حسن بیگ زردابی
حسن بیگ زردابی یوخسا حسن بیگ سلیم بیگ اوغلو ملیکوْو، (دوغوم:۲۸ ژوئن ۱۸۳۷- اولوم: ۲۸ نوْوامبر ۱۹۰۷) بیر آذربایجانلی ژورنالیست، پئداقوْقو، معاریفچیسی، ایسلام دونیاسی‌نین ایلک طبیعت‌شوناس عالیمی ایدی.
Hasan bey Zardabi | |
|---|---|
 | |
| دوغوم | Həsən bəy Zərdabi ۲۸ ژوئن ۱۸۳۷ |
| اؤلوم | ۲۸ نوْوامبر ۱۹۰۷ (۷۰ یاش) |
| تحصیل یئری | موسکو دولتی بیلیم‌یوردو |
| پئشه | Journalist |
| اکتیو ایللر | 1875–1906 |
یاشاییشی دَییشدیر
حسن بیگ زردابی 1837-جي ايل اييونون 28-ده کئچميش گؤي‌چاي قزاسي‌نين زرداب کندينده آنادان اولموشدور. حسن بيگ ايلک تحصيليني موللاخانادا آلميش، سونرا شاماخي قزا مکتبينده اوخوموش، اورتا تحصيليني ايسه تيفليسده تاماملاميشدير. 1861-جي ايلده موسکوا اونيوئرسيتئتينه داخيل اولان حسن بيگ زردابي دؤرد ايل سونرا همين اونيوئرسيتئتين طبيعت-ریاضیيّات فاکولته‌سيني بيتيرميشدير.
عالي تحصيل اوجاغيندا اوخودوغو مودّتده حسن بيگ طلبه‌لر آراسيندا خوصوصي اولاراق سئچيلديگينه گؤره فاکولته‌ني علاء قييمتلرله باشا ووردوقدان سونرا عئلمي ايش اۆچون اونيوئرسيتئتده ساخلانيلميشدير. لاکين وطنينه، دوغما آذربايجانينا اولان سونسوز محبتي، خالقينا، ميلّتينه خيدمت ائتمک آرزوسو بو گنج، پئرسپئکتيولي موعلّيمي آذربايجانا چکيب گتيردي. بير مودّت تيفليسده قوللوق ائدندن سونرا قوبادا محکمه‌ده ايشله‌ين زردابي داها سونرا باکييا گله‌رک بورادا روسجا اورتا مکتبده طبيعتدن درس دئمه‌يه باشلادي.
گونده‌ليک حياتيندا و ايشينده خالقلا سيخ باغلي اولان زردابي آسوده واختلاريني خالق آراسيندا کئچيرير، اوشاقلاري و يئني يئتمه‌لري عئلمه، مدنیيّته، معاريفه هوسلنديريردي. اونون آپارديغي تبليغاتين کؤمگي ايله باکي گيمنازيياسيندا اوخويان طلبه‌لرين سايي آز بير زاماندا خئيلي چوخالميشدي.
اکینچی قزئتی دَییشدیر
او زامان آذربايجانين مرکزي شهري کيمي باکي‌نين سورعتلي اينکيشافي ميلّي مطبوعاتيميزين يارانماسي ضرورتيني دوغوردو. دوغما آنا ديلينده قزئته بؤيوک ائحتيياج اولدوغونو درک ائدن حسن بيگ زردابي قزئت چاپ ائتمک اۆچون حؤکومته موراجيعت ائتدي. بونونلا علاقه دار بؤيوک موتفکّير ايستامبولدان حوروفات گتيرتدي و نهايت، خئيلي زحمتدن، عذاب-اذيتدن سونرا 1875-جي ايلين 22 اييولوندا باکيدا قوبئرناتورون مطبعه‌سينده آذربايجان ديلينده "اکينچي " قزئتي‌نين نشرينه مووفّق اولدو. بو مطبوع اورقانلا ميلّي مطبوعاتيميزين اساسي قويولدو.
1875-جي ايلين 22 اييولوندان 1877-جي ايلين 29 سئنتيابرينا قدر چاپيني داوام ائتديرن "اکينچي " آيدا ايکي دفعه 300-400 تيراژلا نشر اولونوردو. بو ايللر عرضينده قزئتين 56 نؤمره‌سي چيخميشدير. " اکينچي " قزئتينده نجف بيگ وزيرووون، عسگر آغا گوراني‌نين موسکوادان، محمدتاغي عليزاده شيرواني‌نين شاماخيدان، حئيدري‌نين دربنددن گؤندرديکلري مکتوبلار، سئييد عظيم شيرواني نين شئعيرلري و ميرزه فتعلي آخوندووون " وکيلي-نامعلوم ميلّت " ايمضاسي ايله مقاله‌لري درج اولونوردو. حسن بيگ زردابي‌نين ياراتديغي " اکينچي " قزئتي نين دستي-خطي اساسا بير ايدئيا اوزرينده قورولموشدو. زردابي و اونونلا بيرليکده بو قزئتده چاليشان بير سيرا معاريف‌پرور، دئموکراتيک ناشيرلر شرقين گئريليگيني، بطالت و سوست‌لوگونو حقيقي آزادليغين اولماماسيندا گؤروردولر. اونلار اؤز سؤزلريني دولايي يوللا اولسا بئله، بو قزئت واسيطه‌سي ايله خالقا چاتديرا بيليرديلر. او دؤورده خالقين باشا دوشه‌جگي ساده ديلده يازيلان بو قزئتده بئله فيکيرلرين سسلنمه‌سي طبيعي کي، آذربايجاني اسارت آلتيندا ساخلايان ايمپئرييا مأمورلاريني جيدي ناراحات ائديردي.
ايلک مطبوع اورقان کيمي " اکينچي " اؤز اساس ايدئياسينا اويغون اولاراق اينجه صنعت و ادبياتا دا عاييد يئني دئموکراتيک طلبلر ايره‌لي سوروردو. آذربايجانين بؤيوک دراماتورقو نجف بيگ وزيروو کؤهنه شئعیرلرله ياناشي، شاعيرلري موعاصير حياتدان يازماغا، خالقي جهالت و غفلت يوخوسوندان آييلتماغا، موعاصير روحدا تربييه ائتمه‌يه چاغيريردي. بونونلا زردابي‌نين سسينه آذربايجانين بير چوخ گؤرکملي، معاريف‌پرور اينسانلاري سس وئريردي. طبيعي کي، بو جور دئموکراتيک مقاله لريندن سونرا چاريزمين ديكته‌سي ايله اؤزلريني " ضيالي " سايان بعضي اوزدن ايراق اينسانلار يئربيئردن " اکينچي "نين اوزرينه هوجوما کئچديلر. نهايت، 1877-جي ايل سئنتيابرين 29-دا " اکينچي " اؤز نشريني دايانديرماغا مجبور اولدو. ميلّي مطبوعاتيميزين ايلک قارانقوشو اولان بو قزئت ايکي ايلليک عؤمور ياشاسا دا خالقين ميلّي و موعاصير روحدا تربييه اولونماسيندا چوخ بؤيوک رول اوينادي. معاريفچي و دئموکراتيک ايدئيالارين جارچيسي اولان " اکينچي " رئاليست ادبياتيميزين اينکيشافيندا موستثنا خيدمتلر گؤستردي. محض بونا گؤره ده بئله ترقّي‌پرور قزئت مورتجیع، ايشغالچي بير رئژيمين اسارتي آلتيندا چوخ ياشايا بيلمه‌دي.
"اکینچی" قزئتی‌نین نشری دایاندیریلدیقدان سونراکی دؤور دَییشدیر
بئله ليکله، 1880-جي ايلدن باشلاياراق حسن بي دوغما کندي زردابدا ياشاماغا باشلادي. او، کند تصروفاتي ساحه‌سينده کندليلره ياخشي مصلحتلر وئرير، مقامي يئتيشنده يئرلي جاماعاتا اؤز معاريف‌پرور، دئموکراتيک ايدئيالاريني دا چاتديريردي. باکيدان کناردا ياشاماسينا باخماياراق زردابي يئنه ده مطبوعاتدا فعال ايشتيراک ائديردي. بئله کي، 1880-1890-جي ايللرده ناشيرين باکيدا و تيفليسده چيخان " زييا " ، " کشکول " ، " کاسپي " ، " نوْووْيئ اوْبوْزرئنييئ/ Novoye obozreniye" و س. قزئتلرده آذربايجان و روس ديللرينده چوخلو عئلمي-کوتلوي مقاله‌لري نشر اولونموشدور.
حياتي نين سون ايللرينده زردابي باکي شهر دوماسيندا معاريف شؤعبه‌سينده رسمي وظيفه ده چاليشاراق باکي و اطراف کندلرده کي مکتبلره باشچيليق ائديردي. 1906-جي ايلده باکيدا کئچيريلن آذربايجان موعلّيملري نين بيرينجي قورولتاييندا فعّال نوماينده‌لردن بيري ده قوجامان معاريف خاديمي، گؤرکملي موتفکّير زردابي اولموشدور.
حسن بیگ زردابی‌نین اؤلومو دَییشدیر
گرگين عئلمي فعاليیّتله مشغول اولان حسن بيگ زردابي حدّيندن آرتيق ايشله‌ييب اؤزونو يوردوغو اۆچون ايفليج خسته‌ليگينه توتولدو و 1907-جي ايل نويابر آيي نين 28-ده وفات ائتدي. او، 1907-جي ايلده کؤهنه بي‌بي هئيبت مسجيدي نين ياخينليغيندا دفن اولونسا دا، 1937-جي ايلده همين اراضي داغيديليب. مرحومون سوموکلري بير-نئچه ايل ائوده عاييله‌سي‌نين يانيندا قاليب. نهايت، حسن بيگ زردابي نين 50 ايلليک يوبلئيي قئيد اولونارکن اونون سوموکلري فخري خيیاباندا دفن اولوندو.