بابای امیر (درگی)

بابای امیر (لاتین تورکجه: Babayi-Əmirباکیدا نشر اولونان هفته‌ليک ادبي، ايجتيماعي، سیاسی طنز ژورنال ایدی.


بابای امیر
سوروملو مودور علی‌عابباس مۆزنيب
دیل آذربایجان تورکجه‌سی
یاییلان یئر باکی
موضوع طنز

ژۇرنالين يارانما تاريخي دَییشدیر

مطبۇعاتدا "ضررلي ايستيقامتلي" يازيلارينا گؤره سيبيره سۆرگۆن ائديلن ع.مۆزنيب‌ي روْمانوْولار سۆلاله‌سي‌نين اۆچ يۆز ايلليگي مۆناسيبتيله عفوه دۆشدۆکدن سوْنرا 1913-جۆ ايلده باکييا قاييدير و يئني مطبۇع اوْرقانلار ياراتماغا باشلايير. لاکين سۆرگۆن حياتيني نظره آلان يئرلي چاپ اوْرقانلاري اوْنۇن قزئت تأسيس ائتمگي‌نين قارشيسيني آلير. ع.مۆزنيبي 1914- جۆ ايلده بۇ ايشين چاره‌سيني تاپاراق، فند ايشله‌ديب ياشجا اؤزۆندن بؤيۆک اوْلان قارداشي ابۆلفض مۆطليب‌زاده‌نين آدينا "ديريليک" ،1915-جي ايلين آپرئل آييندان ايسه "باباي-امير" آدلي ساتيريک ژۇرنالي قئيدياتدان کئچيرير. بئله‌ليکله، "باباي امير" ژۇرنالي "ديريليک"مجمۇعه‌سي‌نين نشرياتي اوْلاراق، 1915-جي ايل 21 آپرئلدن1916-جي ايل 17 اوْکتيابرادک باکيدا نشر اوْلۇنمۇشدۇر. ژۇرنالين رئداکتوْرۇ شاعير و ادبياتشۆناس علی‌عباس مۆزنيب، صاحيبي، ناشيري ايسه اوْنۇن قارداشي ابۆلفض مۆطليب‌اوْغلۇ اوْلمۇشدۇر.[1] "باباي امير" ژۇرنالي‌نين نشرينه "موْللا نصرالدين" ژۇرنالي‌نين بؤيۆک تاثيري اوْلمۇشدۇر. ايلک ساييندا "گلميشم" آدلي باش مقاله‌سينده ژۇرنال مطبۇعات عالمينه گليشيني ساتيريک طرزده بئله چاتديرير:

نه ائله‌یيم، درد چوْخ، يۆک آغير، قۆوّت آز، ظۆلم چوْخ، هۆمّت يوْخ!

باش مقاله‌ده ژۇرنال دۆنيا مۆحاريبه‌سيندن يازاجاغيني، آلمان قوْشۇنلاري‌نين آزغينليغيني تصوير ائده‌جگيني قلمه آليردي. آلمان ايمپئراتوْرۇ ويلهئلمه مۆراجيعت ائدن مقاله مۆليفي يازيردي:

ائي بي‌اينصاف ويلهئلم. سنين آللاهين، پئيغمبرين، دينين، ايمانين يوْخدۇرمۇ؟ اگر سنين مقصدين يئر آلماقسا، تۇت دۆز دۆنياني، گؤزۆنه گيرسين، داها حئيوان کيمي قوْجا و قاريلاري قيرماق، قيزلارين نامۇسۇنا توْخۇنماق، آروادلارين قارنيني جيرماق، فقير-فۆقرانين مال-املاکيني داغيتماق، معبدلريني يانديرماق نه اۆچۆنۆدۆر؟

ژۇرنالدا درج اوْلۇنان مؤوضۇلار "بابای امير"-ين صحيفه‌لرينده مدنيیّت مسله‌لري، ساتقين ضياليلار، ديني فاناتيزم علئيهينه مۆباريزه و س. مؤوضۇلاردا يازيلارا، رسملره گئنيش يئر وئريليردي. يازيلاري اساساً شئعيرلردن عيبارت ايدي. سلفي "موْللا نصرالدين" ژۇرنالي کيمي، "بابای امير"ده ده فئليئتوْن، ساتيريک شئعير و س. ژانرلاردان ايستيفاده ائديليردي. "بابای امير"-ين امکداشلاري آراسيندا م.س.اوْردۇبادي، علي نظمي،سئييد حۆسئين، ع.واحيد، ب.عابباس‌زاده (هامبال)، ح.اي.قاسيموْو و باشقالاري واردي. همچنين ژۇرنالدا علي‌عابباس مۆزنيب و "ديريليک"-ين ديگر مۆحرّيرلري و شاعيرلري ايشتيراک ائديرديلر. عئيني زاماندا ژۇرنالدا جعفر جاببارلي، علي‌آغا واحيدين فئليئتوْنلاري، ساتيريک شئعيرلري ده درج اوْلۇنمۇشدۇر. بابای اميرين احاطه ائتديگي ادبي ايجتيماعي مسله‌لرده مۆختليف ايدي. مۆترقّي اديبلرين ژۇرنالين اطرافينا توْپلاشماسي و ع.مۆزنيبي‌نين ترجۆمئيي-حالي يئرلي چار اوْرقانلاري‌نين، سئنزۇرا کوْميته‌سي‌نين جيدّي ناراحاتليغينا سبب اوْلمۇشدۇ. قافقاز جانيشيني‌نين مۆلکي ايشلر اۆزره کؤمکچيسي کنياز اوْرلوْوۇن جانيشيني گ.س.کوْواليوْوا يازديغي مخفي مکتۇبۇندا دئييلير:

حؤرمتلي جناب گئوْرگي ساموْليوْويچ! آراييشي تقديم ائده‌رک علاحضرتدن باکي شهرينده تاتار (آذربايجان تورکجه‌سی) ديلينده چيخان "بابای امير" يۇموْريستيک ژۇرنالي‌نين رئداکتوْرۇنۇ حۆضۇرۇنۇزا چاغيرماغينيزي، اوْنۇن باهاليغين حؤکم سۆردۆگۆ، اهالي‌نين کاسيب طبقه‌سي‌نين مادّي تأميناتيندا چاتيشمازليقلارين آچيق-آشکار شکيلده حيس‌ّاوْلۇندۇغۇ بير واختدا، اهالي‌نين بير حيصه‌سيني ديگر حيصه‌سينه قارشي قوْياراق ژۇرنالين صحيفه‌لرينده آراقيزيشديريجي مقاله‌لر يئرلشديريلمه‌سينه يوْل وئرمه‌مگينيزي خواهيش ائديريک.

ج.محمّدقۇلۇزاده ائنسيکلوْپئديياسيندا بئله ايديعا ائديلير کي، ژۇرنالين جمعي 65 نؤمره‌سي چاپدان چيخميشدير. آ. شاهوئردي‌يئوين فيکرينه گؤره ايسه ژۇرنالدا 30 دئکابر 1915-جي ايله قدر 31 نؤمره، 2-جي ايل 1916-جي ايلده 29 نؤمره، جمعي 60 نؤمره چيخميشدير.

همچنين ائنسيکلوْپئدييادا گؤستريلير کي، ژۇرنالين 26-31-جي نؤمره‌لري اۆچۆن عظيم عظيمزاده رنگلي رسملر چکميشدير. ايگيرمي آلتينجي نؤمره‌سينه‌دک ژۇرنال رنگسيز چاپ اوْلۇنۇردۇ. ن.زئينالوْو و آ.آشيرلي فيکرينه گؤره ايسه ژۇرنالين 27 نؤمره‌سي کاريکاتۇراسيز چيخميشدير. 27-جي نؤمره‌دن سوْنرا ژۇرنالدا عظيم عظيمزاده‌نين کاريکاتۇرالاري گؤرۆنمگه باشلاميشدير.

ج.جاببارلي‌نين فعّاليیتي دَییشدیر

ج.جاببارلي‌نين ياراديجيليغي‌نين بيرينجي دؤورۆ "بابای امير" ژۇرنالي ايله باغليدير. اوْنۇن بۇرادا 50-دن چوْخ ساتيريک شئعيري چيخميشدير. ج.جاببارلي اؤز شئعيرلريني "غيۇر عيار" ،"شَترَنگ عيار" تخلّۆصلري ايله چاپ ائتديريردي. بۇ شئعيرلرده صابير ساتيراسي‌نين گۆجلۆ تاثيري واردير. "گؤرمه‌ميشم، ائشيتمه‌ميشم" شئعيرينده خالقين قئيدينه قالماييب کئفلريني چکن و "بئش شاهي واري گزن" دؤولتليلر، "قاچ، بابا" شئعيرينده قادين آزادليغي‌نين دۆشمنلري، "آروادلار دئييرلر" شئعيرينده هر گۆن قۇمار اوْيناييب آروادي‌نين سيرغاسيناجان اۇدۇزان سرخوْش، عییاش. کيشيلر تنقيد اوْلۇنۇر. ج.جاببارلي‌نين شئعیرلري ايچريسينده ان قۆوّتليسي "اۆستۆنه" آدلي ساتيرادير. بۇرادا کسکين بير ديل ايله اوْ دؤورۆن آجي حقيقتلري آيدینا چيخاريليب تنقيد ائديلير. ژۇرنالين صحيفه‌لرينده ه.واحيدينده ساتيريک شئعیرلرينه و فئليئتوْنلارينا راست گلمک مۆمکۆن اوْلۇر. واحيد ساتيريک شئعیرلرينده جهالت و مؤوهۇماتي، عۆمۇميیتله فئوْدال-پاتريارخال حياتي، رۇحانيلري و ايستيثمارچي صينيفلري کسکين تنقيد ائديردي.

ژۇرنالين باغلانماسي دَییشدیر

"ضررلي ايستيقامتينه گؤره" "بابای امير" ژۇرنالي‌نين نشري 1916-جي ايل اوْکتيابرين 17-ده دايانديريلميشدير.

قایناقلار دَییشدیر

• ‌جليل محمدقۇلۇزاده ائنسيکلوْپئديياسي. باکي، 2008. ص. 63. • عاکيف آشيرلي "آذربايجان مطبۇعات تاريخي" بيرینجی حيصه،باکي-2009 • ن.ن.زئينالوْو "آذربايجان مطبۇعات تاريخي" ،بيرینجی حيصه . باکي، 1973، آدۇ-نۇن نشرياتي