بیوشیمی
بیوْشیمی یا بیوْکیمیا (بیوْلوژی و یا فیزیولوژی شیمی) – جانلی اوْرقانیزملردکی ماده لرین کیمیوی ترکیبینی و خاصه لرینی، اوْنلارین چئوریلملرینی و هم ده اوْرقانیزملرین حیات فعالیتینین اساسینی تشکیل ائدن کیمیوی پروْسئسلری و ماده لر مۆبادیله سینی اؤیرنن علمدیر. بیوْکیمیانی، عادتاً، – استاتیک، دینامیک و فۇنکسیونال بیوْکیمیایا بؤلورلر.
استاتیک، دینامیک و فۇنکسیونال بیوْکیمیا
دَییشدیراستاتیک بیوْکیمیانین قارشیسیندا قوْیولان مسئله – جانلی اوْرقانیزملردکی ماده لرین کیمیوی ترکیبینی و خاصه لرینی اؤیرنمکدیر. دینامیک بیوْکیمیانین قارشیسیندا دوران مسئله – حیات فعالیتی پروْسئسیندکی ماده لر مۆبادیله سینین و بۇنونلا علاقه دار اوْرقانیزمده یارانان محصوللارین کیمیوی ترکیبینین اؤیرنیلمسیدیر.
بیوْکیمیا، اوْرقانیزمین توخومالارینین ترکیب هیسلری اوْلان مۆختلیف اورگانیک ماده لرین سینتئزینی تأمین ائدن کیمیوی رئاکسیالاردان (اسیمیلیا-سیا) و هم ده پوْتئنسیال انرژیلری اوْرقانیزم طرفیندن ایستیفاده اوْلونان و اورگانیک ماده لرین پارچالانماسینا گتیریب چیخاران رئاکسیالاردان (دیسیمیلیاسیا) عیبارت اوْلان ماده لر مۆبادیله سی پروْسئسلرینی اؤیرنیر. آسیمیلیاسیا و دیسیمیلیاسیا پروْسئسلری بیر-بیریله قارشیلیقلی علاقه لیدیر. بۇ پروْسئسلر بیرلیکده اوْرقانیزم و اطراف مۆحیط آراسیندا ماده لر مۆبادیله سینی تشکیل ائدیر کی، بۇ دا حیات فعالیتینین ان کاراکتئریک خۆصوصیتیدیر.
فینکسیونال بیوْکیمیانین مقصدی، بۆتؤولۆکده اوْرقان و اوْرقانیزملرین فۇنکسیالارینین آشکار اوْلونماسینین اساسینی تشکیل ائدن ماده لرین چئوریلملرینین کیمیوی قانۇناۇیغۇنلۇقلارینی اؤیرنمکدیر. قئید ائتمک لازیمدیر کی، بۇ بؤلۆنملر شرتیدیر. استاتیک، دینامیک و فۇنکسیونال بیوْکیمیالار بیر-بیریله سیخ علاقه لیدیرلر. مۆشاهیده اوْبیئکتیندن آسیلی اوْلاراق اینسانلارین و حئیوانلارین بیوْکیمیالارینی، بیتکیلرین بیوْکیمیاسینی، میکرواوْرقانیزملرین بیوْکیمیاسینی بیر-بیریندن فرقلندیریرلر. بینلار بیر-بیری ایله سیخ باغلی اوْلسالار دا، هر بیرینین سپئسیفیک خۆصوصیتلری واردیر.
بیوْکیمیانین بؤلملری
دَییشدیرتدقیقاتلارین ایستیقامتینئ گؤره بیوْکیمیا بؤلملره آیریلیر:
- تئکنیکی بیوْکیمیا – بیوْلوژی منشلی خامال و ماتئریاللارین اعمالی ایله مشغول اوْلان صنایع ساحلرینین (چؤرک بیشیرم، پئندیر حاضیرلاما، شرابچیلیق) بیوْکیمیوی اساسلارینی ایشلیب حاضیرلایر؛
- طیبی بیوْکیمیا – اینسان اوْرقانیزمینده گئدن نوْرمال و پاتوْلوژی بیوْکیمیووی پروْسئسلری اؤیرنیر:
- تکامول بیوْکیمیاسی – مۆختلیف جانلی اوْرقانیزملرین ترکیبی، ماده و انرژی چئوریلملرینین یوْللارینی تکامول نؤقتئی-نظریندن مۆقایسلی سۇرتده اؤیرنیر؛
- کوانت بیوْکیمیاسی – جانلی اوْرقانیزملرین مۆختلیف ماده لرینین خاصه لرینی، فۇنکسیالارینی و چئوریلمه یوْللارینی، اوْنلارین کوانت-مئکانیکی حسابلامالار یوْلو ایله آلینمیش الکترون کاراکتئریستیکالاری ایله علاقه لی سۇرتده تدقیق ائدیر؛
- ائنزیمولوگیا – بیوْلوژی کاتالیزاتوْرلار اوْلان سیستملرین (فئرمئنتلرین) قۇرولوشو، خاصه لری و تأثیر مئکانیزمینی اؤیرنیر.
بۆتون دیگر علملره نیسبتاً اوْ، فیزیولوگیا ایله سیخ باغلیدیر. فۇنکسیونال بیوْکیمیا فیزیولوگیا ایله بیوْکیمیا علملرینی بیر-بیرینه یاخینلاشدیریر.
بیوْکیمیانین اساس مسئله ریندن بیری – بۇ و یا دیگر اوْرقانین فۇنکسیاسی ایله بیلاواسیطه باغلی اوْلان کیمیوی پروْسئسلرین خۆصوصیتلرینی آشکار ائتمکدیر.
بیوْکیمیوی پروْسئسلرین گئدیشینه اوْرقانیزمین فیزیولوژی فۇنکسیالارینین، بیرینجی نؤوبده سینیر سیستمینین وضیعتی حلئدیجی تأثیر گؤستریر. هر هانسی بیر فیزیولوژی پروْسئسین طبیعتینی دۆزگۆن معیین ائتمک اۆچون باش وئرن بیوْکیمیوی رئاکسیالاری بیلمک لازیمدیر. تعجۆبلو دئیلدیر کی، اوندوکوز عصرین ایکینجی یاریسینا قدر بیوْکیمیا مۆستقیل علم دئیل، فیزیولوگیانین بیر هیسی ایدی. تدریجاً بیوْلوژی بیلیکلرین آرتماسی ایله علاقه دار اوْلاراق، بیوْکیمیا فیزیولوگیانین آپاریجی بؤلملریندن بیرین، سوْنرالار ایسه مۆستقیل علم ساحسینه چئوریلدی.
جانلی اوْرقانیزملرین کیمیوی ترکیبلرینین اؤیرنیلمسی، توخومالاردان فردی ماده لرین آیریلماسی، اوْنلارین ترکیبلرینین و قۇرولوشلارینین معیین ائدیلمسی، بۇ ماده لرین سینتئز ائدیلمسینین مۆمکونلویو -بیوْکیمیا علمینی اورگانیک کیمیا علمی ایله یاخینلاشدیریر. بۇنونلا یاناشی، بیوْکیمیا اورگانیک بیرلشملرین جانلی اوْرقانیزمین ماده لر مۆبادیله سینین عۆمومی سیستمینده چئوریلملرینین اؤیرنیلمسینی، اوْنلارین حیات فعالیتیندکی رولونۇن معیین اوْلونماسینی اؤیرنیر.
بیوْکیمیانین فیزیکی کیمیا ایله علاقه لری ایلدن ایله آرتیر. حیاتی پروْسئسلرین گئدیشاتی اۆچون بیوْکیمیوی رئاکسیالارین سۆرتی، اوْنلارین تئمپئراتۇردان، مۆحیطین آکتیو رئاکسیاسیندان و اوْسماتیک حادیثه لردن آسیلیلیغی بؤیک اهمیت کسب ائدیر. بیتۆن بۇ مسئله لر عئینی زاماندا هم بیوْکیمیا، هم ده فیزیکی کیمیانین بیلیک ساحسینه آیددیر. سوْن زامانلار بیوْکیمیوی توْدقیقاتلار زامانی فیزیکی-کیمیوی و فیزیکی مئتودلاردان اوْلان کراتوماگرافیادان، ائلئکتروفوْرئزدن، رئنتگئن - استروکتۇر آنالیزیندن، اسپئکتروسکوْپیادان، الکترون-پاراماقنیت رئزوْنانسیندان (EPR)، نۆوه -ماقنیت رئزوْنانسیندان (NMR). نیشانلانمیش آتوْملار مئتودوندان و … گئنیش ایستیفاده ائدیلیر. بئله لیکله، فیزیکی-کیمیوی بیوْلوگیا یئنی علمی ایستیقامت فوْرمالاشمیشدیر. ریاضیاتین دا بیوْکیمیا علمینین اینکیشافیندا خیدمتلری بؤیوکدور. بئله کی. سوْن زامانلار بیوْکیمیادا ریاضی موْدئللرین تطبیقی. معاصیر بیوْکیمیوی تدقیقاتلاردا EHM-دن ایستیفاده اوْلونماسی، ریاضیات علمینین بیوْکیمیایا گئنیش تطبیقینی تصدیق ائدن عامیللردیر.