باخشی
باخشی - اؤزبک، قازاخ، قیرغیز، اویغور، تورکمن، خوراسان تورکلری و قاراقالپاق خالق‌لاری‌نین شاعیر-نغمه‌کاری. قاراقالپاق‌لاردا و قازاخ‌لاردا بو ترمین باکسی شکلینده ایشله‌نیر. باکشی، باغشی، باهچی، باخچی، باکسی اولاراق دا دئییلیر. موغول‌لار بؤگئ و یا بوغئ دئیرلر.
معنا و مؤحتوا
دَییشدیرباخشی، تورک، آلتای و موغول میفولوژی‌سینده عئینی واختدا شاماندیر. اصلینده کام (شامان) آنلاییشیندان داها گئنیش احاطه‌لی‌دیر. خالق شاعیری، عاشیق، موسیقیچی ایستیقامتی ده چوخ واخت اؤن پلانا چیخا بیلر. عنعنه‌وی اوصول‌لارا اساسلانان خالق حکیملیگی ائده بیلر. جادولو سؤزلرله پیس روحلاری قووار. آرکیل آتا ایلک باخشی‌دیر. بودیزم ایله بیرلیکده بودیست راهیب معناسینا دا گئنیشلنمیشدیر. روح قووارکن قیرمیزی پالتار گئیرلر. آسیاداکی قونشو قؤوملرین چوخونون دیللرینده باغ/باگ/بوْگ/بوْک/بوُگ/بوُک منشالی سؤزلر ایشتیراک ائدر و بونلارین بیر قیسیمی فؤوق‌الطبیعی گوجلره دایر معنالار داشییار. باخیجی اولاراق دا بیلینر. باخشی‌لر اؤز ماهنی‌لارینی سیملی چالغی آلتی اولان دوتارین موشاییعتی ایله اوخویوردولار.
باغی
دَییشدیر
باغی - تورک و آلتای میفولوژی‌سینده سِحر، جادو، افسون دئمکدیر. " بایی " اولاراق دا دئییلر. باغیچی، باغیشی سؤزلری سِحرباز معناسینی وئرر.[۱] آنادولودا "بۆیۆ" حالینا چئوریلمیشدیر. باغلاماق سؤزو ایله ده علاقه داردیر. مثلا "آغیزینی دیلینی باغلاماق" ... باغ سؤزونون دویون معناسی دا واردیر کی، اوّل‌لر اووسون‌لار دویون‌لر ایله ائدیلمکده ایدی. " دویون‌لره اوفله‌ین‌لرین پیسلیگیندن... "[۲] باخماق (فالا باخماق) سؤزویله ده علاقه‌لی‌دیر. آنادولودا "باغناز" (فاناتیک) سؤزو ده بیر شئیه باغلانمیش معناسینی وئریر و "باغیلانمیش (اووسونلانمیش)" دئمکدیر. باگ کؤکو تونقوزجادا آغلیق ایفاده ائدر. باغ/ماغ کؤکو بیر چوخ دیلده سِحرله علاقه‌لی معنالاری اولان سؤزلری یارادیر. جلال بیگدیلی‌نه گؤره ماقوس/ماگوس (سِحر) سؤزو باغ/ماغ کؤکو (و باغی سؤزو) ایله علاقه‌لی‌دیر.[۳] باخشی سؤزو ده بو کؤکدن تؤره‌میشدیر. باقی/باکی/باخی ایسه فال دئمکدیر.
توْیوُن و خاتوُن
دَییشدیرکیشی باخشی‌لارا " توْیوُن " و یا " توْیوْن " (افندی)، قادین باخشی‌لارا ایسه " خاتوْن " و یا "خوْتوْن" (خانیم) سؤزلری بیر صیفت اولاراق ایستیفاده ائدیلر. بو سؤزلر صاحیب، شامان معناسیندادیر. (بعضاً ده تانری‌لارین و تانریچالارین صیفتی اولاراق کئچر). بئله‌جه توْیوْن و خوْتوْن (توْیوُن / خاتوُن) بیر ایکیلی یارادیر. توْیوُن سؤزو مؤحترملیک ایفاده ائدر. توْی (موقددس مراسیم) ایله عئینی کؤکدن گلیر. توْی سؤزو آنادولو تورکجه‌سینده "دۆیۆن" شکلینه چئوریلمیشدیر کی توْیوُن ایله ده بنزرلیک گؤستریر، کئچمیشده تویلاری شامان‌لارین ایداره ائتمه‌سی ایله علاقه‌لی‌دیر.
اتیمولوژی
دَییشدیر(باغ/باخ/باه/باق/باک) کؤکوندن تؤره‌میشدیر. جادو معناسینی احتیوا ائدر. باغی سؤزویله علاقه‌لی‌دیر. باغ کؤکو قیشقیرماق، باغلاماق، باخماق فعل‌لری ایله عئینی کؤکدن تؤره‌میشدیر. موغولجا باگسی موعلیم، باه / باکا ایسه خوشبختلیک دئمکدیر. قدیم موغولجا باگا سؤزو قیرتلاق و قیرتلاقدان سس چیخارماق معنالاری احتیوا ائدر (موغول باگالزوُر / باگالاهوُر یعنی قیرتلاق تورکجه‌ده بوغاز سؤزجوگو ایله قوهومدور.
قایناق
دَییشدیر- Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti. Bakı: Maarif, 1978, səh. 20.
اتک‌یازی‌لار
دَییشدیر- ^ Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011,(OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
- ^ Fələq, 113:4.
- ^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (türk.)