بوسنی و هرزقووین
اوروپانین جنوبوندا یئرلَشن بیر اؤلکه دیر.[۱۰] بوسنییا و هرزقووین (شابلون:Lang2، (صربجه:Босна и Херцеговина, БиХ)) — بالکان یاریماداسینا یئرلَشن کونفدراتیو دؤولت.اؤلکه بیر بۆتونو میدانا گتیره‌ن اۆچ ائتنیک قروپا ائو صاحب‌لیگی ائتمک‌ده‌دیر: بوشناکلار، صربلر و کروْواتلار. اینگیلیسجه‌ده و داها بیر چوْخ دیل‌ده ائتنیک شخصیت گؤز قارشی‌سین‌دا تۇتولمادان بۆتون بوسنییا-هرزوقووینا خالقینا بوسنییالی دئییلیر. آنجاق تورکجه‌ده تاریخ‌دن گلن یاخین‌لیق‌دان اؤتری بوسنییالی دئییلدیی وا بوشناکلار یعنی بوسنییالی موسلمانلار لوغتی نظرده توتولار. آیریجا اؤلکه‌ده بوسنییالی و یا هرزوقووینالی اوْلماق دا آیری ائتنیک شخصیتی وورغولاماق اۆچون ایستیفاده ائدیلر. بوسنییالییام دئمک موسلمانام دئمک‌دیر. هرزوقووینالی دئمک کروْواتام دئمک‌دیر. اؤلکه اداره باخیمین‌دان ایکی عئینی دؤولت‌چی‌لییه بؤلونموش وضعیت‌ده‌دیر. بونلار، بوسنییا-هرزوقووینا فدراسییاسی و صرب جومهوریتی‌دیر.
Bosnia and Herzegovina Bosna i Hercegovina Босна и Херцеговина | |
|---|---|
 بایراق
 میلی نیشان
| |
| میلی مارش: Državna himna Bosne i Hercegovine National Anthem of Bosnia and Herzegovina | |
 | |
| پایتخت و بؤیوک شهری | Sarajevo[۱] 43°52′N 18°25′E / 43.867°N 18.417°E |
| Official languages | Bosnian, Croatian and Serbian (de facto) None (de jure) |
| اتنیک قروپلار (2013 census[۲]) | sahib xn NN des as SS
se zoom PSD sseanmoi se as ses NN km titeew |
| دمونیم(لر) | sahib xn NN des as SS
se zoom PSD sseanmoi se as ses NN km titeew |
| دؤولت | Federal parliamentary جومهوریت[۳] |
| Valentin Inzkoa | |
| Mladen Ivanićb | |
| Dragan Čovićc Bakir Izetbegovićd | |
| Denis Zvizdić | |
| قانون اوقانی | Parliamentary Assembly |
| House of Peoples | |
| House of Representatives | |
| Establishment history | |
| اراضی | |
• جمعی | ۵۱٬۱۹۷ km2 (۱۹٬۷۶۷ sq mi)Convert internal error: unknown message (127th) |
• سو (%) | 0.8% |
| جمعیت | |
• 2013 census | 3,531,159[۴] |
• سیخیلیق | ۶۸٫۹۷/km2 (۱۷۸٫۶/sq mi)Convert internal error: unknown message |
| جی‌دی‌پی (PPP) | 2016 تخمینی |
• جمعی | $41.127 billion[۵] |
• آدام‌باشی | $11,647[۵] |
| جی‌دی‌پی (نامینل) | 2016 تخمینی |
• جمعی | $16.306 billion[۶] |
• آدام‌باشی | $4,617.75[۶] |
| جینی (2013) | 36.2[۷] اورتا |
| اچ‌دی‌آی (2014) |  0.733[۸]یوخاری · 85th |
| پول واحیدی | Convertible mark (BAM) |
| چاغ بؤلگه‌سی | UTC+1 (CET) |
• یای (دی‌اس‌تی) | UTC+2 (CEST) |
| تاریخ فورمتی | dd. mm. yyyy. (CE) |
| سوروجولوک طرفی | right |
| تیلفون کودو | 387 |
| ایزو ۳۱۶۶ کودو | BA |
| اینترنت ال‌تی‌دی | .ba |
| |
اؤلکه‌نی، شیمال، غرب و جنوب‌دان کروواسی، شرق‌دن صربیستان، یئنه جنوب‌دان مونتنقرو چئویرمک‌ده، آدریاتیک دنیزینه ایسه نم شهرینین تاپیلدیغی یئرده یالنیز ۲۰ km-لیک (لیمانی اوْلمایان) بیر ساحلی واردیر. اؤلکه‌نین جوغرافیاسی مرکز و جنوب‌دا داغ‌لیق، شیمال-غرب‌ده تپه‌لیک، شیمال-شرق‌ده دوزلوک بیر خصوصیّت سرگیلییر. دؤولتین باشکندی و ان بؤیوک شهری سارایبوسنا، بیر چوْخ یۆکسک داغلا اترافلانمیش‌دیر. بۇ جوغرافی خصوصیتین‌دن اؤتری شهر قیش توریزمینه الوئریش‌لی‌دیر و ۱۹۸۴ قیش اوْلیمپیادالارینا ائو صاحب‌لیگی ائتمیش‌دیر.
اؤلکه‌نین اکثریتینی اؤرته‌ن بوسنییا بؤلگه‌سین‌ده ایلیمان یئر ایقلیم گؤرولر، بۇ بؤلگه‌ده یایلاری ایستی، قیشلاری قار یاغمورلو و سویوق‌دور. اؤلکه‌نین جنوب ساحللرین‌ده‌کی داها کیچیک هرزوقووینا بؤلگه‌سین‌ده ایسه تیپیک آرالیق دنیزی ایقلی‌می گؤرولر. بوسنییا-هرزوقووینا طبیعی قایناقلار باخیمین‌دان دا زنگین بیر اؤلکه‌دیر.
آدین آدین اتیمولوژی(دیلین کؤکلرینی آراشدیرما بیلیم)
دَییشدیربوسنا چایینین و ماجار دیلین‌ده "هئرسئق" ("بویئوودا" دئمک‌دیر) سؤزون‌دن یارانمیش‌دیر.
تاریخ
دَییشدیرآرالیق دنیزی ساحلین‌ده‌کی دیگر شهرلر کیمی بوسنییادا تاریخ سهنه‌سین‌ده‌کی یئرینی روم ایمپراتورلوغو ایچریسینده گؤتورموش‌دور. روم ایمپئراتورلوغونون چؤکوشون‌دن سوْنرا بوسنییانین رهبرلیگی ۱۲۰۰-جو ایللرده موستقیللیینی الده ائد‌نه قدر مۆختلیف روللارا ال دییشدیرمیش‌دیر. موستقیللیینی ۲۶۰ ایلده‌ن چوْخ بیر مدت قورویان بوسنییا کرال‌لیغی بۇ مدت بویونجا ماجارلار و صربلره قارشی تورپاقلارینی مۆدافیعه ائتمک مجبوریتین‌ده قالمیش‌دیر.
۱۴۶۳-جو ایلده عثمانلی ایداره‌سی آلتینا کئچه‌ن بوشناکلار عئینی زامان‌دا موسلمان‌لیغی دا منیمسمیش‌دیر. موسلمان‌لیغی قبول ائد‌ن بوشناکلارین دینی عهده چی‌لیکلرینی یئرینه یئتیرمه‌سینه ایجازه وئره‌ن عثمانلی ایداره‌سی بوسنییا تورپاقلارین‌دا تیکدیی یاپیسال(ساختار)لار و مسجیدلرله عئینی زامان‌دا بوشناکلارین عنعنه‌لری ایله مدنیتینه ده تأثیر ائتمیش‌دیر. ۱۸۷۸-جی ایله قدر داوام ائد‌جک اوْلان عثمانلی ایداره‌سی آلتین‌داکی دؤورده چوْخ چوْخ بوشناک عثمانلی ایداره‌سین‌ده، دؤولت رهبرلیین‌ده اهمیت‌لی وظیفه‌لره گتیریلمیش‌دیر. ضعیفله‌یه‌ن عثمانلی ایمپراتورلوغوسینی پارچالاماغا قرار وئره‌ن موتتفیقلرین مالی چتین‌لیکلر ایچری‌سین‌ده‌کی ایستانبولا نشر تضییقی نتیجه‌سینده بوسنییاداکی عثمانلی ایداره‌سی دؤیوشولمه‌دن، ایستول باشین‌دا سوْنا چاتاراق اوتریش-ماجاریستان ایمپئراتورلوغونون ایداره‌سینه کئچمیش‌دیر.
۱۹۱۸-جی ایله قدر سوره‌جک اوْلان اوتریش-ماجاریستان ایمپراتورلوغو ایداره‌سی آلتین‌داکی دؤورده اؤلکه یئنی‌دن قۇرولوشلان‌دیریلاراق چؤکمک‌ده اوْلان عثمانلی ایمپراتورلوغو ایداره‌سی آلتین‌داکی دؤورون سوْنلارین‌دا یاشادیغی چتین‌لیکلردن اۇزاقلاشاراق ریفاها قوووشاجاق. بۇ اینکیشافلارین بؤیوک صربیستان قۇرولماسینی مقصد قویان روسیه نین مالی دستیی ایله رئاللاشدیغی شوبهه‌سیزدیر. بوسنییاداکی موسلمان نۆفوس ون عثمانلی ایداره‌سی آلتین‌داکی دیگر تورپاقلارا کؤچو و اوْنلارین ترک ائتدیی یئرلره صربلرین یئرله‌شمسیله بوسنییاداکی ائتنیک قۇرولوشون دییشمه‌سی بۇ دؤورده یاشانمیش‌دیر.
۱۹۱۸-۱۹۴۱-جی ایللر آراسینداکی دؤور یوقوسلاوییانین ایچ قاریشیق‌لیقلاری و دؤیوشله کئچمیش‌دیر. ۱۹۴۱-۱۹۴۵-جی ایللری آراسینداکی ایکینجی دونیا دؤیوشو اثناسیندا نازیلار یوقوسلاوییانی ایشغال ائد‌رک سلووئنیانی آلمان، کروواسینی، ایتالیایا و ماکئدونییانی بولقاریستانا باغلایاراق خصوصیله یهودی و قاراچیلارا قارشی بیر ائتنیک تمیزلیک حرکتینه گیریشه‌رک توْپلاما دوشرگه‌لرین‌ده مینلرله اینسانی اؤلدوردولر.
۱۹۴۵-۱۹۹۰-جی ایللر آراسینداکی سویوق دؤیوش دؤورونون ۳۵ ایللی تیتونون رهبرلیگی آلتیندا کئچدی. بۇ دؤورده بوسنییا – هرزوقووینانین سرحدلری ۱۹۱۸ اوّلی دؤن‌دو و بوشناکلار مدنی شخصیتلرینه یئنی‌دن قوووش‌دولار. غربین دستیی ایله یوقوسلاوییادا دؤیوشون ایزلری تئز سیلین‌دی. غرب‌لی اؤلکه‌لر یوقوسلاوییانی یالنیز ایقتیصادی دئییل عئینی زامان‌دا عسگری و سیاسی ساحه‌ده ده دستکله‌دی. ۱۹۷۰-جی ایللرده سووت موداخیله‌سی ریسکی ایله قارشیلاشیلدیغین‌دا آمریکا بیرلشمیش دؤولتلری یوقوسلاوییانی مۆدافیعه ائتمک اۆچون نۆوه گۆجه مراجعت ائده بیلجیینی آچیقلادی. سویوق دؤیوشون سوْنا چاتماسی و سوْنا چاتان کومونیست رژیمله بیرلیک‌ده پارچالانان سووتلر بیرلیین‌دن یوقوسلاوییادا تأثیرله‌ن‌دی.
۱۹۸۶-۱۹۹۲-جی ایللر آراسیندا یاشانان قان‌لی وطنداش محاربه‌لرینین سوْنراسین‌دا یوقوسلاوییا پارچالان‌دی. حَددیندن آرتیق میللیت‌چی سلوبودان میلوسهئویجه و اوْنون دستکلدیی خادیملر طرفین‌دن بؤیوک سئربیاس(ن)ı قورما خیاللاری ایله سیستئماتیک بیر سویقیریم رئاللاشدیریل‌دی. بۇ دؤورده ۱۰.۰۰۰ین اۆزرینده بوشناک حیاتینی ایتیردی. صربلرین باشدا سارایبوسنا اوْلماق اوزره ایحاطه ائتمه آلتیندا توتدوغو شهرلری بومبالاماسینا، سنیپئر آتشی ایله گوناه‌سیز وطنداشلاری اؤلدورمه‌سینه، باشدا ضیالیلار اوْلماق اوزره سئچیلمیش کسلرین توْپلاما دوشرگه‌لرین‌ده اؤلدورولمه‌سی ایله رئاللاش‌دیریلان ائتنیک تمیزلیک حرکتینه غرب‌لی اؤلکه‌لر اۇزون مدت لازیم اوْلان تئپکینی گؤسترمه‌یه‌رک سویقیریما تاماشاچی قالدی.
۱۹۹۲-جی لین فوْریهین‌دا موستقیللیینی اعلان ائد‌ن بوسنییا – هرزوقووینا ۷ آوریل ۱۹۹۲-جی ایلده ده آمریکا بیرلشمیش ایالتلری و دیگر غرب‌لی اؤلکه‌لر طرفین‌دن تانین‌دی و ۲۲ مئی ۱۹۹۲-جی ایلده بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینا قبول ائدیل‌دی.
بوسنییاداکی دؤیوش ۱۹۹۲-جی ایلین یازین‌دا باشلادی. بوسنییانین قوزئینی هدف آلان هوجوملارین آماچ بۇ بؤلگه‌لردن بوشناک و کروْواتلاری اۇزاقلاش‌دیراراق صرب دؤولتینی قورماق ایدی. صربلرین بۇ هوجوملاری بؤلگه‌ده‌کی دیگر ائتنیک قروپلار اۆچون تام بیر فلاکته چئوریلدی.
دؤیوشون ایلک آیلارین‌دا شرق‌ده‌کی چوْخ چوْخ بوشناک شهری صربلرین هوجوملاری نتیجس(ن)i آسانجا دۆشدو. آنجاق شهری چئویره‌ن تپه‌لرین‌ده کؤمییله سرئبرئنیزکا هوجوملارا قارشی اؤزونو موفقیتله مۆدافیعه ائتدی.
۱۹۹۳-جو ایلده بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی آلتی مسکونلاشما واحیدینی "اعتیبارلی بؤلگه" اعلان ائتدی، سرئبرئنیت‌سادا بونلاردان بیری ایدی. مقصد سرحدلری قورونا بیلر حالا گتیره‌رک باریش اۆچون گؤروشوله بیلر بیر زمین یاراتماق ایدی. کؤمکلرین اعتیبارلی بؤلگه‌لره چاتدیریلماسی گون‌ده‌مه گلینجه بۇ تطبیق ایشغال‌چی-تجاووزکار گۆجلرله بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی عسگرلرینین ایشداش‌لیق ائتمه‌سینی طلب ائد‌رک آماچ ایله تام بیر تزاد میدانا گتیرر حالا گلدی
۱۹۹۵-جیلین مئی یاین‌دا صربلر سارایبوسناداکی ایحاطه ائتمیی شیددتلندیردی و ناتو صربلره قارشی هاوا هوجومو تشکیل ائدیل‌دی. بونا میسسیللئمئ اوْلاراق صربلر ۶ اعتیبارلی بؤلگه‌نی بومبالایاراق ۳۰۰ بیرلشمیش میللتلر عسگرینی گیروو گؤتوردو. جۇلای ۱۹۹۵-جی ایلده گئنئرال ملادیج امرین‌ده‌کی صرب گۆجلری سرئبرئنیزکاداکی هولندلی بیرلشمیش میللتلر گۆجلرینی تسیرسیز حالا گتیره‌رک شهری هدف آلدی. تخمیناً ۲۵،۰۰۰ بوشناک صرب حده‌سی اۆزرینه شهری ترک ائد‌رک بیر باشقا اعتیبارلی بؤلگه اوْلان پوتوجارییه چات‌دی. ۵۰۰۰ موهاجیرین دوشرگه‌یه گیرمه‌سینین آردین‌دان هولندلی باریش گۆجو عسگرلری دوشرگه‌نین دولدوغونو بیل‌دیره‌رک دوشرگه‌نین گیریشینی باغلادی. بۇ حادثه، دوشرگه‌نین یاخینلارین‌داکی تخمیناً ۲۰،۰۰۰ بوشناغین صربلرین اؤلوم حده‌سینه قارشی ساوونماسیز قالماسینا یولاچتی. صربلر بؤلگه‌ده‌کی بوشناکلاری چیخارماغا باشلادیغین‌دا هولندلی بیرلیکلر موداخیله تاپیلمادی، حتی عملیّاتلارین دوز بیر شکیل‌ده رئاللاشدیریلماسی اۆچون تشکیلات‌دا کؤمک‌چی بئله اوْلدو. قادین و اۇشاقلار آیریلدیق‌دان سوْنرا عسگرلیک چاغینا گلمیش اوْلان کیشیلر آوتوبوسلارا میندیریلدیک‌دن سوْنرا دوشرگه‌نین یاخینین‌دا گولله‌یه دوزوله‌رک اؤلدورول‌دو. ایکینجی دونیا دؤیوشون‌دن سوْنراکی بۇ ان بؤیوک سویقیریم‌دا ۱۰ – ۱۵ مین بوشناکین قتل ائدیلدیی ادعا ائدیلمک‌ده‌دیر. قیزیلخاچ صلاحیت‌لیلری بۇ حادثه‌لر اثناسیندا ۷.۵۰۰ آدامین ایتدیینی بیلدیرمیش‌دیر.
جوغرافیا
دَییشدیرایقلیم
دَییشدیربوسنا-هرزوقووینادا یئرلی ایقلیم حاکم‌دیر. هاوا ایستی‌لیکلری، ان ایستی آیلار اوْلان جۇلای و آگوست‌دا ۳۰ درجه‌یه قدر چیخارکه‌ن، ان سویوق گونلر ایسه، دسامبر
و ژانویه آیلارین‌دا یاشانماق‌دا و ایستی‌لیک -۲۰ درجه‌یه قدر دۆشمک‌ده‌دیر. عومومیتله ۴ فصل بول یاغیش آلان/ساحه اؤلکه‌ده ان یاغیش‌لی آی ژۇئن (۱۱۰-۱۱۵ مم)، ان قوراق آی ایسه دسامبر
دیر (۴۰-۷۰ مم). اؤلکه‌نین جنوب-غرب سئقمئنتین‌ده و نئرئتوا وادی‌سین‌ده آرالیق دنیزی ایقلی‌می گؤرولر. بۇ بؤلگه‌لرده مئیوه-تروز باغچالاری، اۆزوم باغلاری واردیر. حئیواندارلیق ایسه، اؤلکه‌نین بۆتونون‌ده ائدیلمک‌ده‌دیر.
باش‌لیجا چایلاری اۇنا، سنه، درینا، سووا، بوسنییا و موستار کؤرپوسونون آلتین‌دان آخان نئرئتوادیر.
باش‌لیجا طبیعی قایناقلاری کؤمور، دمیر، بوکسیت، مانقان، مئشه‌لر، میس، خروم، سینک، گولله، دۇز، باریت، آسبست، کاولین و گیپس‌دیر.
اؤلکه‌ده‌کی الاوس(ن)ایله بیلر تورپاقلارین نیسبتی %۱۴، اوْتلاق و مئرالارین نیسبتی %۲۰، مئشه و آغاج‌لیق ساحه‌لرین نیسبتی %۳۹، دیگر تورپاقلارین نیسبتی ده %۲۷'دیر. سولانا بیله‌ن اراضی ۲۰ کم۲دیر.
شهرلر
دَییشدیراینضیباطی اراضیلر
دَییشدیر
دؤولت آیری فعالیّت گؤستره‌ن بوسنییا و هرزقووین فدراسییاسی،صرب جومهوریتی و برچکو دایره‌سین‌دن عبارت‌دیر.
.svg){kind=small}
بوسنییا و هرزقو
- اۇنسک-سان
- پوساو
- توزلا
- زئنیت‌سا-دوبوی
- بوسنا-پودرین
- اوْرتا بوسنییا
- هرزقووین-نرتوان
- غربی هرزقووین
- سارایوو
- غربی بوسنییا
صرب جومهوریتی ۷ بؤلگه و ۶۳ بلدییه‌دن عبارت‌دیر.
- بانیا-لوکا
- دوبوی
- بیئلینا
- زوورنیک
- سارایئوو-رومنییا
- فوچا
- تربینیئ
حکومت
دَییشدیرعالی قانونوئریجی اوْرقان – میلّی پالاتا؛ خالق پالاتاسی.
سیاست
دَییشدیرسیاسی پارتییالار:
- . دموکراتیک حرکات پارتییاسی، رهبری S.Tixiچ؛
- . بوسنییا و هرزقووین اۇغرون‌دا پارتییا، رهبری س.خلیلوویچ؛
- . دموکراتیک خالق اتفاقی (بوسنییالیلار)، رهبری F.Abdایچ؛
- . دموکراتیک کروْوات بیرلیگی، رهبری B.Kolak؛
- . صرب دموکرات پارتییاسی، رهبری D.Kaviچ؛
- . بوسنییا و هرزقووین سوسیال – دموکراتیک پارتییاسی، رهبری Z.Laqumciya.
برچکو دایره‌سی
دَییشدیربرچکو دایره‌سی عئینی زامان‌دا هم بوسنییا و هرزقووین فئدئراسییاسینین هم ده صرب جومهوریتی ترکیب حیصّه سی‌دیر.
خاریجی علاقه‌لر
دَییشدیرسیلاحلی قوه‌لر
دَییشدیر- ایللیک حربی خرجلر – ۲۳۴،۳ ملن. دول. (۲۰۰۴)
ایقتصادیات
دَییشدیر- ایخراجات: پالتار، کیمیوی ماده‌لر، مئبئل.
- ایدخال: ماشین و آوادان‌لیقلار آلیجی تلاباتی ماللاری، ارزاق ماللاری.
داشینما و کوممونیکاسییالار
دَییشدیردموقرافییا
دَییشدیر۲۰۰۷-جی ایلین ژۇئن آیینین ۳۰ – نا اوْلان رسمی تخمینلره اساساً اؤلکه‌ده ۳.۸۴۲.۹۴۲ نفر اهالی یاشاییر.[۱۱]
میللتلر
دَییشدیر- بوشناکلار ۴۸% (۲.۱۸۴.۹۶۰)
- صربلر ۳۷،۱% (۱.۶۸۴.۲۴۰)
- کروْواتلار ۱۴،۳% (۶۳۷.۰۰۰)
دیل
دَییشدیردین
دَییشدیرموسلمانلار – ۴۰% پراووسلاولار – ۳۱% کاتولیکلر و پروتئستانتلار – ۱۹%
ایستینادلار
دَییشدیر- ^ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامConstitutionوارد نشده است - ^ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامPopis2013وارد نشده است - ^ CIA.
- ^ "Bosnia releases disputed census results". Politico. 1 July 2016. http://www.politico.eu/article/bosnia-releases-disputed-census-results/. Retrieved 1 July 2016.
- ^ ۵٫۰ ۵٫۱ Report for Selected Countries and Subjects.
- ^ ۶٫۰ ۶٫۱ Bosnia and Herzegovina. International Monetary Fund. یوْخلانیلیب5 October 2015.
- ^ Distribution of family income – Gini index. The World Factbook. CIA. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2010-07-23. یوْخلانیلیب1 September 2009.
- ^ Human Development Report 2015. United Nations (2015). یوْخلانیلیب14 December 2015.
- ^ Peace Implementation Council, High Representative for Bosnia and Herzegovina, Constitutional Court of Bosnia and Herzegovina#Composition of the court, European Union Police Mission in Bosnia and Herzegovina, EUFOR Althea
- ^ Central Intelligence Agency - CİA - The World Factbook:ٍ Europa
- ^ بوسنییا و هرزوقووینا دؤولت آمار آگئنت‌لیگی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2010-12-10. یوْخلانیلیب2016-11-03.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
