حیدر جمال
حیدر جاهید اوغلو جمال ـ(دوغوم: ۱۰ ژوئن ۱۹۴۷؛ اؤلوم: ۵ دسامبر ۲۰۱۶ مسکو) سياست آدامی، یازیچی، فیلسوف و شاعیر.
| حیدر جمال | |
|---|---|
| آد | حیدر جاهیداوغلو جامال |
| قیسا بیلگی | سیاست آدامی، فیلوسوف |
| دوْغوم تاریخ | ۱۰ ژوئن ۱۹۴۷ روسیه ، مسکو |
| اؤلوم تاریخ | ۵ دسامبر ۲۰۱۶ |
| میللیت | روس (آذربایجان کؤکنلی) |
حیاتی
دَییشدیراصلا شوشالي اوْلان حئیدر جامال قاراباغين مشهور ساريجاليلار نسليندندير. او، 1947-جي ايلده موسکوادا آنادان اوْلوب. هله اوشاق ايکن شوشايا - آتا يوردونا کؤچن عاييله‌سي بوردا دا چوخ قالمير. يئني‌دن گئري دؤنور. سووئت دؤورو داغيلارکن حئيدر جامال آرتيق بؤيوک بير فيلوسوف ايدي. او دؤورده آرتيق اونو بؤيوک مؤللیفلر تانيييرديلار، آما بئله چاپ اوْلونموردو. او، SSR (ساوئت سوسیالیست رسپوبلیکاسی) دؤورونده ايسلام ديرچه‌ليش پارتيياسي‌نين ايداره هئيتي‌نين عوضوو ايدي. تاجيکيستانداکي حاديثه لرده چوخ فعال ايشتيراک ائتميشدي. آنجاق حئيدر جامال حاقيندا 90-جي ايللرين اوللرينه قدر بئله گئنيش معلومات يوخ ايدي. من حئيدري حتّي آلپينيست کيمي تانيييرام. چونکي او، اوزون مودت آلپينيست اوْلوب. تاجيکيستاندا تامير (/؟پامیر) داغلارينا ديرماشيب. او دؤورده ايشله‌مه‌مک قانونلا ياساق ايدي. آنجاق آلپينيست اوْلدوقدا ايسه هم موعيين قدر ماعاش آليردين، هم ده داغلارا چيخيردين. حئيدر جامال تامير داغلارينا چيخارکن اوردا هم فارس ديليني اؤيرندي، هم ده اوردا اوْلان صوفي طريقتلري ايله چوخ جيددي علاقه يه گيردي. يعني حئيدر جامالين تاجيکيستاندا تکجه آلپينيستليگي يوخ ايدي، او، عئيني زاماندا اوردا ايسلامي اؤيره‌نيردي. بۇ سببدن ده او، اوزون مودت تاجيکيستاندا ياشاييب.
جؤودت جامال
دَییشدیر- جؤودت جامال شوشالي‌دير. 1941-جي ايلده موسکوادا رسسامليقلا باغلي تحصيل آليب. سووئت مارشالي گئورگي ژوکووون 20 بئله رسسامي اوْلوب. اونلاردان بيري ده جؤودت جامال ايدي. ج.جامال تخمينن 5 ايل اوردودا اوْلوب، شکيللريني چکيب، او جومله‌دن مشهور ژوکووون دا پورترئتيني ياراديب. جؤودت جامال، 1946-جي ايلده حئيدر جامالين آناسي ايله عاييله حياتي قوروب. بير ايلدن سوْنرا حئيدر دونيايا گلندن سوْنرا شوشايا کؤچورلر. جؤودت جامالين اؤزو ده قاراباغين مشهور ساريجاليلار نسليندندير. ساريجاليلار شوشادا دا، آغدامدا دا وار، هم ده ساريجالي کندي وار.
حئيدر جامالين ايلک داواسي
دَییشدیرح.هئريسچي‌نين سؤزلرينه گؤره، حئيدر جامال 60-جي ايللرين سونلاريندا سوسیالیست ساوئتلر بیرلیگی‌نين خاريجي ديللر اينستيتوتونون فرانسيز ديلي شؤعبه‌سينه داخيل اولور: اوردا ايکي ايل اوخويور. آما بۇ اينستيتوتدا کيمسه آذربايجاني تحقير ائتميشدي. حئيدر ده اونا قارشي فيزيکي گوج تطبيق ائدير. بونا گؤره ده حئيدري ايکينجي کورسدان اينستيتوتدان اوزاقلاشديريرلار. دئمک ايسته‌ييرم کي، حئيدرين ايلک دفعه باش‌آغريسي آذربايجان ميلتچيليگينه گؤره اوْلوب. اينستيتوتدان چيخارديلديقدان سوْنرا حئيدر آلپينيزم‌له مشغول اوْلوب. چونکي آلپينيزم اونا سربست حيات وئريردي.
حئيدر جامال هم ده مشهور هئيکلتاراش ميکاييل عبدوللانين قوهومودور.
نينه
دَییشدیرتاجيکيستاندا فارس ديليني اؤيرنمه‌سي حئیدر جامالا ايسلامشناسليغا ياخينلاشماسينا کؤمک ائدير. ح.هئريسچي‌نين سؤزلرينه گؤر، ايسلام ديرچه‌ليش پارتيياسي‌نين ياراديلماسيندا ايشتيراک ائدن حئیدر جامال بۇ پارتييانين ايداره هئيتي‌نين عوضوو اوْلوب:
- تاجيکيستانداکي وطنداش موحاريبه‌سي دؤورونده فعال ايشتيراکچي اوْلوب، يعني موخاليفتچي دسته‌نين مصلحتچيسي کيمي فعاليت گؤستريب. سوْنرا دا تخمينن 94-95-جي ايللردن روسييا دؤولت تئلئويزيياسيندا ايسلام ديني باره‌سينده "نينیه" ("ايندي") آدلي وئريليش آپارماغا باشلاييب 20ـ يه ياخين چوخ ماراقلي وئريليش اوْلوب. بۇ وئريليشلرله ده حئيدر جامال چوخ مشهورلاشدي. بو، او دؤورلر ايدي کي، چئچئنيستاندا موحاريبه باشلاميشدي. ايسلام مؤوضوسو مطبوعاتا سيچراميشدي. حئيدر ده ايسلام اوزره چوخ بؤيوک موتفککير کيمي لازيملي اولوردو. تئلئويزييالار و عوموميليکده، عمومی مئدیالار اۆچون بير اوزمان کيمي لازيم ايدي. آما عئيني زاماندا آذربايجانلا علاقه لريني اونوتموردو. منيم ياديما گلير کي، 1995-جي ايلده فيلم چکمک اۆچون باکي‌يا گلدي. او، همين واخت حئيدر علي‌يئوي ده چکميشدي. من حئيدر علي‌يئوله حئيدر جامالين گؤروشونون شاهيدي‌يم. او، بۇ فيلمين هم ده مؤليفي ايدي. آذربايجان ايسلام دونياسي‌نين بير پارچاسي کيمي بير وئريليش ايدي. من گؤردوم کي، گؤروشده اونلارين آراسيندا چوخ ايستي بير صؤحبت اوْلدو. هئچ ياديمدان چيخماز کي، حئيدر علي‌يئو ايلک دفعهولاراق اونون آتاسيني سورشدو، دئدي کي، جؤودت جامال نئجه‌دي. من حيس ائتديم کي، حئيدر علي‌يئو هم ده جؤودت جامالي تانييير. حئيدر علي‌يئو بۇ چکيليش زاماني موصاحيبه وئرميشدي.
ايدئولوژي موباريزه
دَییشدیرحئيدر جامالين روسييا تئلئويزيياسيندا آذربايجان موضوسوندا بير چوخ سوژئتلر و موصاحيبه‌لر حاضيرلاديیب و هر زامان ائرمني‌لره قارشي اوْلوب. حتّي او، بير دفعه دئدي کي، ايرانين آتوم پروقراميندان نه ياپيشميسينيز، ائرمنيستانين آتوم ائلئکتريک ستانسيياسي وارسا، بلکه اونلارين کيچيک، ميني-آتوم بومبالاري دا وار. حئيدر بونو دفعه‌لرله دئييب. او، هميشه ائرمنيستانين چوخ قورخو تؤرتديگيني، روسييايا گرک اولماديغيني بيلديريب. ايندي حئيدر جامال روسييانين ان بؤيوک فيلوسوفو ساييلير. او، عوموميتل، روسييانين چوخ بؤيوک سياسي خاديمي‌دير. اونون اوردا بؤيوک چکيسي وار و من بۇ حؤرمتين شاهيدي‌يم. من اؤزوم ده موسکوادا اولارکن بير چوخ علمي ديسکوسسييالاردا ايشتيراک ائتميشم. اوردا اونون نوفوذونو دا گؤرموشم.
من حساب ائديرم کي، حئيدر جامال آذربايجان اۆچون چوخ بؤيوک بير مکتب‌دير. او، تکجه آذربايجانلي کيمي يوخ، هم ده بير شوشالي کيمي دانيشير. چونکي اونون بابالاري 1905، 1918، 20-جي ايللرده ائرمني غصبکارلاري ايله شوشادا دؤيوشوبلر. حئيدر هميشه بابالاري‌نين ائرمني‌لرله نئجه دؤيوشمه‌لريندن منه دانيشاردي. من حساب ائديرم کي، حئيدر جامال ايندي ده ائرمني غصبکارلارينا قارشي ايدئولوژي صحنه‌ده موباريزه آپارير، آذربايجانلا بير يئرده اولور. اؤزو ده هئچ واخت وطنيني اونوتماييب. حئيدر جامالين فرقلي دوشونجه‌لري اولا بيلر، آما اونون وطن‌پرورليگيني بيز شوبهه آلتيندا قويا بيلمه‌ريک. اونون آذربايجانا موناسيبتي اؤز وطنينه موناسيبتي‌دير. منه ائله گلير کي، آذربايجان خالقي و حکومتي هميشه حئيدر جامالين بؤيوک اهميتيني درک ائتمه‌لي‌دير. حساب ائديرم کي، بو، بيزيم چوخ اوزاق‌ووران توپوموزدور. و بۇ توپون دا قدريني بيلمک لازيمدير.
حئيدر جامالين فلسفه‌سي
دَییشدیرحئيدر جامال سون دؤور خاراباقالميش پوست‌سووئت عالمي‌نين، خوصوصن روسييانين دا ان گؤزه‌ده‌ير سونونجو فيلوسوف-موتفککيري ده ساييلماليدي. غريبه دير، روسييا فلسفي فيکري محض حئيدر جامال سايه‌سينده اؤز ایحاطه دايره‌سينه ايسلامي قبول ائديب، اونون ان عولوي، موباريز جهتلريني اؤز کونتئکستينه کؤچوروب، بۇ دفعه غربه دئييل، محض ياشيل بايراقلي ايسلاما اوز توتوب...
موسلمان صوفيليگيني ده حئيدر گيزلي کلئريکاليزم سايير، بۇ قناعتيني چوخ درين فلسفي آراشديرمالارييلا علمي شکيلده ثوبوت ائدير... حئيدر جامال ايسه کلئريکاليزمي اينکار ائدرکن باشقا جور دوشونور، اونو "کشاترييا" ،يني حربي کاستا نوماينده‌لري - موجاهيد، اينقيلابچي فدايلرله (اؤزو ده اينتئللئکتوال و آیدین فدایي‌لرله!) عوضله‌مگي لازيم بيلير، يعني بير الده کيتاب، ديگرينده توفنگ! يعني معاريفچي‌لرين دئديگي کيمي اينتئلليگئنت‌لر يوخ... بير ده "يوخ!"...ديقت ائدين، اينتئللئکتواللار، اؤزو ده سيلاهلي اينتئللئکتواللار ايجتيماعي شووروموزون رهبري اولماليديرلار...
حئيدر جامال ايستعدادي، باخ بوردا بيزيم تسليمچي، تفتيشچي ضياليلارا اؤز لازيمي جاوابيني وئرير، ايسلامي کلئريکاليزمدن آزاد ائتمک کيمي آغير بير دوستورون حليني آختاريب تاپير: "ايسلامين باشليجا هدفي محشر گونو، دقيق دئسک، آخيرت سئوداسي‌دير. يعني آدي بؤيوک حرفله يازيلاجاق "فوتورولوژي گله‌جک" . کلئريکال‌لار ايسه اونون زامان آنلاييشيني بۇ گله‌جکده دئييل، اوزاق کئچميشده گؤرمک ايسته‌يير، کؤهن، نوستالژي روايتلرله باشيميزي قاتيرلار. شيعه مذهبي تکجه دئکادانس روحلو مرثيه خانليق دئييل، اونون جانلي جؤوهري گله‌جگي سسله‌ين مئهدي‌چيليک‌دير، يعني ايمام مئهدي اينتيظاري! يعني سؤزون اصل معناسيندا "اينقيلاب"...
حئيدر جامالدا بوتون صؤحبت‌لر اوْرتا عصرلر خورافاتيندان، اسکولاستيکاسيندان تام آزاددير. اونون اثرلرينده بوتون بونلار ان موعاصير غرب تفککورو ايله ده ايضاح اوْلونور – مثل‌چون، ايمام مئهدي ميستئريياسي جامالا گؤره اينسانين گيزلي پسيخولوژي ايمکانلاري‌نين سون آندا اوزه چيخماسييلا علاقه داردير...
حئيدر جامال اؤز فلسفي داياقلارييلا بيليرسيز، کيمي خاطيرلادير؟ - شاه ايسماييل مئهديچي‌ليگيني! حئيدرده آذربايجان فلسفي مکتبي‌نين بۇ واجيب شرطي يئني‌دن برپا اوْلونور...
حئيدر جامالين سياسي دوشونجه‌لري
دَییشدیربو ياخينلاردا حئیدر جامالين استراتئژي آراشديرمالار مرکزينده اوچ معروضه ايله چيخيش ائتديگيني سؤيله‌ين ح.هئريسچي‌نين سؤزلرينه گؤر، بۇ معروضه‌لر نابوککو، قاراباغ و دياسپور مسله‌لرينه عاييد اوْلوب:
- من ائله حيس ائتديم کي، ايستر خاريجي ديپلوماتيک کورپوس، ايسترسه ده بيزيم يئرلي آناليتيک‌لر طرفيندن اونون معروضه‌لرينه چوخ بؤيوک ماراق وار ايدي. اوردا دا حئيدر جامال آذربايجانين دؤولت ماراقلاريندان چيخيش ائديردي. من دئيرديم کي، بعضاً بيزده اوْلان وضعيتي چوخ کسکين تنقيد ده ائديردي، آنجاق اونون وطن‌پرورليگيني سوال آلتينا قويماق اولماز. نظره آلينماليدير کي، حئيدر دؤولت آدامي دئييل، او آزاد فيلوسوفدور. آما اونون وطنپرورليگي‌نين بيزيم اۆچون چوخ بؤيوک اهميتي وار.
کرئملين اؤزونده ده بير چوخ مسله‌لرده حئيدرين دئديگي سؤزلره قولاق آسيرلار. من اونون دا شاهيدي اوْلموشام. يعني حئيدر جامال ميقياسيندا اينسان آرتيق دؤولتلرين قولاق آساجاغي بير اينساندير.
آیریجا باخ
دَییشدیرقایناقلار
دَییشدیر |
کیمسه‌لر ایله باغلی بۇ مقاله بیر قارالامادیر. مقاله‌نی دییشدیره‌رک ویکی‌پدیایا کؤمک ائدین. |