جدیدچیلیک (عربجه: جدید - یئنی معنی‌سینده، تاتار تورکجه‌سی: Cäditçelek، جەدیتچىُلىُك) اون دوققوزونجی ایله ایگیرمینجی یۆز ایللر آراسیندا تۆرکوستان، قافقاز، قیریم، ایتیل چایی‌نین حوضه‌سی و سیبری موسلمانلاری آراسیندا یاییلان ایجتیماعی-سیاسی حرکت دیر.[۱] جدیدچیلیک ۱۹۸۰ ایللرینده قیریمدا ایسماعیل بیگ قاسپیرینسکی چالیشمالاری ایله وجودا گلیب، روسیه ایمپیراطورلوغوندا یاشایان موسلمانلار آراسیندا چوخ تئز یاییلدی. ایلک آتدیملاریندا بو سیاسی مکتب، تۆرکجه‌نی آرتیراق روس دیلی یئرینه ایشلتمک و یئنی بیلیملری اؤرگشمک کیمی، مدنی حرکتلرله ایشه باشلادی. جدیدچیلیک دۆشونجه‌لری، اصول جدیدله علاقه‌لی مقاله‌لرده، ترجیمان مجله‌سینده یاییلاردی.

جدیدچی مطبوعات

دَییشدیر

جدیدچیلرین ایلک مجله‌سی تانینان ترجیماندان سونرا، اورتا آسیا، قافقازلاردا و ایتیل چایی حوضه‌سینده چوخلو مجله یایینا باشلادی. تاشکندده ۱۹۰۵ ایله ۱۹۰۶-جی ایللر آراسیندا ترقّی (یازاری: ایسماعیل آبیلی) و خورشید (یازاری: منوّر قاری)، ۱۹۰۷ ایله ۱۹۰۸-جی ایللر آراسیندا شؤهرت (یازاری: عبد الله اولانیآسیا (یازاری: احمدجان بک‌تمیروْو) و توجّار (یازاری: سعیدکریم‌بای سعیدعظیم‌بای اوغلوبوخارادا ۱۹۱۲-جی ایلده بوخارای شریف (یازاری: میرزا جلال یوسف‌زاده) و توران (یازاری: قیاس مقسوم حسینی)، ۱۹۱۳-جو ایلده سمرقندده سمرقند (یازاری: محمودخواجه بهبودی)، تاشکندده صدای تورکوستان (یازاری: عبیدالله خواجه‌اسدالله خواجه‌یئو) و قوقاندا صدای فرغانه (یازاری: عابیدجان محمودوْو) یایینا باشلانان مجله‌لردن ایدیلر.

اورتا آسیاداکی ایلک جدیدچیلر

دَییشدیر

اورتا آسیادا بؤیوک یازیچی‌لار، سیاستچی‌لر و شاعیرلر جدیدچیلیکدن حیمایت ائدیب قورولوشونا چالیشیبلار. بو بؤیوک خیلین آدلینلارینین آدلاری اشاغی‌دا گلیب‌دیر:

  • محمد خواجه بهبودی
  • عبد القادیر شکوری
  • عجزی (سعید احمد حسن خواجه اوغلو صیدّیقی)
  • منوّر قاری عبد الرشید خانوْو
  • عبد الله اولانی
  • عبید الله خواجه اسد الله خواجه‌یئو
  • تاش‌بالتابک ناربوته بکوْو
  • عبد الرؤوف فیطرت
  • فیض الله خواجه‌یئو
  • عوثمان خواجه بولات خواجه‌یئو
  • عبد الواحید بورهانوْو
  • صدر الدین عئینی
  • عبد القادیر محی الدینوْو
  • عابیدجان محمودوْو
  • حمزه حکیم‌زاده نیازی
  • چوْلپان (عبد الحمید سولیمان اوغلو)
  • ایسحاق خان عیبرت
  • محمد شریف صوفی‌زاده
  • پهلوان‌نیاز حاجی یوسوفوْو
  • بابا آخوند سلیموْو

ایستالین گۆجلنمه‌سیندن سونرا جدیدچیلیک

دَییشدیر

ولادیمیر لنینین، ۱۹۲۴-جو میلادی ایلده، اؤلوموندن سونرا، جوزف ایستالین گۆجلنمه‌یه باشلادی. کومونیست حیزبینین ۱۹۲۶-جی میلادی ایلدن باشلایان سیاستلری میدانی جدیدچیلره دار ائدیب، جدیدچی‌لرین چوخو اعدام اولدولار. اعدام اولان جدیدچی‌لرین ان آدلینلاری چوْلپان و عبد الرؤوف فیطرت ایدی‌لر. بو ایکی یازیچی شوروینین داغیلماسیندان سونرا اؤزبکیستانین میلّی قهرمانلاری آدلاندیلار.

قایناقلار

دَییشدیر
  1. ^ Ahmedov, Sirojiddin; Rajabov, Qahramon (2000-2005). "Jadidchilik". Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi. Toshkent: Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi.