اوزون‌حسن
اوزون حسن٬ حسن بی بایاندور - آغ‌قوْیونلو دؤولتی‌نین (۱۴۶۷-۱۵۰۸ میلادی) بانیسی٬ سرکرده و دؤولت خادیمی. بایاندور طایفاسیندان ایدی. اۇجا بوْیلو اوْلدوغونا گؤره «اۇزون حسن» لقبینی آلمیشدی. حسن بی بایاندور ۱۴۲۳-جۆ ایلده آنادان اوْلموشدور. علی بی ابن عثمان بی‌ین اوْغلو٬ قارا یۇلوق عثمان بی‌ین نوه‌سی‌دیر. کیتاب-دیاربکیریّه کیتابیندا باباسی عثمان بیدن باشلاماق‌لا بایاندور خانین اۇزون حسنین ۵۲-اینجی باباسی اوْلماسی گؤستریلیر.
 اوزون‌حسن آغ‌قویونلو | |
|---|---|
| بیگ اوزون‌حسن بایاندور آغ‌قویونلو شاهنشاه ایران سلطان السلاطین الإیرانیة ملک الملوک الإیرانیة جمشید شوکت و فریدون رایت و دارا درایت[۱] پادشاه ایران[۲] آغ‌قویونلولار دؤولتی'نین بیرینجی پادیشاهی[۳][۴] آغ‌قویونلولار دؤولتی'نین اساسینی قویان[۵][۶] | |
 اوزون‌حسن‌دن بیر شکیل، اوروپالی بیر نقّاش طرفیندن چکیلمیش بیر شکیل | |
| ایللر | ۱۴۵۳ (میلادی) - ۱۴۷۱ (میلادی) (محلّی دوولت) دیاربکر ۱۴۷۱ (میلادی) -۱۴۷۸ (میلادی) (بؤیوک دؤولت) تبریز |
| تاج‌قویماق | ۱۴۶۹ (میلادی)، دیاربکر |
| ایش اوسته گلمک | اوزون‌حسن بایاندور، قاراقویونلولار دؤولتی‌نی مغلوب ائتدی و آغ‌قویونلولار دؤولتی'نی قوردو. |
| کامیل آد | اوزون حسن بن علی بن قرا یولوق عثمان |
| لقب(لر) | سولطان اوزون حسن بیگ بایاندور آغ‌قویونلو |
| دوغوم گونو | ۲۷ مارس ۱۴۲۳ (میلادی) |
| دوغوم یئری | دیاربکر |
| اؤلوم | ۶ ژانویه ۱۴۷۸ (میلادی) (۵۵ یاشینا یاخین) |
| اؤلوم یئری | تبریز |
| باسدیریلان یئر | تبریز ۷ ژانویه ۱۴۷۸ (میلادی) |
| سونراکی شاه | سولطان خلیل آغ‌قویونلو |
| اؤنجه‌کی شاه | جهانگیر بیگ (طایفا باشچی‌سی) میرزا یوسف (قاراقویونلو) (سولطان کیمی، اؤلکه حاکیمی) |
| آروادلار | سلجوق‌شاه بیگیم دئسپینا خاتون دؤولت‌شاه خاتون |
| کاخ | دیاربکر قالاسی سگگیز جنت سارایی (تبریز) |
| سولاله | بایاندور ائلی، آغ‌قویونلولار دؤولتی |
| آتاسی | علی بیگ |
| آناسی | سارا خاتون |
| اوشاقلار | خلیل بیگ یعقوب بیگ مقصود بیگ یوسف بیگ عالم‌شاه بیگیم |
| دین | ایسلام (سونی) |
بیگ لیغا یئتیشماق دَییشدیر
1444 ایلینده حسن بیگین قارداشی جهانگیر بیگ آق قویونلولارین رهبری اولور . بو رهبر لیق اوزون سورمور نیه کی عمی سی شیخ حسن جهانشاه قاراقویونلو اردیمیلا شورش ادیر و داربکر اله گچیدیر جهانگیر ده حلب شهرینه قاچر. جهانگیر قارداشی اوزون حسنی مامور ادیر کی شورشی باسدیرسین 1451 ایلینده اوزون حسن شیخ حسنه سالدیریر و اونو مغلوب ادندن سورا اولدورور و جهانگیر یئنیذن خانلیغا یتیشر. آما 1453 ایلینده اوزون حسن اونا شورش ادیر و تخت دن یندیررک اونون یرینه خان اولور.
طرابزونلا اتفاق دَییشدیر
1458 ایلینده طرابزون کنتو کالی یو آنس حسن بیگ له اتفاق ات ماق ایستییردی نیه کی عثمانلی خطری هر لحظه اولارین باشی اوستونده ایدیر،حسن بیگ طرابزون حاکیمینین قیزی دسپینا خاوتون و شهرین جهزیه وریلمه سی قارشیلیغیندا قبول الیر کی عثمانلی قاباغیندا طرابزوندان دفاع اله سین. همین ایل ده حسن گرجستانا سالدیریر و کارتلی شهرینی تالان ادر اورداندا سورا قره حصار قلعه سینی عثمانلی نین الیندن چیخادیر همین بو ایش سبب الورکی ایکینجی سلطان محمد اوزون حسنله طرابزونون اوستونه گلماغی پلانلاسین. حسن بیگ دورومو گورنجاق آناسی سارا خاتونو عثمانلی سلطانینین یانینا یوللور و صلح پیشنهاد الیر سلطان محمد ده طرابزونا یاردیم اله مماق و عثمانلیا سالدیرماماق قارشیلیغیندا صلحی قبول ادیر. 1461 ایلینده عثمانلی طرابزونو فتح ادیر و اوزون حسن ده تکجه نظاره ادیر.
امپراطورلوق یولوندا دَییشدیر
1466 ایلینده جهانشاه دیاربکری اله گچیدیر اوزون حسن ده دال چورور و اوننان اوزاق لاشیر جهانشاه ایسه اونون آؤد جان توشوب موش صحراسینا گیریر آماهاوانین شخته سی اوچون لشکرین مرخص ادیر و فقط اوزو اورادا قالیر بیرده یاخینلاری . اوزون حسن بونو بیلن دن سورا ایکی مین آتلی نان اونا سالدیریر و کله سینی آلیر . حسن بیگ اوندان سورا مرند یاخینلیغیندا جهانشاهین اوغلو حسنعلی نن مغلوب ادیر و قارا قویونلولارا سون وئررک تبریزده آق قویونلو امپراطورلوغونو دوغودور. حسنعلی حسنبگینن ساواش مادان قاباق تیمورو ساطانی ابو سعیده نامه یازاراق اونو آذربایجانا چاغیریر ابوسعید ده اسکس ایلت لرینیی تازا دان فتح ات ماق اوچون یولادوشور. اوزون حسن آناسینی الچی گوندریر و سلطانینان آنلاشماق ایستییر آما ابوسعید قبول اله میر. ابو سعید آذربایجانا گلیر و او زامان اوزون حسن قاراباغ قشلاقیندایدی . ابو سعیدین اوردوسو نفراتی چوخویدو بیر طرف دن هاوانین سویوخلوغو اوبیر طرفدن آذوقه یوخلوغو سبب اولور کی اوردو دوزنن چیخ سین . ابو سعید قاراباغا گت ماق ایستییر نیه کی اورا آذوقه سی بول ایدیر آما حسن بیگ قوی ماییر. 1469 ایلینده ایکی اوردو بیربیرینن ساواشیر و حسن بیگ غالب گلیر،ابو سعید توتولور حسن بیگ اونو اولدورماماق ایسته سه ده شاهروخون شاهزاده سی یادگار محمد آناسی انتقامینا اونو اولدورور. بویله لیم اوزون حسن زمانه نین ایکی داناقدر قدرت سلطانینی آرادان آپاریر.
اوروپالیلارلا اتفاق و عثمانلی مملوکله ساواش ماق دَییشدیر
اوزون حسننین بو باشاریلاری منطقه ده کی دورومو ده گیشدیریر و اوزون حسن بونو بیلیر کی عثمانلی حکومتینن گلجاق دا ساواشی اولاجاق بیر طرف دن ده گورور کی سپاهی لری عثمانلی توپ لارینین قارشیسینداهچ بیر شانسی اولابیلمز پس تصمیم توتور کی اوروپالیلارلا اتفاق اله سین. حسن پادشاه موفق اولور ونیز جمهوریتینن ارتباط سالسین و اونلارلا آنلاشما یاپسین. اوزون حسن تعهد الیر کی اگر اوروپالیلار اونون لشکرینین توپا مجهز اله سلر اولارینان بیرلیق دا عثمانلیا سالدیرسین. ونیز ایسه بونو آنلاشمانی قبول ادیر. حسن پادشاه ونیزله ارتباطی قطع اولماماسینا گوره ایستیر کی آق دنیزین ساحللرینه یئتیشسین اوجهته 1472 ایلینده بیرا شهرینه سالدیراراق مصر مملوک لرینه ساواش اعلام الیر آما بو ساواش دا غالب گله بیلمیر.
1471 ایلینده سلطان محمد فاتح قارامانا سالدیریر و قارامان بیگی احمد اوزون حسنه سیغینیر. اوزون حسن سپاهیلرین آماده الیر و ایلکین ده بونو گورسدیر کی قارامان ولایتینی آلماق اوچون یولادوشوب ولی عثمانلی توپپراغینا گیریر و توقات شهرینی غارت ادیر اوردان دا سیواس لا قیصریه دن قارامانا گت ماق ایستیر . ونیز جمهوریسی ده 100 اراده توپو دریا یولوندان قارامان ساحیلینه یوللور.اوزون حسنین پلانی بو ایدیر کی گتسین قارامان ساحیلینده توپلاری تحویل آلسین لاکین بو ایشی یاپابیلمیر نیه کی سلطان محمد اونون اوزرینه گلیر. 1473 ایلینده ایکی اوردو ساواشا باشلیر ایلک ساواش ارزنجاندا یاپیلیر و غالب اولان اوزون حسن اولور آما نهایی ساواشدا کی اوتلوق بلینده اتفاق دوشور حسن پادشاه آغیر بیر شکستی یاشاییر و مجبور اولور سلطان محمدله صلح ائت سین و بویله لیکله بوتون چابالاری لشکرین مدرنلشدیرماغینا فایداسیز اولور.
اولومو دَییشدیر
حسن پادشاه 1476 ایلینده گرجستانا لشکرکش لیق ادیر و تفلیسی فتح ادیر. گرجستاندان قاییداندا اوزون حسن نوخوشلاییر و سوراسی تبریز ده اولوم حالینا دوشور.سونوندا سلطان امیر حسن بیگ ملقب اوزون حسنه 1478 ایلینده تبریز ده وفات ادیر و اوزه جورلدیغی نصریه مدرسه سینین صحنینده توپراغا وریلیر
قالری دَییشدیر
قایناق‌لار دَییشدیر
تاریخ ایران منصور جدی
- ^ Muʾayyid S̲ābitī, ʻAlī (1967). Asnad va Namahha-yi Tarikhi (Historical documents and letters from early Islamic period towards the end of Shah Ismaʻil Safavi's reign.). Iranian culture & literature. Kitābkhānah-ʾi Ṭahūrī., pp. 193, 274, 315, 330, 332, 422 and 430. See also: Abdul Hussein Navai, Asnaad o Mokatebaat Tarikhi Iran (Historical sources and letters of Iran), Tehran, Bongaah Tarjomeh and Nashr-e-Ketab, 2536, pages 578,657, 701–702 and 707
- ^ H.R. Roemer, "The Safavid Period", in Cambridge History of Iran, Vol. VI, Cambridge University Press 1986, p. 339: "Further evidence of a desire to follow in the line of Turkmen rulers is Ismail's assumption of the title 'Padishah-i-Iran', previously held by Uzun Hasan."
- ^ The Aq-qoyunlu and Land Reforms (Turkmenica, 11)
- ^ C. Ibrahimov, Azərbaycanın XV Əsr Tarixinə Dair Oçerklər, s. 78
- ^ The Aq-qoyunlu and Land Reforms (Turkmenica, 11)
- ^ C. Ibrahimov, Azərbaycanın XV Əsr Tarixinə Dair Oçerklər, s. 78
آذربایجان جۆمهوریتی تۆرکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Uzun Həsən»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (27 avqust 2015 تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).