شیبی خاقان
شیبی خاقان — کیمین خاقانین اوْغلو٬ دوْغو گؤی‌تۆرک خاقانی (۶۱۹-۶۰۹). شیبی خاقان دؤنمی دوْغو گؤی‌تۆرکلرین یئنی‌دن گۆجلنمه دؤنمی ساییلیر.[۱]
| شیبی | |
|---|---|
| شرقی گؤی‌تۆرک خاقانلیغی‌نین ۲-جی خاقانی | |
| ایللر | ۶۰۹-۶۱۹ میلادی |
| اؤلوم | ۶۱۹ میلادی |
| سونراکی شاه | چولو خاقان |
| اؤنجه‌کی شاه | کیمین خاقان |
| سولاله | آشینا |
| آتاسی | کیمین خاقان |
خاقانلیغی دَییشدیر
شیبی خاقان٬ ایلک اؤنجه اؤلکه‌ده عۆصیانلاری باسدیرماغا٬ ائللری ایطاعت آلتینا آلماغا چالیشدی؛ ۶۱۵ ایلینده تبت ایله آمور چایی آراسیندا اۇزانان اؤلکه‌سینی بۆتونلوک‌له ایطاعت آلتینا آلمیشدی.[۱]
طبیعی اوْلاراق چین حؤکومتی اوْنو راحات بۇراخماییردی؛ ایلک اوْلاراق خاقانین قارداشینا خاقانلیغی تکلیف ائدیب کؤمک وعده ائتدیلر٬ آمّا باجارانمادیلار. داها سوْنرا خاقانلا اوْردوباشچی‌لاری‌نین آراسینی پوْزمایا اۆز چئویردیلر٬ بۇندا دا باجارانمادیلار. خاقان چین حؤکومتی‌نین ایشلرینی ایکی اؤلکه آراسینداکی آنلاشمانی پوْزدوغونو بیلدیره‌رک٬ ایل‌لیک وئرگینی وئرمه‌ییب ساواشا حاضیرلانمایا باشلادی.[۱]
۶۱۱ ایلینده٬ چین ایمپیراتور کوره اۆزَرینه ائتدیگی هۆجۇمدا آغیر بیر مغلوبیته دۆشدو. بۇ حادیثه گؤی‌تۆرکلری اۇمودلاندیردی. ۶۱۵ ایلینده٬ چین ایمپیراتورونون قۇزئی طرفینه بیر تفتیش گزمه‌سینه چیخاجاغینی بیلن خاقان درحال حاضیرلانمایا باشلادی؛ آنی بیر هۆجۇملا ایمپیراتورو یئن-مِن بؤلگه‌سینده قیسدیردی. ایمپیراتور٬ اسکی خاقانین قاری‌سی اوْلان بیر چینلی خاتونون گؤی‌تۆرک اؤلکه‌سینده عۆصیان ائتدیگینی یایاراق تۆرک اوْردوسو گئری چکیلدی. بۇندان سوْنرا خاقان چین ایمپیراتورو نۆفۇذو آلتینا آلیر؛ بۇندا دایانماییب٬ چین‌ده عۆصیانچیلارا کؤمک ائده‌رک تانق سولاله‌سیندن لی‌یوئن آدلی بیری‌نین ۶۱۹ ایلینده چین تاختینا کئچیرمه‌سینه یاردیمچی اوْلور. چینین یئنی ایمپیراتورو٬ خاقانا ایل‌لیک بیر وئرگینی قبول ائتدیگی کیمی٬ چینه سیغینمیش اوْلان اسکی باتی گؤی‌تۆرک خاقانلاریندان چۇلوْنو دا خاقانا تسلیم ائدیر.[۱]
شیبی خاقان ۶۱۹-جۇ ایلده اؤلوب یئرینه قارداشی چۇلوْ کئچدی.[۱]