تئلیم خان
تئلیم خان (1729ـ1861) - «سلطان الشعرای عراق عجم» و «دده تئلیم خان» لقبی ایله آنیلان حکیم تئلیم خان، ساوه شهری‌نین تورک دیلینده یازیب یارادان شاعیرلریندن دیر. تئلیم خان ساوه، آوج، همدان، زنجان، قزوین، اراک، قوم، بویین زهرا، تاکیستان تورکلری آراسیندا تانینمیش شاعیردیر. قومدان قزوینه کؤچ ـ قون ائدن شاهسئون‌لر و ایران گونئی‌لرینده یاشایان قاشقای ائل‌لری آرساسیندا دا تئلیم خانین شعرلری یایقین دیر و شاهسئون اوزان‌لاری آرتیق تئلیم خانین شعرلریندن اوخویارلار.
| تئلیم خان | |
|---|---|
| آد | تیلیم خان |
| دوْغوم تاریخ | 1176 دوغوش مره‌غئی، نوبران، ساوا |
| اؤلوم تاریخ | 1246 مره‌غئی کندی |
یاشاییش دَییشدیر
حکیم تئلیم خان ساوانین مزلقان چای منطقه‌سینده یئرلشن مره‌غئی کندینده آنادان اوْلموش و 1176هـ ق/1763میلادی-1246هـ ق/1831میلادی ایللری آراسیندا یاشامیشدیر. تئلیم خان اؤز شعرلرینده اؤزوندن "تورکمن تئلیم" عنوانیلا یاد ائدیر.
بو شاعیرین 700 حدودوندا الیمیزه چاتدیقی شعرلرینین بیر نئچه‌سی‌نی بو ماحالین عاشیقلاری توی ـ دویونلرده اوخویارلار و تئلیم خان'ین اؤز حیاتی دا بیر دستان کیمی اولاراق و اونون مهری خانیما عاشیق اولدوغو و بو عشقین ماجرالاری اصلی و کرم، عاشیق غریب شاه صنم دستانلارئ کیمی عاشیقلار طرفیندن سؤیله‌نر.
دیوان دَییشدیر
حکیم تئلیم خانین دیوانیندان چوخلو الیازمالار ساوا تورکلری‌نین اللرینده اوْلموشدور. مرحوم دکتر علی کمالی الیازمالار و بیاض‌لار اوستونده اوتوز ایل چالیشمیش و بیر مکمل دیوان ییغیشدیرمیشدیر آنجاق او نسخه‌نی چاپ ائتمه‌میشدن رحمته گئتدی. دکتر علی کمالی‌یه بۇ نسخه‌نی حاضیرلاماقدا میصیرقان‌لی اکبر خان رزاقی یاردیمچی اوْلموشدور. سون ایللرده تئلیم خانین کندلی‌سی اوْلان مره‌غئی‌لی مهندس اسدالله امیری جنابلاری طرفیندن حکیم تئلیم خان دیوانی عنوانیله بیرینجی جیلدی چاپ اولدو.
شعرلریندن اؤرنک دَییشدیر
اؤلكه‌ميز عراق‌ديرشهريميز ساوا
مزلقان چاييندان گؤتوردم هاوا
عاشيقلار دردينه ائيلرم داوا
من طبيبم هندوستاندان گليرم
بيلنلر بيلسينلر من تيليم خانام
بيلميين‌لر بيلسين، گؤوهرم، كانام
مرغئی ساكينی، اصلی توركمانام
گزه‌گزه بو جهاندان گليرم
قورولتای‌لار دَییشدیر
هر ایل یایین تیر آیینین سون هفته‌سی‌نین جوما گونونده، حکیم تئلیم خان آدینا قورولتای کئچیریلیر. بۇ قورولتایا ایران تورکلری مره‌غئی کندینده، حکیم تئلیم خانین مزاری اوسته، ییغیشیرلار و اونون خاطیره‌سینی عزیزله‌ییرلر. بۇ قورولتایلاردا تدقیقاتچی‌لار مقاله اوخویورلار، شاعیرلر یازدیقلاری شعرلرینی اوخویورلار و اوزانلار قوپوز چالیرلار . حکیم تئلیم خان آدینا بۇ گونه کیمی ایراندا 7 قورولتای قورولوب کی تاریخ سیراسی ایله آشاغیدا قئید اوْلونور:
۱- بیرینجی قورولتای۱۳۷۰ ینجی ایلده(گونش ایلی)مهر آیینین ۴ و ۵ ینده ساوانین مرغئی ، میسیرقان و بند امیر کندلرینده قورولوب.
۲- ایکینجی قورولتای ۱۳۷۱ ینجی ایلین شهریور آیینین ۲۶ و ۲۷ تاریخلرینده ساوانین مرغئی، یئل آباد و جوشقان کندلرینده قورولوب.
۳- اوچونجو قورولتای ۱۳۸۵ ینجی ایلین تیر آیینین ۳۰ وندا ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
۴- دوردونجو قورولتای ۱۳۸۶ ینجی ایلین تیر آیینین ۲۹ ـ وندا ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
5- بئشینجی قورولتای 1387 ـ نجی ایلین تیر آیینین 26 سیندا ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
6- آلتینجی قورولتای 1388ـ نجی ایلین تیر آیینین 25 ینده ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
7- یئددینجی قورولتای 1389 ـ نجو ایلین تیر آیینین 25 ینده (5 شعبان 1431 - 17 جولای 2010) ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
قورولتایا قاتیلانلار دَییشدیر
بو قورولتایا بیر چوخ شهرلردن او جمله‌دن ساوه، قم، تهران، کرج، نووران و ... تئلیم خانی سئون اینسانلار قاتیلمیش‌لار. بۇ تدقیقاتچی، تورکولوق، یازار، شاعیرلر بیر یا نئچه دؤنه بۇ قورولتایا قاتیلمیش‌لار. او جمله‌دن: دکتر جواد هیئت، دکتر غلامحسین بیگدلی، دکتر محمدتقی زهتابی، دکتر حسین محمدخانی (گونئیلی)، حجت الاسلام و المسلمین حجت الله ذاکر، غلامحسین والی گؤزه‌تن، صمد مرادی، اکبر آزاد، مهندس حسن راشدی، اسدالله مردانی رحیمی، براتعلی فتح‌اللهی، عاشیق علی رمضانی (گونش)، عاشیق مسیح الله رضایی، عاشیق تقی محیط، عاشیق حسین علی‌حسینی، عاشیق رضا گلزار، عاشیق رضا بهارلی، عاشیق علی ولدخانی، عاشیق نادر رنجبر، عاشیق رمضان باقی، بختیار فرخ، حاج علی سیفی،سید حیدر بیات، دکتر سیامک سلام‌زاده، ائلشن اوریادلی، سعید موغانلی، حیدر آقا خادملو، علی رحمتی، الیاس امیرحسینی، مهندس عسگر علیایی کلیان(یاشیل)، ابوالفضل پالیزبان (سلیم خان)، علی اسلامی، عبدالله جوان، علی اسلامی، علی رحمتی (شیدای خرقان)، مهرعلی محمدی (چنلی)، محمد رزاقی، بو دیزین تکمیل ائدیله‌جک
حکیم تئلیم خان آدینا بو گونه کیمی ایراندا ۴ قورولتای قورولوب کی تاریخ سیراسی ایله آشاغیدا قئید اولونور:
۱- بیرینجی قورولتای۱۳۷۰ ینجی ایلده(گونش ایلی)مهر آیینین ۴ و ۵ ینده ساوانین مرغئی ، میسیرقان و بند امیر کندلرینده قورولوب.
۲- ایکینجی قورولتای ۱۳۷۱ ینجی ایلین شهریور آیینین ۲۶ و ۲۷ تاریخلرینده ساوانین مرغئی، یئل آباد و جوشقان کندلرینده قورولوب.
۳- اوچونجو قورولتای ۱۳۸۵ ینجی ایلین تیر آیینین ۳۰ وندا ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
۴- دوردونجو قورولتای ۱۳۸۶ ینجی ایلین تیر آیینین ۲۹ وندا ساوانین مرغئی کندینده قورولوب.
تئلیم خانین مزاری دَییشدیر
تئلیم خانین مزاری ائله آنادان اولدوغو مره‌غئی کندینده‌دیر. 1385/5/13 تاریخینده تئلیم خانین مزاری‌نین داشی دییشدیریلدی و 1388 ـ نجی ایلده اونون مزاری اوسته بیر آبیده تیکیلدی.
تئلیم خان گدیگی دَییشدیر
تئلیم خان گدیگی ساوانین "مرغئی" و "سنگک" کندلرینین یاخینلیقلاریندا بیر گدیگین آدی دیر. بئله مشهوردور کی حکیم تئلیم خان بۇ گدیکده روحانی حالته چاتیب و تانرییا قوووشما جامی ایچیبدیر.
تئلیم خان حاقیندا یازیلان اثرلر دَییشدیر
تئلیم خان حاقّیندا یازیلان کیتابلار و مقاله‌لر:
1. تئلیم خان حیاتی و یارادیجیلیغی؛ یازانلار: پروفسور محمدتقی زهتابی و دوکتور علی کمالی، تبریز، نشر اختر (چاپا حاضیرلایان دکتر زهتابی اثرلری‌نین نشر ائوی)، 1382 گونش ایلی، 167 صفحه. بۇ اثرین دیلی تۆرکجه‌‌دیر.
3. یادنامه حکیم تئلیم خان؛ حاضیرلایان مهندس اسدالله امیری،
تئلیم خان باغی دَییشدیر
مره‌غئی کندینده ایلده خالق ییغیلیب و اورادا تئلیم خانین خاطیره‌سینی عزیزله‌دیک‌لری باغین آدی دیر.
تئلیم خان سککی‌سی دَییشدیر
دکتر علی کمالی‌نین بند امير کندينده آدلانديرديغي بیر يئردي. علی کمالی، تئلیم خانین بیرینجی قورولتاییندا بۇ یئری قورولتایا قاتیلان قوناقلارا گؤسترمیش‌دی.
تئلیم خانین افسانه‌وی سئوگیسی دَییشدیر
تئلیم خانین آدینی افسانه‌لندیرن اونون دستانلی سئوگیسی‌دیر. تئلیم خانین سئودیگی مئهری خانیم آدیندا اؤز کندداشی بیر قیز ایمیش. او سئوگیلیسینین ایزینه دوشوب شیرازا گئدیر. تئلیم شیراز سفرینده چوخلو اولای‌لارا اوغراییر. نهایت‌ده او مئهری‌نی شیرازدان قایتاریر و مره‌غئی‌یه دوغرو گتیریر آنجاق مره‌غئی‌یه واریر وارماماق‌لاریندا و ائولنیب ائولنمه‌مک‌لرینده اوزانلارین روایت‌لرینه گؤره اختلاف وار.
تئلیم خاندان ائتگی‌لنمیش شاعیرلر دَییشدیر
قاشقایلی مأذون
آشیق رضعلی
داستان‌لاری دَییشدیر
حکیم تئلیم خانین شیراز سفری
تئلیم خان و توفارقانلی شاعیر دَییشدیر
قایناق‌لار دَییشدیر
تئلیم خان اثرلری اوزه‌رینده: یازان حسین محمدخانی گونئیلی، بۇ مقاله 1386 دا چاپ اوْلان حکیم تئلیم خان دیوانی‌نین مقدمه‌سینده صص11-31 چاپ اوْلموش.