امیر علیشیر نوایی: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
ک Beautification Vikipediya) (۲.۷)
خط ۶:
|آیری آدلار =
|قیسا بیلگی = شاعیر، یازیچی، سیاست‌چی
|میللیت= [[تورک|تورک]]
|تحصیل =
|دوْغوم تاریخ = ۸۴۴-نجی هیجری ایل
|دوْغوم یئر = [[هرات|هرات]]
|اؤلوم تاریخ = ۹۰۴ یا ۹۰۵-نجی هیجری ایل
|اؤلوم یئر = [[هرات|هرات]]
|مزارلیقی= قدسیّه مسجیدی
|اؤلوم سببی=
خط ۱۷:
}}
 
'''نظام الدین امیر علیشیر نوایی''' [[تورک دیللری|تۆرک]] اۇلوسونون بؤیوک شاعیر ایله یازیچیسی و [[تیموری‌لر|تیموری‌لر]] دؤورونون اولو سیاستچی‌سی دیر. فارسجا شعرلرینده [[فانی]] و تورکی شعرلرینده [[نوایی]] و [[فنایی]] تخلصلرینی قوللانمیش.<ref>بغدادي، اسماعيل پاشا؛ هديّة العارفين: ج1، ص739؛ </ref> <ref>کحّاله، عمررضا؛ معجم المؤلّفين: ج7، ص256؛</ref> <ref>فخري هروي؛ تذکرهء روضة السلاطين, تبريز: انتشارات مؤسسه تاريخ و فرهنگ ايران، شهريور ماه 1345ش/هـ/1966م، تصحيح و تحشيه <ع. خيامپور>، صص88-89.</ref>
 
== حیاتی ==
امیر علیشیر نوایی ۸۴۴-جو هیجری ایلین [[اوروجلوق|اوروجلوق]] آیێنین ۱۷-سینده [[هرات|هرات]] شهرینده [[تیموری‌لر|تیموری‌لر]]ه یاخین بیر عایله‌ده آنادان اولوبدور. آتاسی [[غیاث‌الدین کیچکینه باهادور|غیاث‌الدین کیچکینه باهادور]] -[[خوراسان|خوراسان]] حاکیمی- [[ابوالقاسیم باهادور|ابوالقاسیم باهادور]]ون یاخین‌لارین‌دان و آناسی‌نین آتاسی -[[ابوالسعید چیچک|ابوالسعید چیچک]]- [[میرزا بایقارا|میرزا بایقارا]]نین بیگ‌لربیگی‌لرین‌دن‌ایدی.<ref>خلاصه عباسی، حکیم محمد خوئی، مقدمه تصحیح و تحشیه دکتر محمدزاده صدیق ص٣٩</ref>
 
[[File:File-0111Navoii.jpeg|180px|thumb|left|نظام الدین امیر علیشیر نوایی مینیاتوری؛ [[هرات|هرات]] مکتبی.]]
 
۱۴۴۷-جی میلادی ایلده [[شاهرخ‌|شاهرخ]]ون اؤلوموندن سونرا [[تیموری‌لر|تیموری‌لر]] آراسیندا خاقانلیق اوچون ایچ ساواشلار اوز وئریب [[هرات|هرات]] شهرینده دینچلیک پوزولدی. علیشیر نوایینین عایله‌سی بو اولایلاردان اوزاق قالماغ اوچون علیشیر آلتی یاشدا اولاندا، [[ظهیرالدین ابوالقاسم محمد بابور|ظهیرالدین ابوالقاسم محمد بابور]] گۆجه یئتیشنجه، بیر قیسسا چاغ [[عیراق|عیراقا]]ا کؤچدولر.<ref>http://www.kutubxona.com/Turkum:Alisher_Navoiy</ref> بو کؤچمه‌نین یولوندا [[تفت|تفت]] شهریندن گئچنده علیشیر بؤیوک تاریخچی [[شرف الدین علی یزدی|شرف الدین علی یزدی]] ایله گؤروشوپدور کیم اونون ذیکری نوایی‌نین [[مجالس النفائس|مجالس النفائس]] کیتابیندا گلیب‌دیر.<ref>مجالس‌النفایس، ۱۹۶۱، تاشکنت، سویمه غنیوا، ۳۴، ۳۵ و ۳۶اینجی صحیفه‌لر.</ref><ref>تاریخ زبان و لهجه های ترکی، دکتر جواد هیات</ref>
 
نوایی ٦٠ یاشیندا، [[هرات|هرات]]دا وفات ائدیب، اؤزو اؤنجه‌دن حاضیرلایان قبیرده، اؤزو قوردوغی قدسیّه مسجیدینده قویلاندی. بو گون دونیا بیلیم‌یوردلارینین چوخوندا نوایی‌تانیماق آدیندا ادبیّات بوتاغی واردیر.<ref>http://www.uyghurmail.com/355</ref>
 
== سیاست‌چی‌لیک ==
[[سۇلطان حسین بایقارا|سۇلطان حسین بایقارا]] [[هرات|هراتی]]ی اله گئچیردنده، شاعیرلیگی و بیلیمی اوچون یاخجی بیر آد قازانان ٢٨ یاشلی علیشیر نوایی، [[سمرقند|سمرقند]]دن [[هرات|هراتا]]ا کؤچدی. ١٤٦٩-جو میلادی ایلده [[اوروج بایرامی|اوروج بایرامی]] اوچون ترتیب وئریلن توی‌دا علیشیر نوایی اؤز اوشاقلیق یولداشی و گئنجلیک ساواش‌داشی [[سۇلطان حسین بایقارا|سۇلطان حسین بایقارا]]یا «هیلالیّه» قصیده‌سین تقدیم ائتدی و سولطان اونو اؤز تامغاچی‌سی ائتمگینه‌ن نوایی‌نین سیاسی فعالیّت‌لری و ائل اۇلوس اوچون خیدمتی باشلادی. بو چاغدا [[هرات|هرات]] بیر بؤیوک آباد و گؤرکملی شهره دؤندوپ، [[اورتا آسیا|اورتا آسیانین]]،نین، بیلیم، شعر و ادب مرکزی اولدی.<ref>http://www.kutubxona.com/Turkum:Alisher_Navoiy</ref>
 
== اثرلر ==
=== مذهبی ===
:# قێرخ حدیث
:# نظم الجواهر
:# لسان الطیر
:# سراج المسلمین
:# [[محبوب القلوب|محبوب القلوب]]
 
=== تاریخی ===
:# تاریخ انبیا و حکما
:# تاریخ ملوک عجم
:# زبدة التواریخ
=== بیوگرافی ===
:# حالات سید حسن اردشیر.
:# خمسة المتحیرین
:# حالات پهلوان محمد
=== تذکره ===
:# مجالس النفایس
:# نسایم المحبة من شمایم الفتوة
=== ادبیات ===
:# محاکمة اللغتین
:# میزان الاوزان
:# رساله معما
:# منشآت
=== دیوان‌لار ===
:# غرایب الصغر
:# نوادر الشباب
:# بدایع الوسط
:# فواید الکبر
:# نوادر النهاية
:# خزائن المعانی
 
=== خمسه ===
:# حیرة الابرار
:# شیرین و فرهاد
:# لیلی و مجنون
:# سبعه سیار
:# سد اسکندری
=== سندلر ===
:# وقفییه
 
== نوایی شعرلریندن اؤرنک‌لر ==
::اوْل پریوش کیم بوْلۇب‌من زار و سرگردان آنگا ... عشق‌دن عالم منگه حیران و من حیران آنگا
::اوْقلارینگ‌دن دم‌به‌دم تسکین تاپار کؤنگلۆم اوْتی ... بار تۇرور بیر قطره سو گویا کی هر پیکان آنگا
خط ۸۰:
::خیضر خطّینگنینگ عجب یوق سبز و خرّم بوْلماغی ... لب‌به‌لب چۆن کیم بئرۆر سو چشمه‌یی حیوان آنگا
::ای خوشا موْغ کۇیی کیم رفعت بیله زینت ده بار ... مهر آنگا بیر شمسه و کؤک تاقی دۇر انوان آنگا
::ایستمیش بۆلبول وفا گۆلدن مگر کیم ژاله‌‌دنژاله‌دن ... باغری قاتمیش غنچه‌نینگ بس‌کیم ایرۆر خندان آنگا
::قێلمامێش جانینگ فیدا، جانانغا یئتمس دئر ایمیش ... ای نوایی اۇشبۇ سؤز بیرله فیدا یۆز جان آنگا
 
== نوایی نثریندن اؤرنکلر ==
:مجالس النفائس دن:
::حافظ سعد
خط ۹۱:
::اول جماعت عزیرلار ذکری‌دا کیم فقیر الاردین بعضی نینک ملازمتی‌غه کیچیک‌لیکده یئتیپ‌مین و بعضی نینک صحبتیغه یگیت‌لیک‌دا مشرف بولوب‌مین و حالا سنه سته و تسعین و ثمانانه تاریخی‌دا کیم بو مختصر بیتی‌لادور الار بو فنا دامکاهی دین بقا آرامگاهی‌کا باریب‌دورلار. اول جمله‌دین مولانا شرف‌الددین علی یزدی دور. مولانینگ صاحب کمال‌لیغی عالم اهلی قارشی‌دا مسلم‌دور شاه‌رخ سلطان بوزوغلیغی‌دا فقیرنینگ والدی جماعت کثیر بیله روزگار حوادثی فتنه‌سی‌دین خراسان‌دین قاچیب عراق‌قه باروردا تفت‌غه کیم مولانینگ مولدی‌دور یاریم گئجه یئتیب توشتی‌لار اتفاقا منزل الارنینگ خانقاهی ایشیکی‌دا واقع ایردی تانگ اتقندا انداق کیم اویون اطفال دابی بولور اول جماعت‌نینگ اطفالی اول خانقاه‌غه اویناغالی گیردی‌لار فقیر هم الار بیله‌ایدیم تخمینا آلتی یاشیم‌دا بولغای ایردیم...
 
== قایناقلار ==
=={{قایناق==}}
{{قایناق}}
 
سطر ۹۸ ⟵ ۹۹:
 
[[بؤلمه:تورک ادبیاتی]]
[[بؤلمه:تورک یازیچی‌لار]]
[[بؤلمه:تورک شاعیرلر]]
[[بؤلمه:تورک یازیچی‌لار]]
[[بؤلمه:چغتای ادبیاتی]]