فیودور داستایفسکی
فیودور داستایفسکی و یا، فیودور میخایلوویچ دوستویئوسکی، (روسجا Фёдор Михайлович Достоевский؛ د. 11 نووامبر 1821 – اؤ. 9 فئوریه 1881) — روس یازیچی، دونیا ادبیاتی‌نین ان بؤیوک یازیچیلاریندان بیری. آدی تاریخده 100 اَن چوخ اؤیرنیلمیش شخصیت‌لر سیاهی‌سینا داخیل ائدیلیب.
یاشاییشی و فعالیت‌لری دَییشدیر
اوشاق‌لیغینی سرخوش آتا و خسته آناسی‌نین یانیندا کئچیرن دوستویئوسکی، آناسی‌نین اؤلومون‌دن سونرا پئتئربورق‌داکی موهندیس مکتبینه گیردی. آتاسی‌نین اؤلومونو بورادا خبر آلدی. مکتبی موفقیتله بیتیردیک‌دن سونرا ایستئهکام مودیرلییینه گیردی. بیر ایل سونرا ایستئفا وئره‌رک بورا‌دان آیریلدی. اوردودان آیریلدیق‌دان سونرا ادبیاتا یؤنه‌لن دوستویئوسکی‌نین ایلک رومانی بدبخت اینسان‌لار ، 1846-جی ایلده نوماییش اولوندو. بو اثری‌نین آردین‌دان یازدیغی کیتاب‌لارلا گؤزلدییی موفقیته چاتا بیلمه‌ین دوستویئوسکی‌نین اومیدی قیریلدی و سیاستله ماراقلانماغا باشلادی. 1849-جو ایلده دؤولت علیه‌ین‌دکی بیر سوی-قصده قاریشدیغی ادعاسی ایله هبس اولوندو. سککیز آی حبس‌خانادا قالان دوستویئوسکی، گولـله‌یه دوزولمک اوزریکن دیگر سککیز محبوس یولداشی ایله باغیشلانیلدی. جزاسی دؤرد ایل کورک، آلتی ایل ده آدی حبسه چئوریلدی. جزاسینی چکمه‌سی اۆچون سیبیرده اولان اومسک حبس‌خاناسینا گؤندریلدی. بورادا کئچیردیگی دؤرد ایلدن سونرا ار روتبه‌سی ایله خیدمته وئریلدی. ظابط‌لییه قدر یوکسلدی. 1857-جی ایلده ماریا دمیتریئونا ایسایئوا ایله ائولندی. بئش ایل بویونجا وظیفه‌سینی یئرینه یئتیرن دوستویئوسکی، 1859-جو ایلده آزاد ائدیلدی و پئتئربورقدا یاشاماغا باشلادی. پئتئربورقا دؤندوک‌دن سونرا آلچالدیلمیش و تحقیر اولونموش‌لار (1861) و اؤلو ائودن قئیدلر (1862) آدلی اثرلری یازدی. قارداشییلا بیرلیکده ایکی ژورنال چیخاردی. 1862-جی ایلده آرزولادیغی آوروپا سیاهتینی رئاللاشدیردی. خسته‌لیگی و قومار آسی‌لی‌لیغی اوجباتین‌دان مادی باخیم‌دان چتین‌لییه دوشدو. بو دؤورده گیزلین‌دن قئیدلر (1864)، جنایت و جزا (1866)، قومارباز (1866)، ایدیوت (1868)، ابدی ار (1870) و جین‌لر (1872) کیمی اثرلری یازدی. یولداشی‌نین اؤلومون‌دن سونرا سئکرئتارییلا ائولندی. یئنی‌دن بورجلاندی و قومارخانا‌لاردا گزمه‌یه باشلادی. قیزی‌نین اؤلومونون آردین‌دان بؤیوک بیر سارسینتی کئچیردی. یئنی‌یئتمه (1875)، بیر یازیچی‌نین گونده‌لیگی (1876) و کارامازوو قارداشلاری (1880) آدلی اثرلرینده یازیچی‌لیق حیاتی بویونجا یازدیغی مؤوضولاری یئنی‌دن اله آلدی. کارامازوو قارداشلاری آدلی اثرینی ایکی ایلده بیتیرن دوستویئوسکی، بیر جیر قاناماسییلا یاتاغا دوشدو و 28 ژانویه 1881-جی ایلده وفات ائتدی. دوستویئوسکی اۆچون 31 ژانویه 1881 تاریخینده تشکیل ائدیلن دفن مراسیمینده تخمیناً 30.000 آدام تابوتونون آرخاسین‌دان گئتدی. دونیا ادبیاتینا ان چوخ تأثیر ائدن و ان چوخ اوخونان یازیچی‌لاردان بیری اولان دوستویئوسکی‌نین اثرلری بیر چوخ 20-جی عصر یازیچی‌لاری‌نین فیکیرلرینه درین‌دن تأثیر ائتدی. دوستویئوسکی‌نین اثرلری جئیمس جویس، ویرجینیا وولف، فریدریخ نیتسشئ، ائرنئست هئمینقوئی، کنوت هامسون، لودویق ویتگئنشتئین، آلبئرتو موراویا، آلئکساندر سولژئنیتسین، چارلز بوکووسکی، مارسئل پروست، آین راند، زیقموند فرئید، فرانس کافکا، اورخان پاموک و لئو تولستوی کیمی بیر چوخ یازیچی‌لارین اثرلرینه ایشیق توتدو. فریدریخ نیتسشئ "او منیم پسیخیانالیز حاقیندا بیر شئی‌لر اؤیرندیگیم یئگانه اینسان‌دیر. او منیم حیاتیمین ان بؤیوک سئوینجیدر ".[۱]
اثرلری دَییشدیر
رومان‌لاری دَییشدیر
- بدبخت اینسان‌لار (روس бедные люди) (1846)
- نئتوچکا نئزوانووا (روس неточка незванова) (1849)
- آلچالدیلمیش و تحقیر اولونموش‌لار (روس униженные и оскорбленные) (1861) [3]
- اؤلو ائودن قئیدلر (روس записки из мертвого дома) (1862)
- گیزلین‌دن قئیدلر (روس записки из подполья) (1864)
- جنایت و جزا (روس преступление и наказание) (1866) [1]
- قومارباز (روس игрок) (1866)
- ایدیوت (روس идиот) (1868) [2]
- جین‌لر (روس бесы) (1872)
- یئنی‌یئتمه (روس подросток) (1875)
- کارامازوو قارداشلاری (روس братья карамазовы) (1880)
پووئست و حیکایه‌لری دَییشدیر
- اوخشار (روس двойник) (1846)
- ائو صاحبه‌سی (روس хозяйка) (1847)
- بیر کؤو‌رک اورک‌لی (روس слабое сердце) (1848)
- بیاض گئجه‌لر (روس белые ночи) (1848)
- عمی‌نین یوخوسو (روس дядюшкин сон) (1859)
- نالاییق لتیفه (روس скверный анекдот) (1862)
- ابدی ار (روس вечный муж) (1870)
گولمه‌لی اینسانین یوخوسو (روس сон смешного человека) (1877)
علمی ادبی اثرلری دَییشدیر
- یای تصورات‌لاری اوزرینده قیش خاطیره‌لری (روس зимние заметки о летних впечатлениях) (1863)
- بیر یازیچی‌نین گونده‌لییی (روس дневник писателя) (1873-1881)