ماد: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ک ماد
ک ماد
خط ۱:
{{ویکی‌لشدیرمک}}
[[فایل:Hagmatana_castle.JPG|بندانگشتی|250px|سول|کیشاسو قاله‌سیقالاسی]]
[[فایل:Sefidrivermap.png|بندانگشتی|280px250px|چپ|[[قیزل اؤزن]] چایه [[زنجان اوستانی]]]]
'''ماد''' آمادان Μηδία. ـ ۷۲۸ جی ایلدن ۵۴۹-جو ایلدک مؤوجود اولموش قدیم دؤولت، شرقده ایلک ایمپئریا. دؤولت ایلکین دؤورده [[آزربایجان (تاریخی اراضی)|تاریخی آزربایجان اراضی‌سینده]] یارانسا دا تئزلیکله گئنیش‌لنه‌رک [[اؤن آسیا]]نین ان گوج‌لو دؤولتینه چئوریلمیش، بؤلگه خالق‌لاری‌نین تاریخینده بؤیوک ایز قویاراق، مدنیتینه گوج‌لو تأثیر ائتمیش‌دیر
ماد طایفه ایتتیفاقی اساسن [[گونئی آزربایجان]]دان دوغودا و گونئی دوغودا یئرلشن ویلایت‌لرده تشککول تاپمیشدی<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Britannica Ensiklopediyası, Midiya məqaləsi]</ref>.
خط ۱۳:
میدیا ماننادان گونئی-دوغودا یئرلشیردی. پایتاختی ائکباتان (ایندیکی همدان) شهری ایدی. میدیا (مادای، ماتای، آمادای) آدینا ایلک دفعه (ائراميزدان اول؛ ميلاددان اونجه). عصر قایناق‌لاریندا راست گلینمیش‌دیر میدیا اراضی‌سی عصرلرده خیردا ویلایت حاکیم‌لری طرفین‌دن ایداره ائدیلیردی. ماننانین قیزیل بوندا ویلایتی هر ایکی اراضی‌نین سرحددینی تشکیل ائدیردی
 
مادالی‌لار (میدیالی‌لار) تاریخ صحنه‌سینه ائ.ا. I مینیللیگین اولینده چیخمیش‌لار. اون‌لارین آدلاری آشور سالنامه‌سینده ایلک دفعه IX -9 عصرین 30۳۰-جو ایل‌لرینده چکیلمیش‌دیر. [[IIIاوچیمجی سالماناسارسالمانسار]] (ائ.ا۸۶۰- ۸۲۵ م. 860-825)ق. اون‌لارین اؤلکه‌سینی [[آمادای]] آدلاندیریر. سونرالار مادای و ماتای فورمالارینا راست گلینیر کی، بو دا هم "مادالی‌لار"، هم ده "'''مادا"''' دئمک‌دیر.
[[File:Baku on Jenkinson map.jpg|left|thumb|بندانگشتی|250px|آنتونی جنکینسونون ترتیب ائتدیی اینگیلیس ـ هوللاند خریطه‌سی]]
 
هئرودوت قئید ائدیر کی، میدیانین آدی قدیم یونان افسانه‌سی اولان یاسون و آرقوناوت‌لار حاققیندا افسانه‌ده [[کولخیدا]] حؤکمداری ائئتین جادوگر قیزی مئدئیانین آدین‌دان گؤتورولموش‌دور. هیند-آوروپا دیل‌لری‌نین هئچ بیری واسیطه‌سی‌له میدیا سؤزونون معناسینی معیین‌لش‌دیرمک، ائتیمولوگیاسینی آچماق مومکون اولمامیش‌دیر. <ref>Diakonoff, I. M. "Media" in The Cambridge History of Iran, Vol. 2, Edited by Ilya Gershevitch, 36-148, Cambridge, England, Cambridge University Press, 1985, ISBN 0521200911, 9780521200912, p. 57</ref> بونون‌لا بئله، هئرودوتون آدینی چکدیگی آلتی میدیا طایفاسی‌نین آدی‌نین [[ایران]] دیل‌لری واسیطه‌سی‌له شرح اولونماسینا جهدلر ائدیلمیش، لاکین یئنه ده هئچ بیر اوغورلو نتیجه الده ائدیلممیش‌دیر.
 
هئرودوت قئید ائدیر: [[دئیوک]] {(ديااوکو}) پرن-پرن حال‌دا اولان میدیا طایفالارینی بیر یئره توپلایاراق اون‌لار اوزرینده حؤکمران‌لیق قوردو. ایندی همین ایتتیفاقا بوس‌لار، پاراتاگئن‌لر، ایستروخات‌لار، آریازانت‌لار، بودی‌لر و ماق‌لار داخیل‌دیر.
 
[[لاگاش]] حؤکمداری [[گودهگوده‌آ یا]]۲۱۴۳- ۲۱۲۴ (ائم.ا ق. 2143مادا – 2124) "مادا"دان "یاشیل‌لیق‌لار اؤلکه‌سی" کیمی بحث ائدیر. اور سولاله‌سین‌دن حؤکمدار شولگی‌نین (ائ۲۰۹۵- ۲۰۴۸ م.ا ق. 2095–2048) میدیا قالاسی (سومئرجه " bád mada ki " ) آدلی قالا تیکدیرمه‌سی قئید ائدیلیر . منبع‌ده "'''باد مادا کی"''' کیمی قئید ائدیلن ایفاده‌ده "'''کی"''' حیصصه‌جییی جوغرافی آدلاری گؤسترمک اوچون ایستیفاده اولونان حیصصه‌جیک‌دیر. بو ایفاده‌ده "'''مادا"''' حیصصه‌جیگینی اکثر تدقیقات‌چی‌لار "داخیلی اراضی" کیمی ترجومه ائدیرلر. لاکین مادا اکثر حال‌لاردا مارتو، سوبارو، آنشان، کیماش، قوتی و س. آدلار کیمی کیچیک اراضییه عایید ائدیلن جوغرافی آد اولموش‌دور. IIIاوچیمجی [[اور]] سولاله‌سین‌دن حؤکمدار شو-سین (ائ ۲۰۳۸- ۲۰۳۰ م.ا ق. 2038-2030) زاقروس اطرافین‌داکی شهرلره و ویلایت‌لره اوردو گؤندرمیش و بو زامان مادادان چوخ‌لو میقداردا قیزیل تالامیشدی‌لار.
 
 
ق. قئیبوللایئو یازیر:
 
مادای (ماتای) اولجه تورک منشألی موستقیل بیر بؤیوک طایفانین، سونرا طایفا ایتتیفاغی‌نین و ائرامیزدان اول 673-جو ایل‌دن دؤولتین و اؤلکه‌نین آدی‌دیر. دئمه‌لی، مادای هم ائتنونیم، هم ده ائتنوتوپونیم‌دیر. میدیا دؤولتی یارانان‌دان سونرا مادای ائتنونیمی بو دؤولتین احاطه ائتدییی اراضی‌ده هم مادای‌لارین، هم ده باشقا دیل‌لرده دانیشان طایفالارین عومومی‌لشدیریلمیش میدیالی آدینا چئوریلمیش‌دیر. سون آراشدیرمالار مادای، ماتای ائتنوسونون ایران‌منشالی یوخ، آلتای، یاخود تورک‌منشالی اولدوغونو گؤسترمیش‌دیر.
.
مادای ائتنیک آدینی داشییان‌لارین تورک‌منشالی اولماسی فیکرینی تصدیق‌له‌ین فاکت‌لاردان بیری ایندیدک قازاخیستاندا ماتای، آتالیق-ماتای، کاپجاقای ماتای، گنجه-ماتای <ref>Гейбуллаев Г. А. К этногенезу азербайджанцев. Том 1. Баку: 1991, стр. 252</ref>، تووادا هله XIII عصرده مادی <ref>История Тувы. М., 1964, стр. 201, 215</ref> (تورک دیل‌لرینده آ-ای اوزلنمه‌سی سجیییه‌وی حال‌دیر)، مادی-قوشون و مات <ref>История Тувы. М., 1964, стр. 242-243</ref>، سیبیرده و آلتایدا ماادی، مادار و ماختار <ref>Гейбуллаев Г. А. К этногенезу азербайджанцев. Том 1. Баку: 1991</ref> (مادا، ماتا و تورک‌منشالی طایفالارین، مثلن، آوشار، آوار، بولقار، قاجار، کنگر، خزر و ب. آدلاری اوچون سجیییه‌وی آر، ار – کیشی، ایگید، دؤیوش‌چو سؤزلرین‌دن) طایفالاری‌نین مؤوجود اولماسی‌دیر.
 
== اراضی‌سی ==
=== مادای‌لارین وطنی ===
مادای‌لارین ایلکین مسکون‌لاشما اراضی‌لری‌نین سرحدلری تدقیقات‌چی‌لار آراسیندا موباحیثه‌لی‌دیر. آشور منبع‌لرینده مادای‌لارین ماننالارین گونئی-باتي سرحددینده، پارسوا ویلایتی‌نین قوزئی–قربیندهقوزئی– قربینده مسکون‌لاشماسی گؤستریلیر. منبع‌لرده مادای‌لارین ایلکین مسکون‌لاشما اراضی‌لری‌نین جنوب سرحددی‌نین بیکنی داغی اولماسی قئید ائدیلیر. بیکنی داغینی اکثر تدقیقات‌چی‌لار [[دماوند داغی]] ایله عینی‌لشدیریرلر. بونون‌لا بئله همین داغی [[همدان]] شهری یاخین‌لیغیندا یئرلشن [[الوند داغی]] ایله ده لوکالیزه ائدن‌لر واردیر. لاکین همدان‌ین ('''ائکباتان)''' مادای دؤولتی‌نین پایتاختی اولماسی نظره آلیندیقدا پایتاخت شهرین سرحد یاخینلیغیندا سالینماسی ایناندیریجی گؤرونمور .
 
ق. قئیبوللایئو مادای‌لارین ایلکین مسکون‌لاشما اراضی‌لر حاققیندا یازیر: "ایلک واخت‌لاردا اساسن کیزیلبونداگیزیلبوندا (گونئی آزربایجان اراضی‌سینده ایندیکی قیزیل-اوزن) چایی‌نین حوزه‌لرینده یاشامیش مادای طایفاسی آسسوریا ایله بیر نئچه عصر قان‌لی توققوشمالاردان سونرا، ائ.ا. 673۶۷۳-جو ایلده اؤز دؤولتینی یاراتمیش‌دیر".
 
مادای‌لارین ایلکین مسکون‌لاشما اراضی‌لری‌نین سرحدلری ایله باغلی تحقیقات‌چی‌لار آراسیندا معیین موباحیثه‌لر اولسا دا، بیر معنالی اولاراق بوتون تحقیقات‌چی‌لار مادای‌لارین مسکون‌لاشما اراضی‌سینی تاریخی [[آذربایجان تورکلری|آزربایجان]] اراضی‌سینده یازیلیر، مادای‌لارین ان قدیم و یئرلی آزربایجان طایفالارین‌دان اولماسینی و یئرلی اهالی‌نین (- آزربایجان تورک‌لری‌نین) - ایللریندن اولماغینی موهوم نقشی اوینادیغینی یازیبلار
ق. قئیبوللایئو مادای‌لارین ایلکین مسکون‌لاشما اراضی‌لر حاققیندا یازیر: "ایلک واخت‌لاردا اساسن کیزیلبوندا (گونئی آزربایجان اراضی‌سینده ایندیکی قیزیل-اوزن) چایی‌نین حوزه‌لرینده یاشامیش مادای طایفاسی آسسوریا ایله بیر نئچه عصر قان‌لی توققوشمالاردان سونرا، ائ.ا. 673-جو ایلده اؤز دؤولتینی یاراتمیش‌دیر".
مادای‌لارین ایلکین مسکون‌لاشما اراضی‌لری‌نین سرحدلری ایله باغلی تحقیقات‌چی‌لار آراسیندا معیین موباحیثه‌لر اولسا دا، بیر معنالی اولاراق بوتون تحقیقات‌چی‌لار مادای‌لارین مسکون‌لاشما اراضی‌سینی تاریخی آزربایجان اراضی‌سینده یازیلیر، مادای‌لارین ان قدیم و یئرلی آزربایجان طایفالارین‌دان اولماسینی و یئرلی اهالی‌نین (آزربایجان تورک‌لری‌نین) ایللریندن اولماغینی موهوم نقشی اوینادیغینی یازیبلار
 
=== دؤولتین اراضی‌سی‌نین گئنیشلندیریلمه‌سی ===
 
میدیا شاهی کیاکسار [[پارسوا]] اولکه سین تابع اولونماسین‌دان، شرقی ایران اراضی‌لری‌نین آلینماسیندان، گئنیش تورپاق‌لارا مالیک اولان [[آسوره لر]] دؤولتی‌نین دارماداغین اولونماسین‌دان، ماننانین، اورارتونون و ساک چارلیغینین فتح ائدیلمه‌سین‌دن سونرا باتی‌دا هالیس (موعاصیر قیزیلیرماق) چایینادک اوزانان زنگین لیدیانی و یونان تیجارت شهرلرینی اوز اولکه سینه قاتدی.
 
هرودوت یازیسیندا، لیدیا ایله وروشماق 590 میلاددان قاباخ -جی ایلده باشلاندی. 585 م.ق۵۸۵-جی ایل مایین 28۲۸-ده [[هالیس دؤیوشو|هالیس وروشماسی]] زمانی گونش توتولماسی حادثه‌سی باش وئردی و بو حادثه وروشان رقیب‌لر طرفین‌دن پیس علامت بولوندی. وروشماق دایاندیریلدی. سوله باریشیقی یازیسیندا . مادا و لیدیا آراسین‌داکی مرز هالیس چایی اولدی.
 
[[لیدیا]] ایله وروشماقین باشا چاتدیغی ایلده قدیم دونیانین بؤیوک دؤولت خادیم‌لرین‌دن بیری، ائسخیل طرفین‌دن " - آسیا اوزرینده حؤکمران‌لیغین بانی‌سی"- آدلاندیریلمیش [[کیاکسار]] وفات ائتدی. اونون یاراتدیغی دؤولتین اراضی‌سی بؤیوک ایدی. بو دؤولت مادا چارلیغین‌دان باشقا ماننا، ساک چارلیغی، اورارتو تورپاق‌لارینی، "سیرو-مادا" آدلانان اراضینی (- کئچمیش آشور ویلایت‌لری اولموش زاموانی،[[زاموآ]]، پارسوانی،[[پارسوآ]]، کیشئسسونو،کیشه سو، خارخار خارخاری و ب.) اصیل آشور تورپاق‌لارینی (کسئنوفونت‌دان معلوم اولدوغو کیمی)، هیرکانیا و پارفیا ایله بیرلیک‌ده ایران‌ین بوتون شرق طرفی (بو ایسه یونان عنعنه‌سین‌دن ایره‌لی گلیر) اونون مرزلری اولدی.
 
بئله‌لیک‌له، مادا دؤولتی‌نین مرزلری شرقده اورتا آسیادان باتی‌دا هالیس چایی اولدی. دؤولتین قوزی مرزلرینین بیر قیسمی کولخیدانین یاخینلیغین‌دان گئچیردی. شوبهه‌سیزدیر کی، قوزئی آزربایجانین [[موغان]] و شیروان طرفی مادا دؤولتی‌نین مرزلرینه داخیل ایدی. مادا دؤولتی‌نین مرزلرینده آرتیق سونرالار [[خاخام منشیلر]] یازی‌لاریندا آدلاری چکیلن ساتراپ‌لیق‌لارین ان آزی بیر قیسمی واردی.
 
=== اینضیباطی ایداره‌ائتمه ===
«https://azb.wikipedia.org/wiki/ماد»-دن آلینمیش‌دیر