تومریس

تومریس یا دا تومروس (اسکی فارس دیلی: تهم‌رییش یا دا تهم ایری /Tahmirih ، جسور و شجاع معناسیندا ، اسکی تورکجه: تمیر/temir یا دا دمیر) — ماساگتلرین ملکه‌سی ایدی.

تاریخی قایناقلاردا

هرودوت کيتابيندا يئر آلان تاریخی باش وئرمیش ایشلردن قدیم ايرانین شاهی کوروشون ۵۲۹ ایل میلاددان قاباخ ايلده اؤلدورولمه‌سی ايله باغليدير.

بو دؤیوشده ماساکتلرين قهرمانی اؤلدورولموش شاهی‌نین دول قادینی تومروس خاتون‌دور.

هردوت یازیر: " ماساکت‌لر، چوخ‌سایلی و جسور بير طايفا اولوب. اونلار گونشين دوغوشو ايستيقامتينده دوغودا، آراز چایی‌نین آرخاسيندا ياشاييرديلار. " بعضیلری اونلاری ایسکیت (اوشکوز) طايفالاريندان ساییر. ماسساکتلرين شاهی اؤلموش، طايفانين باشينا اونون دول قادینی تومیریس کئچمیشدی. کوروش اؤز ائلچیلرینی گؤندره‌رک، و سلیمان کیمی اونونلا ائولنمک ایسته‌دیگینی بیلدیردی. سلیمان پئیغمبر بیلقیس (بیلگه‌قیز) ایله ائولندیر و چوخ گوجلو بیر ائلی اله گتیردیر و کوروش اونون تک تومروس خاتون ایله ائولنماق ایستییب و بو ایشده ماساکت یئرین اله گتیرماغا چالیشیردی. آنجاق توميريس آنلادي کي، کير اونونلا ائولنمک يوخ، بۇ يوللا ماسساکت چارليغيني اله کئچيرمک ايسته يير و ائله بونا گؤره ده همين تکليفي ردد ائتدي. بئله اولدوقدا کوروش حيله سی ایله اؤز ايستگينه نايل اولا بيلمه ديگيني گؤروب، ماسساکتلر اوزرينه آچيق هوجوما کئچدي. آراز چاييندان کئچمک اۆچون کير گميلردن کؤرپو دوزلتمک و همين گميلرين اوزرينده قوللـه لر قورماق حاقدا امر وئردي.

کوروشون قوشونو بۇ ايشلرله مشغول اولارکن تومروس جارچيلاري چاغيريب، اونلارين ديلي ايله کوروشا بئله بير موراجيعت ائتدي: " ائي ميدييا حؤکمداري! اؤز نيتيندن گئري چکيل. آخي سن ايره‌ليجه‌دن بيله بيلمزسن کي، بۇ کؤرپولرين قورولماسي سنه خئييردير، يوخسا زييان؟ بۇ ايشين باشيني بوراخ، گئت اؤز اؤلکنده شاهليق ائله و بيزيم اؤز اؤلکه ميزده حؤکمرانليق ائتمه ميزه پاخيلليغين توتماسين. آنجاق سن البت کي، بۇ مصلحته قولاق آسماياجاق و اؤز بيلديگين کيمي حرکت ائده جک، آراميزداکي باریشی پوزاجاقسان. اگر سن ماسساکئتلرين اوزرينه هوجوما کئچمگي بئله چوْخ ايسته ييرسنسه، کؤرپو قورولماسيني داياندير. راحاتجا اؤلکه ميزه گير، بيز قوشونلاريميزي چايدان اوچ گونلوک مسافه يه گئري چکريک. يوخ، اگر سن بيزي اؤز تورپاغينا بوراخماق ايسته ييرسنسه، ايشيني داوام ائلتدير. " بۇ موراجيعتدن سونرا کوروش فارس اعيانلاريني اؤز يانينا چاغيرتديريب، اونلاردان مصلحت ايسته يير. هامي بير آغيزدان مصلحت گؤرور کي، توميريسين قوشونونو بورادا گؤزله مک داها مقصدويغوندور.

تومریس آنا

موشاويره ده ايشتيراک ائله ين ليدييالي کرئز ايسه بۇ قرارين علئيهينه چيخير. " منه بئله گلير کي، بيز گرک چايي کئچه رک، اؤلکه نين ايچريلرينه دوغرو ايره ليله يک. اونلار گئري چکيلديکجه بيز ايره ليله يک. من بيلن فارس حيات طرزي نين گؤزلليکلري و بيزيم آلديغيميز بؤيوک حض و لذتلر ماسساکئتلره معلوم دئييل. بونا گؤره ده من دوشونورم کي، بيز گرک اؤز دوشرگه ميزده اونلار اۆچون قوناقليق دوزلدک، چوخلو قويون کسک، ماسالارين اوستونه شراب و جوربجور يئمکلر دوزک. بوتون بونلاردان سونرا آز ميقداردا قوشونو اوردا ساخلاييب، قالانلاري ايله چايا طرف گئري چکيلک. اگر من اؤز دوشونجمده يانيلميرامسا، دوشمن بۇ تله يه دوشه رک، اؤزونو نئعمتلريميزين اوستونه آتاجاق و بيزيم بؤيوک هونرلر گؤسترمه ميز اۆچون شراييط ياراناجاقدير. "

بئله ليکله، مشورتچيلرين فيکيرلري هاچالانير. کوروش اؤزونون اولکي فيکريندن داشيناراق، کرئزين تکليفينه طرفدار چيخير. شاه توميريسه خبر گؤندرير کي، بيز سنين اؤلکنه کئچمک ايسته ييريک، گئري چکيل. توميريس ده سؤزونه عمل ائده رک قوشونونو گئري چکير. بئله اولدوقدا کوروش کرئزي اؤز واريثينه- اوغلو کامبيزه حواله ائدير. شاه اوغلوندان ايصرارلا خواهيش ائدير کي، کرئزه حؤرمت گؤستريلسين و (گر ماسساکئتلر اوزرينه هوجوم باش توتماسا) اونو حيمايه ائتسين. بئله ليکله، کير کامبيزي ايرانا گؤندريب، اؤزو قوشونلا بيرگه چايي کئچير. بير گونون ايچينده آرازي کئچن کوروش کرئزين تکليفينه عمل ائدير. دوشرکه سينده ان ضعیف دسته سيني قوياراق، اؤزو گوجلو قوشونلاري ايله گئري چکيلير. ماسساکئت حيصه لري دوشرگه يه هوجوم چکيب، ضعیف فارسلارا قلبه چالير. کرئزين دئديگي کيمي، غلبه ني قئيد ائتمک ده ياددان چيخمير. يئييب-ايچديکدن سونرا ماسساکئتلري يوخو توتور. بئله ليکله، اونلار يوخودا ايکن فارسلارين هوجومونا معروض قالير، بير چوخلاري اؤلور، بير چوخلاري ايسه اسير دوشورلر. ماسساکئتلرين سرکرده سي، توميريسين اوغلو اسپارقاپيس ده اسير دوشنلرين ايچريسينده ايدي.

توميريس قوشونونون و اوغلونون عاقيبتيندن خبر توتان کيمي کوروشون يانينا چاپار گؤندرير. چاپار دئيير: " قانيچن کوروش! اؤز هونرينله اؤيونمه! شراب باشا ووراندا سيز فارسلار بۇ اوزوم سويوندان مست اولور و لياقتسيز سؤزلر دانيشارسينيز. باخ، ائله همين زهريمارلا دا سيز منيم اوغلومون قوشونونا قاليب گليبسيز. اگر حيله ايله غلبه چالماسايدينيز، شرفلي دؤيوشده سيلاح گوجونه هئچ نه ائله يه بيلمزدينيز. ايندي گل ماسساکئتلرين اۆچونجو حربي حيصه سيني يئنندن سونرا خوشلوقلا منيم مصلحتيمه قولاق آس: اوغلومو قايتار و نئجه گلميسنسه، ائلجه ده ساغ-سالامات چيخ گئت. اگر بونو ائتمه سن، آند اولسون بوتون ماسساکئتلرين پناهي اوْلان گونش آللاهينا کي، من دوغرودان دا سني قان گؤلونده بوغارام. "

تومریس خاتون و کوروشون کسیلمیش باشی

کوروش ايسه بۇ سؤزلره اهميت وئرمه دي. توميريسين اوغلو اسپارقاپيس شرابين دوماني باشيندان چکيلن کيمي هانسي وضعيته دوشدويونو آنلايير و کوروشدان اللريني آچديرماسيني خواهيش ائدير. اللري آچيلان کيمي شاهزاده اؤزونو اؤلدورور.

توميريس کوروشون مصلحته قولاق آسماديغيني بيلن کيمي اؤز قوشونو ايله فارسلار اوزرينه هوجوما کئچير. بو، منيم ظنيمجه، باربارلار آراسيندا باش وئرميش ان قانلي دؤيوش ايدي. دؤيوشون گئديشي حاقدا منه معلوم اولانلار بونلاردير: اولجه دوشمن قوشونلاري اوز-اوزه دوراراق، اوزاقدان بير-بيريني اوخا توتدولار. سونرا نيزه و خنجرله ال به ياخا دؤيوشه کئچديلر. دؤيوش اوزانير، هئچ کيم گئري چکيلمک ايستميردي. نهايت، ماسساکئتلر غلبه چالديلار. آز قالا فارسلارين هاميسي دؤيوش مئيدانيندا هلاک اولدو. کوروشون اؤزو ده اؤلدورولدو. اونون 29 ايلليک حاکيميتينه سون قويولدو. توميريس شراب باده سيني اينسان قاني ايله دولدوراراق، کوروشون جسديني تاپماغي امر ائتدي. اونون باشيني بادنين ايچينه سوخاراق.بئله سؤيله دي: " من ساغ قالسام دا، سن مني محو ائتدين. سن حيله گرليکله منيم اوغلومو اليمدن آلدين. من دئميشديم کي، سنه قان ايچيرده جگم. ايندي نه قدر ايسته ييرسن، ايچ بۇ اينسان قانيندان. "

بئله‌ليکله، فارسلارين بؤيوک ميدييانين خاراباليقلاري اوزرينده قوردوقلاري ايران دؤولتی‌نين ايلک شاهی شرفسیز بیر شکیلده بیر قادین الینده محو اولدو.