تورکیه قورتولوش ساواشی
تۆرکیه قۇرتولوش ساواشی٬ ایستیقلال حربی یوْخسا میلّی مۆجادیله اوْلاراق آدلاندیریلان٬ بیرینجی دۆنیا ساواشیندان مغلوب چیخان عثمانلی ایمپیراتوْرلوغونون مۆتّفیق دؤولتلرینجه ایشغالی سوْنوجوندا میثاق-میلّی سینیرلاری ایچینده اؤلکه بۆتونلوگونو قوْروماق اۆچون گیریشیلن چوْخ جبهه‌لی سیاسی و عسگری مۆجادیله. ۱۹۱۹-۱۹۲۲ ایللری آراسیندا گئرچک‌لنمیش و ۱۱ اوکتوبر ۱۹۲۲ده ایمضالانان مۇدانیا صۆلحو ایله عملده٬ ۲۴ جولای ۱۹۲۳ده ایمضالانان لوْزان عهدی ایله رسماً سوْنا چاتمیش‌دیر.
| تۆرک قۇرتولوش ساواشی | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ساعات یؤنونده: میلّی مۆجادیله‌نین آماج‌لارینی تعیین ائتمک اۆچون سیواس کونقره‌سینده توْپلانان هئیأت-تمثیلیه؛ ساواش‌دا جبهه‌یه گۆلـله داشی‌یان تۆرک خالقی؛ آنکارا اۇلوس مئیدانیندا ساواشا قاتیلاجاق سوْن بیرلیکلرین جبهه‌یه اۇغرانیشی؛ قۇوای-میلّی‌یه باغلی پیاده‌لر؛ تۆرک اوْردوسونون ایزمیره گیریشی؛ دۆشمان پئشینده‌کی تۆرک آتلی‌لاری | |||||||||
| |||||||||
| طرفلر | |||||||||
تورک میلی حرکاتی
|
یونان شاهلیغی | ||||||||
بیرینجی دۆنیا ساواشی سوْنراسی٬ اوکتوبر ۱۹۱۸ - مئی ۱۹۱۹
دَییشدیر۱-جی دۆنیا ساواشینا آلمان ایله بیرلیکده گیرن عثمانلی دؤولتی٬ چاناق‌قالا ساواشینداکی باجاریلی دیفاع ائتمگه٬ عیراق‌دا کوت‌العمّاره‌ده بریتانیا اوْردوسونو مۆحاصیره ائدیب اسیر آلماسینا و ساواشین سوْن آی‌لاریندا قافقاز جبهه‌سینده‌کی باجاریلارا رغماً٬ ساواشین سوْن گۆنلرینده فیلیسطین جبهه‌سینده اِدموند آلنبی امرینده‌کی بیرلشیک قرال‌لیک اوْردولارینا قارشی نابلوس هزیمتینه اۇغرامیش‌دی. ایلدیریم اوْردولاری قروپونون ۱۸ سِپتامبر ۱۹۱۸ده‌کی بۇ ضاییعات‌دان سوْنرا لیمان وان ساندِرس باشچی‌لیغیندان ایستیعفا ائتمیش و یئرینه پادیشاه طرفیندن اؤزونه یاوری‌فخری حضرتی‌شهریاری عونوانی دا وئریلن موصطافا کمال پاشا تعیین ائدیلمیش‌دی. بۇنونلا یاناشی ۱ اوکتوبر ۱۹۱۸ده شام٬ ۱۶ اوکتوبر ۱۹۱۸ده حاما و حومس٬ ۲۵ اوکتوبر ۱۹۱۸ده ده حلب الدن گئتدی.
سوریه جبهه‌سی‌نین داغیلماسی اۆزرینه اتحاد و ترقی حۆکومتی ۸ اوکتوبر ۱۹۱۸ده ایستیعفا ائتدی. حۆکومت ایلری گلن‌لریندن طلعت٬ انور و جمال پاشالار خاریجه‌یه قاچدی‌لار. عۆمومی عفو اعلان ائدیله‌رک٬ سۆرگون و حبس‌ده‌کی مۆخالیف‌لرین ایستانبولا دؤنوشونه ایجازه وئریلدی. ۳۰ اوکتوبر ۱۹۱۸ده ایمضالانان موْندروس صۆلحو ایله عثمانلی حۆکومتی مغلوبیّتی قبول ائتدی.
موْندروْس صۆلحو لازیمینجا مۆتّفیق دؤولت‌لرینه تهلۆکه‌سیزلیک‌لری گریی ایسته‌دیکلری یئرلری ایشغال ائتمه صلاحیّتی تانیندیردی. ۳۰ اوْکتوبر ۱۹۱۸-جی ایلده موْندروس صۆلحو ایمضالاندیغیندا موصول و اطرافی هله علی احسان سابیس پاشا امرینده‌کی تۆرک بیرلیکلرینین ایداره‌سینده ایدی. آتش‌کس‌دن سوْنرا بریتانیالیلار٬ موصول و زاهوداکی وطنداش مسیحی‌لرین توْپلوجا اؤلدورولدوگونو ایدّیعا ائده‌رک تۆرک بیرلیکلرینین موصولو ترک ائتمه‌سینی ایسته‌دیلر. علی احسان سابیس پاشا٬ بۇ استگی ردّ ائتدی آنجاق سوریه جبهه‌سینده موصطافا کمال پاشا (آتاتۆرک) امرینده‌کی ایلدیریم اوْردولاری قروپونون شام‌دان سوْنرا حلب‌ده ده بریتانیالارا مغلوب اوْلوب[قایناق گؤسترین] آدانایا قدر چکیلمه‌سی نتیجه‌سینده دمیریوْلو ایکمال خطلری‌نین کسیلمه‌سی اۆزَره و ایستانبول حۆکومتی‌نین ده بۇ یوْلدا امر وئرمه‌سیندن سوْنرا موصولو بۇراخیب نصیبینه قدر چکیلدی. بریتانیا عسگرلری هئچ‌بیر مۆقاویمته قارشیلاشمادان موصولا گیردی‌لر. ایستانبولدان بنزر بیر امر موصطافا کمال پاشایا دا چۇکوروْوا بؤلگه‌سینی ترک ائتمه‌سی اۆچون گلمیش‌سه ده موصطافا کمال پاشا آدانانی بوْشالتماییب نیظامی نظارت ایله ائتدیگی تلگراف‌لاشمالاردا امرین قانون‌سوز اوْلدوغونو سؤیله‌یه‌رک امره مۆقاویمت گؤسترمیش‌دی. نیظامی نظارتی٬ کمال پاشانی وظیفه‌دن آلیب قرارگاها چاغیردیغیندا٬ کمال پاشا (آتاتۆرک) اوْردونون بیر قیسیم سیلاح‌لارینی خلقه پایلایاراق دۆشمان الینه گئچمه‌سینه مانع اوْلموشدو. بعضی سیلاحلار ایسه٬ آنادوْلودا بیر دۆشمان مۆقاویمتینده ایستیفاده اۆزَره تشکیلاتی‌محسوسه ایشچی‌لری طرفیندن داها اهمیت‌لی اوْلان دوْغو جبهه‌سینه داشینمیش‌دی. موصطافا کمال پاشانین ایستانبولا دؤنمه‌سیندن سوْنرا علی فوواد پاشا٬ امرینده‌کی ۲۰. قوْل‌اوْردونو تجهیزات ایله بیرلیکده اؤنجه قوْنیایا سوْنرا دا آنکارایا گتیره‌رک ایستیقلال ساواشی حاضیرلیق‌لارینا باشلادی. بۇ سیرادا کاظیم قارابکیر پاشا دا امرینده‌کی ۱۵. قوْل‌اوْردونو ترخیص ائتمه‌ییب ارض‌روم‌دا ساواشا حاضیر تۇتوردو.
ایستانبولون ایشغالی٬ نووامبر ۱۹۱۸
دَییشدیرنوْوامبردا بوْغازلار سیلاح‌سیزلاندیریلدی. ۷ نوْوامبردا ایشغال گۆجلری چاناق‌قالادان گئچدی. ۱۳ نوْوامبر ۱۹۱۸ گۆنو٬ مۆتّفیق دؤولتلرین ۶۱ پارچا دؤیوش گمی‌سیندن عیبارت بیر دوْنانماسی٬ صۆلح شرطلری‌نین اؤزلرینه وئردیگی صلاحیّته دایاناراق٬ ایستانبول اؤنلرینه گلیب دمیر (لنگر) آتدیلار. بۇ دوْنانمادا ۱۵ دؤیوش گمی‌سی٬ ۱۱ کرِیسِر٬ ۲۹ موخریب و ۶ دنیزآلتی گمی‌سی وار ایدی. عئینی گۆن بوْغازدان ۱۱ دؤیوش گمی‌سی ایله یۇنانلی‌لارین بیر زیریهلی‌سی داها گیریب توْپلام گمی سایی‌سی ۷۳ه چیخمیش ایدی. ۱۳ نوْوامبردا مۆتّفیق فیلوْسوندان ۲٫۶۱۶ بیرلشیک قراللیق٬ ۵۴۰ فرانسه‌لی و ۴۷۰ مۆتّفیق عسگری اوْلماق اۆزره توْپلام ۳٫۶۲۶ عسگر ایستانبولا چیخاریلدی. ۲۳ نووامبر ۱۹۱۸ده احمد عیزّت پاشا یئنی حۆکومتی قۇردو. ۹ فِوریه‌ده حادیثات قرئتینده سۆلئیمان نظیف «قارا گۆن» باشلیق‌لی بیر یازی یازدی. تۆرک میلّتینین بئله بیر ایشغالی یاشامادیغینی و بۇنو قالدیرامایاجاغینی سؤیله‌دی. مۆتّفیق دؤولتلر تۆرک خلقی‌نین تپکی‌سینی چکمه‌ییب حاق‌لیغینی گؤسترمک اۆچون ایشغالین گئچی‌جی اوْلدوغونو آماجی‌نین پادیشاه‌لیغی٬ خلیفه‌لیگی٬ آزینلیق‌لاری قوْروماق اوْلدوغو٬ پادیشاه‌لیق مقامی‌نین قالدیریلمادیغینی و ایستانبولدان وئریله‌جک قرارلارین گئچَری‌لی اوْلدوغونو اعلان ائتدی.
چوْخونلوغو بریتانیالی‌لاردان عیبارت بیر ظابیت قروپو و عسگر قروپو مجلسی باسیب باغلادی. بئله‌جه ت.ب.م.م. آچیلانا قدر خلقین سسی کسیلدی. میلّتچی و میلّی مۆجادیله‌نین داوامی‌نی ساغلاماق آماجی‌نی گۆدن میلّتوکیللرینی مالتایا سۆرگون گؤندردی‌لر. بۇ وکیللرین بیر قیسمی ۱۹۲۱ده بیر قیسمی ده ۱۹۲۲-۱۹۲۳ آراسیندا آنادوْلویا دؤندولر.
قووایی-میلّیّه
دَییشدیراتحاد و ترقی رهبرلیگی‌نین٬ گیزلی بیر تشکیلات اوْلان تشکیلاتی-محسوسه واسیطه‌سی ایله آنادوْلو و رۇم‌ائلی‌ده ساواش سوْنراسی بیر مۆقاویمت حرکتی تشکیلات‌لان‌دیردیغی آیدین اوْلدو. مۆقاویمتین آماجی٬ دوْغو اوستانلاری‌نین ائرمنی‌لره٬ ائگه بؤلگه‌سینده بعضی یئرلرین یۇنانلی‌لار و آدانا بؤلگه‌سی‌نین فرانسه الینده‌کی سوریه‌یه وئریلمه‌سی‌نی نظرده تۇتان دخالت‌لره قارشی مۆجادیله ائتمک ایدی. هابئله٬ ساواش ایللرینده موختلیف اۆصۇل‌لار ایله اؤنملی ثروت و یئرلی ایقتیدارا قوْووشان اتحاد و ترقی طرفداری زۆمره‌لرین مؤوقع‌لرینین قوْرونماسی٬ ساواش سیراسیندا سۆرولن غئیری-مۆسلمان عثمانلی وطنداشلاری‌نین گئری دؤنمه‌سی‌نین قارشی‌سینی آلماق٬ بۇندان اؤتَری چیخا بیله‌جک قاریشیق‌لیق‌لار سبب ایله مۆتّفیق دؤولتلرین اوْلا بیله‌جک مۆداخیله‌سینه قارشی قوْیولماسی آماج‌لانماق‌دا ایدی.
۱۹۱۹ باشلاریندان عیبارتاً قووایی-میلّیّه (میلّی قووّت‌لر) آدی ایله سیلاح‌لانان بعضی قروپلار٬ ائگه و قارادنیز بؤلگه‌سینده رۇم‌لارا٬ گۆنئی‌دوْغودا ایسه ائرمنی‌لره قارشی چاتیشمالارا گیردی‌لر. بۇ قروپ‌لارین چوْخو ۵۰ ایله ۲۰۰ نفرلیک نیظام‌سیز قووّت‌لردن اوْلوشماقدا و تشکیلاتی-محسوسه عۆضوو اوْلدوغو بیلینن شخص‌لرجه ایداره اوْلونماق‌دا ایدی.
۱۹۱۹ فِوریه آییندا مۆتّفیق قووّت‌لری یۆکسک باشچی‌سی اِدموند آلِنبی٬ آنادوْلودا امنیّتی ساغلاییب هله تسلیم اوْلمامیش اوْلان علی فوواد پاشا امرینده‌کی آنکاراداکی ۲۰. و کاظیم قارابکیر پاشانین امرینده‌کی ارض‌روم‌داکی ۱۵. قوْل‌اوْردولارین تسلیم اوْلمالارینا ریضایت وئرمه‌لری آماجی ایله٬ بیرلشمیش کرال‌لیق اوْردوسونون سوریه جبهه‌سینده‌کی تۆرک قۆوّت‌لرینی قیسا مۆدّت‌ده نئجه مغلوب اوْلدوغونو بیلن اۆست سویّه بیر تۆرک باشچی‌سی‌نین خۆصۇصی صلاحیّت‌لر ایله تجهیز ائدیله‌رک آنادوْلویا گؤندریلمه‌سینی تکلیف ائتدی. ۱۵ مئی ۱۹۱۹دا «آنافارتلار قهرمانی» و «یاوری-فخری حضرتی-شهریاری (پادشاهین فخری یاوری)» میرلیوا موصطافا کمال پاشا٬ ۹. اوْردو باشچی‌سی و آنادوْلو عۆمۇمی مۆتفّیشی صیفتی ایله٬ پادشاه (آنادولو تورکجه‌سی: VI. Mehmet Vahdettin) آنادوْلویا گؤندریلدی.
ایزمیرین ایشغالی٬ مئی ۱۹۱۹
دَییشدیرایزمیرین ایشغالی دۆشونجه‌سی ۱۹۱۹-ون فِوریه اوْرتالاریندا یونان باشباخانی وِنیزِلوْسون اؤنری‌سی ایله٬ بیرلشمیش کراللیک باشباخانی لوْید جوْرج طرفیندن اوْرتایا آتیلدی. ایزمیرین ایشغالی٬ ۱-جی دۆنیا ساواشی سوْنراسیندا پاریس‌ده توْپلانان اۇلوسلار آراسی باریش کوْنفرانسی‌نین قراری ایله اوْرتایا چیخدی. آمریکا باشباخانی ویلسوْن بۇ اؤنریه اؤنجه کسینلیک‌له قارشی چیخدی٬ آنجاق ۲۵ مارس اوْلاییندا داها یۇموشاق بیر رفتاری منیمسه‌دی. ۷ مئی‌ده بیرلشمیش کراللیک٬ آمریکا و فرانسه٬ یونان دنیزسل اوْردوسونون ایزمیره گؤندریلمه‌سینده موتابیق قالدی‌لار.
ایزمیرین ایشغالی قانسیز باشلادی. حتّی ایزمیرین ایشغالی‌نی ۱ گون اؤنجه‌دن بیلدیگیندن ایزمیرده‌کی عثمانلی اوْردوسونا قارشی‌لیق وئرمه‌مه‌سینی امر ائتمیشدیر. بئله‌جه ایزمیرده‌کی عثمانلی اوْردوسو حرکت‌سیز قالیب یوْنان‌لارا تسلیم اوْلدو.
ایشغال گۆنو یونان اوْردوسونون ان یامان بیرلیکلری اوْلان اِوزوْن عسگرلری شهرده ظفر تۇرو آتدیلار. بۇ ظفر تۇرو سیراسیندا تۆرک افسرلری ساحیل خطّینده دۆزدولر. عزیز نسین بۇ اوْلایی داها سوْنرا آراشدیرمالارینا دایاناراق کیتابیندا بئله یازیب: بیر تۆرک افسری اِوزوْن عسگری‌نین زیتوْ وِنیزِلوْس (یاشاسین وِنیزِلوْس) دیه باغیرماسینی ایسته‌دیگی حالدا ائتمه‌دیگی اۆچون اؤلدورولدو. اِوزوْن عسگرلری شهری هر گزدیکلرینده و افسره گئری دؤندوکلرینده بیر دفعه سۆنگولنیردی. بۇ تۆرک افسری ۲۲ دفعه سۆنگولنیب اؤلدورولدو. یونانلار داها ایلک گۆن بیر چوْخ تۆرک عسگر و وطنداشی اؤلدوردو. بئله‌جه ایشغالین ایلک گۆنده ۴۰۰ نفر[قایناق گؤسترین] اؤلدورولدو.
ایزمیرین ایشغالی ایله تۆرک خلقینده وار اوْلان لاکین یئتَرسیز باشچی‌لار اۆزوندن ایستیفاده اوْلونمایان مۆجادیله قابیلیّتلری تکرار اوْیانیب ایزمیرده‌کی بیر قیسیم عسگر ایستیعفا ائده‌رک میلّی مۆجادیله‌یه قاتیلدی. عئینی زاماندا ایزمیرده قالان تۆرکلر ده ایشغالین گتیردیگی حوضورسوزلوغا دایانانماییب آنادوْلویا کؤچدو. قالماقاد ایصرار ائدن تۆرک عاییله‌لر ایسه یونان عسگرلرینین رفتارلارینا و ائتدیکلری اذیّت‌لره داها آرتیق دایانانماییب آنادوْلوداکی میلّی مۆجادیله‌یه دستک وئرمک آماجلی اوْلاراق کؤچدولر.
ایزمیرین ایشغالی ایله تۆرک خالقیندا وار اوْلان فقط یئترسیز باشچی‌لار اۆزوندن ایشلدیلمه‌ین مۆجادیله گۆجو تکرار اوْیانیب ایزمیرده‌کی بیر قیسیم عسگر ایستیعفا ائده‌رک میلّی مۆجادیله‌یه قاتیلدی. عئینی زاماندا ایزمیرده قالان تۆکلر ایله ایشغالین گتیردیگی امنیت‌سیزلیگه دایانانماییب آنادوْلویا کؤچدو. قالماقدا ایصرار ائدن تۆرک عاییله‌لر ایسه یۇنان عسگرلرینین رفتارلارینا و ائتدیکلری اذیت‌لره داها آرتیق دایانانماییب آنادوْلوداکی میلّی مۆجادیله‌یه دستک وئرمک آماجلی اوْلاراق کؤچدو.
تۆرک عسگر و افسرلری دیب‌چیکلنه‌رک٬ سۆنگولنه‌رک اؤلدورولور٬ اۆزرلرینده‌کی دیرلی اشیالار زوْرلا آلینیردی. ایشغالا قارشی بوْیون اَیمیش تاپیلان علی نادر پاشا یئرده سۆروکلنه‌رک تپیکلنیردی. تۆرک افسرلری «زیتو وِنیزِلوْس» دیه باغیرمایا زوْرلانیر٬ آغیر حرکتلره اۇغراییرلادیلار. باغیرمانی رد ائدنلر ایسه سۆنگولنه‌رک تپیکلنیردی. رد ائدنلردن آلبای فتحی بی ده سۆنگولنه‌رک اؤلدورولدو. شهرین باشقا یئرلرینده ده اوْلایلار٬ تالان٬ اؤلدورمه و تجاووز اوْلایلاری باشلادی. تۆرکلره عایید ائولر و ایش‌یئرلری روملار طرفیندن تالینیر٬ جانی‌نی٬ مالی‌نی٬ ناموسونو قوْروماق ایسته‌ین تۆرکلر اؤلدورولوردو. بۆتون بۇ اوْلایلار مدنی اۇلوسلار تمثیل‌چی‌لری‌نین گؤزلری اؤنونده٬ مدنی دؤولتلرین ایزنی ایله ائدیلیردی. لوْرد کرزن ۱۸ آوریل ۱۹۱۹ تاریخی بیلدیری‌سینده «سِلانیک قاپی‌لاری‌نین ۵ میل ائشیکلیگینده راحاتچی‌لیغی ساغلایانمایان یۇنانین آیدین ویلایتینده (ایزمیز اوْ تاریخده آیدین ویلایتی ایچینده ایدی) باریش و گۆونلیک ساغلاماقلا گؤرَولندیریلمه‌سی‌نی اۇیغون گؤرمه‌دیگی‌نی آچیقلادیغی یۇنانلی‌لارین ایلک گۆن ۴۰۰ تۆرک اؤلدورولموشدولر. چئوره کند و قضالارداکی اوْلایلار بیر ایکی گۆن ایچینده ۵۰۰۰-ه قدر تۆرک اؤلدورولدو.»
ایزمیر شهری ایله بیرلیکده آیوالیق٬ ایکی شهر آراسینداکی ساحیل خطّی٬ چشمه یاریم‌آداسی و بئلکاهوهیه قدر ایزمیرین اطرافی دا ایشغال ائدیلمیشدیر. ۲۳ آوریل ۱۹۲۰-ده آنکارادا ت.ب.م.م. آچیلماسیندان سوْنرا یۇنان اوْردوسو ایزمیردن حرکته کئچه‌رک٬ سِور مۆعاهیده‌سی ایله ایتالیا بؤلگه‌سی اوْلاراق قبول ائدیلمیش مانیسا٬ اۇشاک٬ دنیزلی٬ بالیکئسیر٬ بۇرسا شهرلرینی ده ایشغال ائتمیشدیر. بۇ سببله یۇنان ایله آراسیندا ایختیلاف چیخان ایتالیا ایسه بۇ ایشغالدان سوْنرا قۇرتولوش ساواشی مۆدّتینجه آنکارا حؤکومتی‌نی دستکله‌دیگی کیمی عسگری یاردیم دا ائتمیشدیر.
تشکیلات‌لانما دؤنمی٬ مئی ۱۹۱۹ - مارس ۱۹۲۰
دَییشدیرپاریسده توْپلانان اۇلوسلارآراسی باریش کوْنفرانسی٬ اوْ گۆنلرده آچیقلانماسی گؤزله‌نیلن تۆرک باریش مۆعاهیده‌سی٬ ۱۹۱۹ مئی باشلاریندا مۆبهم بیر گله‌جگه تأخیره سالیندی. ۱۵ مئی‌ده یۇنان قووّه‌لری٬ مۆتّفیق دؤولتلرین قراری ایله ایزمیری ایشغال ائتدی. میلّی بیر فلاکت اوْلاراق گؤرولن بۇ اوْلای٬ تۆرکیه‌ده بؤیوک شیدّتلی بیر میلّی تپکی‌یه یوْل آچدی. ۲۳ مئی‌ده فاتیح و سولطان احمدده تۆرک سیاسی تاریخی‌نین اوْ گۆنه قدرکی ان بؤیوک کۆتله گؤستریلری دۆزنلندی. مۆقاویمت فیکری٬ اتحاد و ترقی یانداشلاری‌نین گؤروشو اوْلماقدان چیخاراق بۆتون اؤلکه سطحینده یاییلدی.
۲۱ ژوئن‌ده مصطفی کمال٬ آنادوْلوداکی ان اهمیت‌لی عسگری بیرلیکلرین باشچیلاری اوْلان کاظم کارابکیر٬ رفعت و علی فواد پاشالار و اژه بؤلگه‌سینده امنیّتی ساغلاماقلا وظیفه‌لندیریلن رئوف بی ایله آماسیادا گؤروشه‌رک آماسیا ایطیلاعیه‌سینی یاییملادی. ایطیلاعیه٬ میلّی باغمیسیزلیغین آنجاق میلّتین «عزم و ایراده‌سی» ایله ساغلاناجاغینا تأکید ائده‌رک٬ اؤلکه سویّه‌سینده بیر مۆقاویمت حرکتی‌نین ایشارتینی وئرمکده ایدی. کاظم کارابکیرین لیدِرلیگینده ارض‌روم‌دا توْپلانان شرق اوستانلری مۆدافیعه-حۆقۇق جمعیتی کونقره‌سی٬ عسگری وظیفه‌لریندن ایستعفا ائدن مصطفی کمالی کونقره باشقانی سئچدی. کونقره٬ شرق اوستانلری‌نین ائرمنیستانا وئریلمه‌سی احتیمالینا قارشی مۆقاویمت قراری آلارکن٬ تۆرکیه‌نین قاباقلاماسی اۆچون آمریکا مانداتی فیکرینه آچیق قاپی بۇراخماماقدا ایدی.
۴ سپتامبر ۱۹۱۹-دا تۆرکیه‌نین هر یانیندان گلن نۆماینده‌لرین ایشتیراکی ایله سیواس‌دا توْپلانان کونقره‌ده٬ گئنل سئچیملر ائدیلیب یئنی مبعوثان مجلیسی قۇرولانا قدر ایستانبول حؤکومتی ایله بۆتون رسمی باغلارین کسیلمه‌سی قرارلاشدیریلدی. اؤلکه سویّه‌سینده یئنی بیر ایداری و سیاسی تشکیلات‌لانما قۇرماق هدفی ایله بیر هئیأت-تمثیلیه قۇرولدو.
عثمانلی مجلیسی‌نین آچیلماسی و میثاق-میلّی٬ نووامبر ۱۹۱۹ - ژانویه ۱۹۲۰
دَییشدیردسامبر آییندا کئچیریلن گئنل سئچیملر سوْنوندا سوْن عثمانلی مجلیس-مبعوثانی (۱۹۲۰) قۇرولدو. مجلیسه آنادوْلودان ساده‌جه میلّی مۆجادیله طرفلی‌سی میلّت‌وکیلی کاندیدلری سئچیلدی. ایکی آیری ویلایت‌دن میلّت‌وکیلی سئچیلن مصطفی کمال پاشانین ایستانبولا گئتمه‌نی رد ائتمه‌سی اۆزَره٬ سیواس کونقره‌سی باشقان وکیلی اوْلان رئوف اوْربای مجلیس رییس‌لیگینه سئچیلدی. ۲۸ ژانویه ۱۹۲۰-ده مبعوثان مجلیسی داها سوْنرا میثاق-میلّی آدییلا خاطیرلانان «عهد-میلّی بیان‌نامه‌سی»نی قبول ائتدی. بیان‌نامه٬ موندروس مۆتاریکه‌سی سرحدلری ایچینده تام باغیمسیزلیق ساغلایینجایا کیمی مۆجادیله‌یه داوام ائتمه‌نی اؤن‌گؤرمکده ایدی.
عثمانلی مجلیسی‌نین باغلانیلماسی٬ مارس ۱۹۲۰
دَییشدیر۱۶ مارس ۱۹۲۰-ده مجلیس-مبعوثان دا داخیل اوْلدوغو حالدا باب-عالی و بۆتون حؤکومت داییره‌لرییله برابر ایستانبول٬ بریتانیالیلار طرفیندن ایشغال ائدیلمیشدیر. بیرلشمیش شاهلیق بیرلیکلری ایستانبولدا تاپیلان٬ باشدا رئوف بی اوْلماق اۆزَره اؤنده گلن میلّی مۆجادیه طرفداری میلّتوکیللرینی تۇتوقلادیلار. هابئله تلقراف‌خانالار دا ایشغال آلتیندا آلینمیش و رسمی مقاملار آراسیندا علاقه قۇرماق ایمکانی قالمامیشدی. بۇ شرطلره گؤره٬ آنادوْلو٬ ایستانبول و رسمی مقاملارلا اوْرتاق حرکتدن محروم قالمیشدی.
حاکیمیّتین ساغلانماسی٬ مارس ۱۹۲۰ - مارس ۱۹۲۲
دَییشدیربؤیوک میلّت مجلیسی آچیلماسی٬ ۲۳ آوریل ۱۹۲۰
دَییشدیرایچ جبهه
دَییشدیردوْغو جبهه‌سی
دَییشدیرالجزیره جبهه‌سی
دَییشدیرگۆنئی جبهه‌سی
دَییشدیرباتی جبهه‌سی
دَییشدیرلوْندرا صۆلح کونفرانسی٬ فوریه ۱۹۲۱ و مارس ۱۹۲۲
دَییشدیرباریشین ساغلانماسی٬ مارس ۱۹۲۲ - نووامبر ۱۹۲۳
دَییشدیرقایناقلار
دَییشدیرTürk Kurtuluş Savaşı ٫ آنادوْلو تۆرکجه‌سی ویکی‌پدیاسی
