر و بئنقال کؤرفزینده بؤیوک دئلتا یارادیر. جنوبگونئی و جنوبگونئی-شرقدوغو حیصه دهبؤلوم‌ده چایلار داها سیخ شبکه عمله گتیریر. بو زونادا دا باش وئرن داشقینلار و تایفونلار رئگیونون تصروفاتینا گوجلو زییان وورور. جنوبگونئی-قربدهباتی‌دا هیند اوقیانوسینا آخان چایلاری – دجله و فرات چایلاریدیر. بو اراضی سوبتروپیک و تروپیک ایقلیم قورشاقلاریندا یئرلشیر و قوراق ایقلیمه مالیکدیر. بونا گؤره چایلار آزسولودور. داخیلی هؤوزه‌نینحوزه‌نین چایلاری قارره‌ین جنوبگونئی-قربباتی و داخیلی حیصه لریندهبؤلوم‌لرینده گئنیش اراضی احاطه ائدیر. شرقیدوغو آوروپا دوزنلیگیندن خزر دنیزینه آخان چایلارین قیدالانماسیندا قار سولاری داها اوستوندور. صحرا و یاریمسهرالاردان کئچن آمودریا، سیردریا، تاریم و س. چایلاری اؤز باشلانغیجینی قارلی-بوزلو داغلاردان گؤتوردویونه گؤره یایدا بولسولو اولورلار. وولقا چایی اوزونلوغونا گؤره آوروپانین ان بؤیوک چاییدیر. اونون اوزونلوغو 3630 کم-دیر. بیر چوخ قوللاری وار. اونلاردان اوکا و کاما ان بؤیوک قوللاریدیر. وولقا خزر دنیزینه تؤکولرکن بؤیوک دئلتا عمله گتیریر. وولقا چایی اوزرینده بیر چوخ سو آنبارلاری، هیدروتئخنیکی قورغولار یارادیلیب و سئس-لر تیکیلمیشدیر. وولقانین بؤیوک نقلیات اهمیتی واردیر. آوراسییا قارره‌ینده گؤللر چوخدور، لاکین اونلارین جوغرافی یاییلماسینا گؤره قارره‌ین آیری-آیری حیصه لریبؤلوم‌لری آراسیندا بؤیوک فرقلر واردیر. شیمالقوزئی-قربده باتیدا گؤللر داها چوخدور. آوروپانین ان ایری گؤللری – لادوقا، اونئقا، بالاتون، سایما، وانئرن، وئتتئرن بورادا یئرلشیر. گؤللرین چوخو دؤرد دؤور بوزلاشمالارین عمله گتیردیگی سایسیز میقداردا چؤککلیکلرده یارانمیشدیر. ایقلیمین قوراق و ایستی اولدوغو داخیلی آخارسیز هؤوزه‌دهحوزه‌ده گؤللر آزدیر و اونلارین اکثریتی دوزلو گؤللردیر. بو اراضیده یئرلشن ایری گؤللر – خزر، بالخاش، آرال واختیله مؤوجود اولموش تئتیس اوقیانوسینیناوقیانوسونون قالیغی حساب ائدیلیر. خزر دونیادا ساحه سینه گؤره ان بؤیوک گؤلدور. اونون سطحی دنیز سویییه‌سیندن -27 مئتر آشاغیدا یئرلشیر. خزرین ماکسیمال درینلیگی 1025 مئتردیر. سویون اورتا دوزلولوغو 11-13 پرومیلدیر. خزرین شئلف ساحه سینده و دیبینین تکینده زنگین نئفتنفت و قاز احتیاطی وار. باکی نئفتنفت رایونو کیمی دونیادا مشهوردور. بورادا دنیزدن یوکسک کئیفیتلی نئفتنفت و قازگاز چیخاریلیر. داغلیق اراضیلرده یئرلشن ایری گؤللرین بیر چوخ ایسه تئکتونیک منشالیدیر. اونلار یئر قابیغینین قیریلدیغی قاتلاردا یارانمیشدیر. بایکال، جئنئور، بودئن، اورمییا، ایسسیک-کول و س. محض تئکتونیک منشالی گؤللره عاییددیرلر. بایکال گؤلو 6000 کم-دن آرتیق مسافه‌ده اوزانان چؤککلیگیچؤکک‌لیگی توتور. گؤلون ائنی 25 کم-دن 80 کم-ه قدردیر. دونیانین ان درین گؤلو حساب اولونان بایکالین درینلیگی 1620 مئتردیر. بو گؤل آوراسییانین ان بؤیوک شیرین سو آنباریدیر. بایکالا 360-آ قدر چای تؤکولور. آوراسییا قارره‌ینده گؤللرین بؤیوک تصروفات اهمیتی واردیر. اونلار موهوم ایستیراحت، توریزم، کورورت اهمیتینه مالیک اولماقلا سووارمادا، معیشتد، گمیچیلیگین اینکیشافیندا بؤیوک رول اویناییر.
آوراسییانین شیمالقوزئی بوزلو اوقیانوسی هؤوزه‌سینهحوزه‌سینه عایید اولان باشلیجا چایلار:وب، لئنا،[[اوب]]، یئنیسئی،[[لئنا]]، پئچورئ،[[یئنیسئی]]، کولیما،[[پئچوره]]، [[کولیما]]، ایندیگیرکا و.س
آوراسییانین آتلانتیک اوقیانوسی هؤوزه‌سینهحوزه‌سینه عایید اولان چایلار: دونای، [[دونای]]، سئنا، رئین، دنئپر،[[دنئپر]]، ویسلا، اودئر، تئمزا، کیزیلیرماک،[[قیزیل ایرماق]]، یئشیلیرماک، پو، ائلبا ▼
آوراسییانین ساکیت اوقیانوسا تؤکولن ان بؤیوک چایلاری: امور، خوانخئ،[[آمور]]، [[خوانخه]]، یانتسیزی، مئکونق و [[اورخون ]] ▼▲آوراسییانین آتلانتیک اوقیانوسی هؤوزه‌سینه عایید اولان چایلار:دونای، سئنا، رئین، دنئپر، ویسلا، اودئر، تئمزا، کیزیلیرماک، یئشیلیرماک، پو، ائلبا
آوراسییانین هیند اوقیانوسی هؤوزه‌سینهحوزه‌سینه عایید اولان چایلاری:هیند، قانق، براهماپوترا، ایراوادی، دجله-فرات، سالوین و س ▼
آوراسییادا داخیلی آخارسیز هؤوزه‌یهحوزه‌یه عایید اولان چایلار: ▼▲آوراسییانین ساکیت اوقیانوسا تؤکولن ان بؤیوک چایلاری:امور، خوانخئ، یانتسیزی، مئکونق و اورخون
▲آوراسییانین هیند اوقیانوسی هؤوزه‌سینه عایید اولان چایلاری:هیند، قانق، براهماپوترا، ایراوادی، دجله-فرات، سالوین و س
▲آوراسییادا داخیلی آخارسیز هؤوزه‌یه عایید اولان چایلار:
* [[خزر]]ه تؤکولنلر: [[وولقا]]، [[آستاراچای]]، [[اورال]]، [[قیزیل اؤزن]]، ائمبا، تئرئک، کور، اتراک.
* [[بالخاش]]ا تؤکولنلر: ایلیوه و س.
==طبیعی زونالاری==
آوراسییا قارره‌ینده یئر کوره‌سینده مؤوجود اولان بوتون طبیعی زونالارا راست گلمک مومکوندور. بونون اساس سببی قارره‌ین بوتون ایقلیم قورشاقلاریندا یئرلشمه‌سیدیر. طبیعی زونالار خریته‌سینه نظر یئتیرسک گؤرریک کی، قارره‌ده شیمالقوزئی یاریمکوره‌سی اوچون کاراکتئریک اولان طبیعی زونالارین هامیسینی گؤره بیلریک. بو دا اونون ائکواتوردان قوتب، شرقدندوغودان قربهباتی‌یا دوغرو گئنیش مسافه‌ده اوزانماسینین نتیجه‌سی حساب اولونا بیلر. آوراسییادا طبیعی شراییطین حددن چوخ زنگینلیگی و ایقلیم قورشاقلارینین یئرلشمه‌سی، قربدنباتی‌دان-شرقهدوغویا ایقلیم تیپلرینین کونتینئنتاللیغینین آرتماسی و مورککب رئلیئف قورولوشونون اولماسی طبیعی زونالارین آشاغیداکی شکیلده یئرلشمه‌سینه گتیریب چیخارمیشدیر. آرکتیکا صحرالار زوناسی شیمالقوزئی بوزلو اوقیانوسدا یئرلشن آدالاری احاطه ائدیر. بوتؤولوکله آرکتیکا ایقلیم قورشاغیندا یئرلشیر. اوندان جنوباگونئی‌ا دوغرو توندرا و مئشه توندرا زونالاری اوزانیر. طبیعی زونالار خریته‌سینی نظردن کئچیرسک گؤرریک کی، قربدنباتی‌دان شرقهدوغویا دوغرو توندرا داها دا گئنیشله‌نیر. آوروپا ساهیللرینده توندرا زوناسی ائنسیز دار زولاق شکلینده باشلاییر و شرقهدوغویا طرف اونون سرحدی خئیلی جنوباگونئی‌ا مئیل ائدیر. بو خوصوصیت قربدنباتی‌دان شرقهدوغویا گئتدیکجه ایقلیمده کونتینئنتاللیغین آرتماسی ایله علاقه داردیر. گؤستریلن طبیعی زونالارین هامیسی اوزون سورن شاختالی قیش، چوخ قیسا یای، دایمی دونوشلوغو، بوزلاق و باتاقلیقلارین گئنیش یاییلماسی ایله سجیییله‌نیر. تورپاق اؤرتویو یاخشی اینکیشاف ائتمه‌میشدیر، بیتکی اؤرتویو نؤوجه کاساددیر. بورا کاراکتئریک تورپاقلار قلئیلی، تورفلو، باتاقلیق تورپاقلاریدیر. آرکتیکا صحرالاری و توندرا زونالارینین طبیعتی آنتروپوگئن تاثیر نتیجه‌سینده آز دییشیلیب. بونونلا بئله بعضی هئیوانلارین آزالماسی موشاهیده اولونور، بعضی یئرلر، خوصوصیله نئفتنفت و قازگاز چیخاریلان یئرلر چیرکلنمه‌یه معروض قالمیشدیر. آوراسییادا مئشه زوناسی گئنیش ساحهتوتور. مئشه زوناسی بورادا اوچ یاریمزونادان عیبارتدیر. شیمالداقوزئی‌ده ساحه جه داها بؤیوک اراضینی احاطه ائدن تایقا مئشه‌لری زوناسی اوزانیر. توندرا و مئشه-توندرا زوناسینا نیسبتن بو زونادا یای داها ایستی و داواملی اولدوغوندان، آغاج بیتکیلری گئنیش ساحهتوتور. تایقا زوناسی دا توندرا زوناسی کیمی شرقهدوغویا دوغرو گئتدیکجه چوخ گئنیشله‌نیر. شرقهدوغویا دوغرو ایقلیمین کونتینئنتاللیغینین آرتدیغی اوچون آوروپانین ائنسیز تایقا مئشه‌لری شرقهدوغویا طرف گئنیشله‌نیر و بؤیوک بیر اراضی توتور. تایقا زوناسیندا سویوغاداواملی – کسکین کونتینئنتال ایقلیمینده بئله یاخشی اینکیشاف ائدن آغاج نؤولری، کوکنار و شام آغاجی بیتیر. تایقادا پودزول تورپاقلار یاخشی اینکیشاف ائتمیشدیر. آوروپا اراضیسینده گئنیش ساحهتوتان قاریشیق و ائنلییارپاقلی مئشه‌لر زوناسی شرقهدوغویا گئتدیکجه ائنسیزلشیر و تامامیله یوخا چیخیر. اونلار یئنیدن یالنیز شرقدهدوغودا – ساکیت اوقیانوس ساهیللرینده ائنلییارپاقلی و قاریشیق مئشه‌لر زوناسی یارادیر. قاریشیق مئشه‌لرده چیملی-پودزول تورپاقلار یاییلمیشدیر. ائنلییارپاقلی و قاریشیق مئشه‌لر زوناسی اینسانلار طرفیندن خئیلی قیریلمیشدیر. اینسان فعالیتینین تاثیری آز اولان تایقا مئشه‌لری قارره‌ین شرقدوغو حیصه سیندهبؤلومونده و داغلیق اراضیلرده گئنیش ساحهتوتور. چؤل و مئشه-چؤل زونالاری اینسان فعالیتی نتیجه‌سینده داها چوخ دییشیکلره معروض قالمیشدیر. بو زونالار دا قارره‌ین داخیلینده تام زولاق عمله گتیرمیر. چؤللر قربدهباتی‌دا کارپات داغلاری اتکلریندن و قارا دنیز ساهیللریندن باشلایاراق، شرقدهدوغودا آلتای و بؤیوک خینقان داغلارینا قدر گئنیش بیر اراضیده یارانمیشدیر. محصولدار قارا تورپاقلار بو زونادا اکینچیلیگین اینکیشاف ائتمه‌سینه سبب اولموشدور. زونادا یای اوزون و ایستی کئچیر. صحرا و یاریمسهرا طبیعی زونالاری قارره‌ده هم مولاییم قورشاقدا هم ده تروپیک و سوبتروپیک قورشاقلاردا یاییلمیشدیر. بیتکی و هئیوانلار عالمینین کاسادلیغی آز محصولدار تورپاقلارین، بعضی حاللاردا ایسه شورانلیقلارین اینکیشافی بو زونالارین قورو کونتینئنتال ایقلیمی ایله باغلیدیر. اوقیانوسلاردان قارره‌یه داخیل اولان مولاییم و روطوبتلی هاوا کوتله‌لری داخیلی رئگیونلارا ایره‌لیله‌دیکجه اؤز روطوبتلیگینی ایتیریر. بونا گؤره داخیلی صحرا و یاریمسهرالار آز میقداردا یاغینتی آلیر. سوبتروپیک جودیارپاقلی همیشیاشیل مئشه و کوللوقلار زوناسی آرالیق دنیزی ساهیللرینی احاطه ائدیر. بو زونادا قیش آیلاری مولاییم یای آیلاری قورو و ایستی کئچیر. محصولدار قهوگی تورپاقلار اینکیشاف ائتمیشدیر. زونانین بیتکی اؤرتویو اینسانین تصروفات فعالیتینین تاثیری ایله خئیلی دییشمیشدیر. مئشه‌لر قیریلمیش، یئرینده اکین ساحه لری و پلانتاسییالار سالینمیشدیر. چینین و یاپونییانین جنوبونوگونئی‌ونو احاطه ائدن سوبتروپیک قورشاغین شرقیندهدوغوسوندا موسسون مئشه‌لری گئنیش ساحهتوتور. ساواننا، سوبئکواتوریال و ائکواتوریال مئشه زونالاری قارره‌ین جنوب،گونئی، جنوبگونئی-شرقدوغو حیصه لرینیبؤلوم‌لرینی و بوراداکی آدالاری احاطه ائدیر. ساواننا زوناسی سوبئکواتوریال قورشاغین دوزنلیک ساحه لریند، مؤوسومی روطوبتلی مئشه‌لر زوناسی ایسه هیندیستان و هیند-چین یاریمادالارینین ساهیلبویو حیصه لریندهبؤلوم‌لرینده و داغلیق اراضیلرده یاییلمیشدیر. ائکواتوریال مئشه‌لر باشلیجا اولاراق بؤیوک و کیچیک زوند آدلارینین ائکواتوربویو قورشاغیندا یئرلشیر. بو مئشه‌لر دایم روطوبتلی، همیشیاشیل و چوخ زنگین ترکیبلی اولماسی ایله سئچیلیر. هر ایکی زونانین هئیوانلار عالمی اؤز زنگینلیگی ایله سئچیلیر.
==آوراسییانین ان اوجقار نوقطه‌لری==
قارره نوقطه‌لری
* چئلیوسکین بورنو (روسییا)، 77°43 ش. ائ. — ان اوجقار شیمالقوزئی نوقطه‌سی.
* پیای بورنو (مالایزییا) 1°16 ش. ائ. — ان اوجقار جنوبگونئی نوقطه‌سی.
* روک بورنو (پورتوقالییا)، 9º31 ق. او. — ان اوجقار قربباتی نوقطه‌سی.
* دئژنیوو بورنو (روسییا)، 169°42 ق. او. — ان اوجقار شرقدوغو نوقطه‌سی.
===آدا نوقطه‌لری===
* فلیقئل بورنو (روسییا)، 81°52 ش. ائ. — ان اوجقار شیمالقوزئی آدا نوقطه‌سی.
* جنوبگونئی آداسی (کوکوس آدالاری) 12°4 ج. ائ. — ان اوجقار جنوبگونئی آدا نوقطه‌سی.
* مونشیک قایاسی (ازور آدالاری) 31º16 ق. او. — ان اوجقار قربباتی آدا نوقطه‌سی.
* راتمانوو آداسی (روسییا) 169°0 з. او. — ان اوجقار شرقدوغو آدا نوقطه‌سی.
==بؤیوک یاریمادالاری==
==ژئولوژی کاراکتئریستیکاسی==
آوراسییا ستروکتورونون اساس ائلئمئنتلری بئش پلاتفورما حساب ائدیلیر:
* شرقیدوغو آوروپا پلاتفورماسی — بالتیک قالخانی و اوکراینا قالخانی ایله بیرلیکده.
* سیبیر پلاتفورماسی — آلدان قالخانی ایله بیرلیکده.
* چین–کورئیا پلاتفورماسی.
* جنوبیگونئی‌ی چین پلاتفورماسی.
* هیند پلاتفورماسی
* نوبی–رب قالخانینین بیر حیصه سیبؤلومو ده قارره‌یه عایید ائدیلیر.
==رئلیئفی==
شرقیدوغو آسيا و آلپ–هیمالای ژئوسیکلینال کمری موعاصیر دؤورده داها چوخ حرکتده‌دیر. قیسسارو–الایدان چوکوتکایادک اولان موختلیف دؤورلو ستروکتورلار داها چوخ نئوتوکتونیک حرکتده‌دیرلر. یوکسک سئیسمیک آکتیولیک داها چوخ مرکزی آسيا، اورتا آسيا و شرقیدوغو آسيا، مالای آرخیپئلاقی اوچون کاراکتئریکدیر. فعالیتده اولان وولکانلار کامچاتکا یاریماداسیندا، شرقیدوغو آسيا آدالاریندا و جنوب–شرقیگونئی–دوغو آسيا، ایسلاندییا و آرالیق دنیزی اراضیسینده‌دیر.
کونتینئنتین اورتا هوندورلوگو 830 مئتردیر، داغ و داغتگی زونالار اونون اراضیسینین 65 % تشکیل ائدیر.
| 