آروماتیک کربوهیدروژنلر
آروماتیک کربوهیدروژن لر - موْلکوللارین‌دا بیر و یا بیر نئچه بنزول حلقه‌‌سی اوْلان کربوهیدروژن لر دئییلیر. آروماتیک کربوهیدروژن لر [۱] ددیک‌ده بنزول و خاصه‌جه اوْنا بنزر بیرلش-ملر نظرده توتولور. بئله کی، آروماتیک کربوهیدروژن لر اوْنلاری باشقا بیرلشمه‌لردن فرقله‌ن‌دیره‌ن و عادتاً آروماتیک خاصه آدلانان بیر سیرا خصوصیتلره مالیک‌دیر. ترکیبینه داخیل اوْلان بنزول نۆوه‌سینین سایین‌دان و اوْنلارین آراسینداکی علاقه‌نین خصوصیّتین‌دن وابسته اوْلاراق آروماتیک کربوهیدروژن لر ایکی قروپا بؤلونور:
- بیر بنزول نۆوه‌لی آروماتیک کربوهیدروژن لر . بۇ قروپا بنزول و اوْنون هومولوقلاری داخیل‌دیر.
- کوندنسلشمیش و یا کوندنسلشممیش بیر نئچه بنزول نۆوه‌لی آروماتیک کربوهیدروژن لر . بۇ قروپا دی فنیل، دیفنیلالکانلار، نفتالین، فنانترن، آنتراسین، آسنافتن، فلوورن و ... داخیل‌دیر.
آروماتیک کربوهیدروژن لر ین بینلخالق آدی آرن لر-دیر.[۲] آروماتیک کربوهیدروژن لر ین ان ساده نماینده‌سی بنزول‌دور. بنزول هومولوقلارینین دوستورو سیCnH2n-6> کیمی‌دیر. آشاغی‌داکی قالریادا آرنلرین بیر سیرا نماینده‌لری گؤستریلمیش‌دیر:
- آرن لر
-
تولوئن -
اتیلبنزول -
ایستیرول -
-
آنیلین
بیر بنزول نۆوه‌لی آروماتیک کربوهیدروژن لر دَییشدیر
۱۸۶۵-جی ایلده آلمان عالیمی فریدریخ آگوست ککوله (بوْن بیلیم یوردو بیتیرمیش‌دیر) بنزولا تسیکلوهکساترین کیمی قورولوش ورمیش‌دیر[۳]. (سی۶ه۶). سوْنرالار بنزول اۆچون داها بیر سیرا قورولوشلار تکلیف اوْلونموش‌دور. ککوله فورمولون‌دان بۇ گونه کیمی ایستیفاده اوْلونماسینا باخمایاراق اوْ بنزولون خاصه‌لرینی تام عکس اتدیرمیر. بئله کی، ککوله فورمولو بنزولون بیرلشمه تئپکیسنه داخیل اوْلماسینی ایضاح اتدیی حال‌دا، بنزول اۆچون بیرلشمه تئپکیسینین دییل، عوضله‌نمه تئپکیسینین خصوصیّت اوْلماسی، اوْنون ترمودینامیک و اوْکسیدلشدیریجیلره قارشی داوام‌لیغی ایضاح اوْلونمامیش قاهردی. دیگر طرف‌دن ککوله فورمولونا گؤره بنزولون ایزومردن ۱،۲-دیوزلی تؤره‌مه‌لری ایکی‌دن عبارت اوْلمالی‌دیر. لاکین بئله ایزومرلرین اوْلماسی هچ واخت مۆشاهیده اوْلونمامیش‌دیر. ککوله بونو دوزگون اوْلاراق بنزول‌دا ایکیقات علاقه‌لرین اوْسیللاسییاسی (یرلرینی دییشمه‌سی) ایله ایضاح ادیردی.
قورولوش دَییشدیر
۱۸۶۵-جی ایلده ککوله بنزولا تسیکلوهکساترین کیمی قورولوش ورمیش‌دیر. سوْنرالار بنزول اۆچون داها بیر سیرا قورولوشلار تکلیف اوْلونموش‌دور. بۇ قورولوشلار آشاغی‌داکی قالریادا داها اطراف‌لی گؤستریلمیش‌دیر:
-
کلاوس فورمولو -
دوارین خینوید فورمولو -
لادربورق فورمولو -
بایرین مرکزلی فورمولو -
تیله فورمولو -
ککوله فورمولو -
بنزولون گۆنبز موْدلی
_V.1.svg)
_V.1.svg)
_V.1.svg)
_1964,_MiNr_440.jpg)
سینیفلان‌دیرما دَییشدیر
آروماتیک کربوهیدروژن لر ین سینیفلان‌دیرماینی آشاغی‌داکی کیمی ورمک اوْلار:
۶ پ-الکترونلار سیستمی
- بنزول و اوْنون هومولوقلاری.
- تسیکلوپنتادینیل-آنیونو.
- تسیکلوهپتاترینیل-کاتیونو.
- تسیکلوبوتادینین آنیونو.
- پیررول، فوران، تیوفن، پیرریدین.
۱۰ پ-الکترونلار سیستمی
- نفتالین.
- نفتالینین ایزومری آنولن.
- تسیکلووکتاتتران دیانیونو.
- ایندول، کینولین، ایزوکینولین، کینازولین، کینووکسالین، و باشقا سیستملر، بنزول اۆزویو اساسین‌دا فورمالاشانلار.
- کینولیزیدین، پیررولیزیدین، پورین، پتریدین (و اوْنلارین هومولوقلاری).
۱۴ پ-الکترونلار سیستمی
- آنتراتسن، فنانترن، فنالن.
- ۱۴-آننولن.
۱۴ پ-الکترونلاردان چوْخ سیستملر
هومواروماتیک بیرلشمه‌لر
- اینیجینس‌لی بیرلشمه‌لردیر. خاریجی اوْربیتالین‌دا سپ³ هیبریدلشمه‌سی ساخلانیلیر.
سیدنونلار
- مزویون بیرلشمه‌لر.
ایسپیرواروماتیک سیستملر
- ۴،۲-ایسپیرارن. هوککل قایداسینا تابع اوْلور.
آروماتیک کربوهیدروژن لر ین یاپیسال(ساختار) فورموللاری دَییشدیر
آرنلر مۆختلیف یاپیسال(ساختار) فورموللارا مالیکدیرلر. اوْنلاردان بعضیلرینی نظردن کچی‌رک. آروماتیک کربوهیدروژن لر ین ان ساده نماینده‌سی بنزول‌دور. بنزولون یاپیسال(ساختار) فورمولو آشاغی‌داکی کیمی‌دیر:
ککوله بنزولون فورمولونو آشاغی‌داکی کیمی گؤسترمیش‌دیر:
نفتالینین یاپیسال(ساختار) فورمولو آشاغی‌داکی کیمی‌دیر:
تولوولون یاپیسال(ساختار) فورمولو آشاغی‌داکی کیمی‌دیر:
تسیمولون یاپیسال(ساختار) فورمولو آشاغی‌داکی کیمی‌دیر:
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2009-09-29. یوْخلانیلیب2016-11-05.
- ^ [۱]
- ^ Габриелян О.С.، Остроумов И.Г. "Настольная книга учителя химии - ۱۰ класс"
- ^ Дж. Марч. Органическая Химия. Реакции، механизмы и структура. ۱ том. с ۸۸
- ^ Терней А. Л. Современная органическая химия. т.۱. с. ۵۷۸.