خلیل رضا اولو تورک

خليل رضا اولوتورک (21 اوکتيابر 1932، پيرَ‌ببه، ساليان رايونو (کند ايندي نئفت‌چالا رايونونا داخيلدير)، آذربايجان س‌س‌ر – 22 اييون 1994، باکي، آذربايجان) — آذربايجانلي شاعير، تنقيدچي، ادبياتشوناس، ترجومه‌چي، 1954-جو ايلدن آذربايجان يازيچيلار بيرليگي‌نین عوضوو، فيلولوژی عئلملري دوکتورو (1969)، آذربايجا‌نین امکدار اينجه‌صنعت خاديمي (1986)، م.ف.آخوندوو آدينا ادبي موکافات لاورئاتي (1991)، آذربايجا‌نین خالق شاعيري (1992)[۱] . "ايستيقلال" اوردئني ايله تلطيف اولونوب.

خلیل رضا اولوتورک
چالیشما ساحه‌سی ادبیات
دوْغوم تاریخی 21 اوکتیابر 1932
پیرَببه، سالیان رایونو - آذربایجان(س‌س‌ری)
اؤلوم تاریخی 22 اییون 1994 (61یاشیندا)
باکی- آذربایجان
میلیت آذربایجان تورکو
مرازلیق فخری خیابان
آیری آدلاری خلیل رضا اوغلو خلیل اوو
تاثیر قویموش {{{تاثیر قویموش}}}

یاشاییشی دَییشدیر

خليل رضا اولوتورک 1932-جي ايل 21 اوکتيابر ساليا‌نین پيرَ‌ببه کندينده آنادان اولموشدور. 2 سايلي شهر اورتا مکتبينده تحصيل آلميشدير. ساليان شهر کيتابخاناسي‌نین ادبيات درنگي‌نین عوضوو اولموشدور. ايلک مطبوع شئعیري "کيتاب" 1948-جي ايلده "آذربايجان پيونئري" قزئتينده ايشيق اوزو گؤرموشدور. 1948-جي ايلده آذربايجان دؤولت اونيوئرسيتئتي‌نین فيلولوژی فاکولته‌سي‌نین ژورناليستيکا شؤعبه‌سينه داخيل اولوب. اونيوئرسيتئتده ادبياتشوناس-عاليم جعفر خندا‌نین، سونرالار شاعير بختیار واهابزاده‌‌نین رهبرليک ائتديگي ادبي درنکده، آذربايجان يازيچيلار ايتتيفاقيندا خالق يازيچيسي ميرزه ابراهيمووون باشچيليغي ايله کئچيريلن "گنجلر گونو" مشغله‌لرينده فعال ايشتيراک ائتميشدير.

1954-جو ايلده آذربايجان دؤولت اونيوئرسيتئتيني بيتيرن خليل رضا امک فعاليتينه "آذربايجان قاديني" ژورنالي رئداکسیاسيندا باشلاميشدير. او بورادا ادبي ايشچي وظيفه‌سينده چاليشديغي ايکي ايلده (1955-1957) دؤوري مطبوعاتدا چاپ ائتديرديگي مقاله و شئعیرلرله ادبي ايجتيماعيتين دیقّتيني جلب ائتميشدير. 1954-جو ايلده خليل رضا س‌س‌ري يازيچيلار ايتتيفاقي‌نین عوضوو سئچيلير. اونون ايلک شئعیرلر توپلوسو – "باهار گلير" (1957) کيتابي دا نشر اولونور. 1957-جي ايلين آوقوست آييندا آذربايجان يازيچيلار ايتتيفاقي خليل رضاني موسکوا، م.قورکي آدينا دونيا ادبيات اينستيتوتو نزدينده اولان ايکي ايلليک عالي ادبيات کورسلارينا گؤندرمه‌سي ده گنج شاعيرين گله‌جگينه ايناملا باغلي ايدي. خليل رضا اينستيتوتدا روس ادبياتي‌نین گؤرکملي صنعتکاري پاوئل آنتوکولسکي‌نین رهبرليک ائتديگي بؤلمه‌ده پوئزیا‌نین نظري اساسلاريني اؤيرنمکله ياناشي، دونيا خالقلاري‌نین مدني ايرثي ايله ياخيندان تانيش اولموشدور. موسکودا تحصيل ايللرينده گؤرکملي روس شاعيري سامويل مارشاکين ائوينده و ياسنايا پوليانادا داهي لئو تولستويون خاطيره موزه‌سينده اولماسي، لئنینگرادا ائرميتاژ خزينه‌سينه کوللئکتيو سفري، ناظيم حيکمت و ميخايل شولوخوولا گؤروشلري گنج شاعيرين خاطيره‌سينده درين ايزلر بوراخميشدير.

1959-جو ايلده خليل رضا باکی‌یا قاييتديقدان سونرا آذربايجان دؤولت پئداقوژي اينستيتوتونون آسپيرانتوراسيندا تحصيليني داوام ائتديرميشدير. او، 1963-جو ايلده "موحاريبه‌دن سونراکي آذربايجان سووئت ادبياتيندا پوئما ژانري (1945-1950)" مؤوضوسوندا يازديغي ديسسئرتاسیاني اوغورلا مودافيعه ائتميش، فيلولوژی عئلملري ناميزه‌دي عئلمي درجه‌سينه لاييق گؤرولموشدور. اونو اينستيتوتدا موعلّيم کيمي ساخلاميشلار. طلبه آوديتوریاسينا موعليم کيمي داخيل اولدوغو گوندن خليل رضا درس پروقرامي چرچيوه‌سي ايله محدودلاشماميش، وطنپرورليک روحلو موهازيره‌لرينده قديم ميلّي بشري دَيرلريميزدن و دوغما ديليميزدن اورک يانغيسي ايله صؤحبت آچميشدير.

خليل رضا آذربايجان ديلي‌نین صافليغي، اجنبي ديلين تاثيرينه معروض قالماماسي اۆچون اؤزونه‌مخصوس موباريزه يولو دا سئچميشدي. هارادا اولورسا-اولسون دوغما ديلينده تميز دانيشمايان موصاحيبيندن ائشيتديگي هر يابانچي کلمه اۆچون 5 قپيک جريمه طلب ائدر، "دانيشيغيندان ممنون قالديغي سويداشلاريني بير مانات مبلغينده موکافاتلانديراردي". بئله‌ليکله، او، موعاصيرلري‌نین دیقّتيني آنا ديلي‌نین صافلیغيني قوروماغا جلب ائتمگه، ديگر طرفدن روسلاشديرما سیاستينه قارشي موباريزه آپارماغا چاليشاردي. البته، بوتون بونلار دؤولتين حاکيم دايره‌لري‌نین نظر-دیقّتيندن يايينيمر، چوخ چکمير کي، اونون ايجتيماعي-پئداقوژي فعاليتي محدودلاشديريلير. "بيليک" جمعيتي يولو ايله آذربايجان رايونلارينا گؤندريلمه‌سي قاداغان اولونور. شاعير صابر رستمخانلي يازير:

"خليل رضاني باشا دوشمه‌ينلر چوخ ايدي. اونون جسارتلي وطنداشليق شئعیرلريني دينله‌مکدن بئله قورخانلارين سايي مين-مين ايدي. او، کورسويه قالخاندا دوروب سالونو ترک ائديرديلر. خليلين آنتي‌سووئت، آنتي‌ايمپئریا چيخيشلارينا دليليک کيمي باخانلار، اونون سسيني کسمگه چاليشان، يوکسک کورسولره يولونو باغلايان، اونو کيچيلتمک ايسته‌ينلر خليل رضا ايستعدادي‌نین آللاه وئرگيسي اولدوغونو، شاعيرين آللاه حؤکمو ايله دانيشديغيني درک ائده بيلميرديلر"[۲].

خليل رضا آذربايجان دؤولت پئداقوژي اينستيتوتوندان اوزاقلاشديريلير. اونو آذربايجان میلّي عئلملر آکادئمیاسي‌نین نظامي آدينا ادبيات اينستيتوتونا دعوت ائديرلر. بورادا خليل رضا بوتون قووّه‌سيني علمي-تدقيقات ايشينه و بديعي ياراديجيليغا حصر ائدير. آذربايجان-اؤزبک ادبي علاقه‌لري، مقصود شيخ‌زاده‌نین حيات و ياراديجيليغي حاقيندا مونوقرافيک اثرلر اوزرينده چاليشير. بونا باخماياراق، خليل رضا يئنه ده "شوبهه‌لي شخص" کيمي تعقيب اولونور، اونون ايمکانلاريني محدودلاشديرير، "تهلوکه‌لي ايجتيماعي موباريزه" يولوندان چکينديرمگه چاليشيرلار.خليل رضا اولوتورکون آتاسي رضا اولوتورکدور.

ياراديجيليغي دَییشدیر

خليل رضا 1950-جي ايللرده "خليل خليلوو" ايمضاسي ايله خئيلي سايدا سووئت دؤورونو ترنّوم ائدن پوئمالار يازيب[۳].

1984-جو ايلده شاعيرين "عؤموردن اوزون گئجه‌لر" آدلي کيتابي و س‌س‌ري خالقلاري‌نین ديللريندن ترجومه ائديلميش پوئتيک اثرلردن عيبارت "قارداشليق چلنگي" توپلوسو ايجتيماعيت طرفيندن آذربايجان س‌س‌ر دؤولت موکافاتينا تقديم اولونسا دا، حاکيم دايره‌لرين اعتيناسيزليغي ايله قارشيلاندي. بو سويوق موناسيبت اونو سارسيتمادي. شاعيرين ان بؤيوک وظیفه‌سيني يازيب ياراتماقدا گؤرن خليل رضا يورولمادان وار قووّه‌سي ايله چاليشير؛ يئني شئعیرلري، عئلمي آراشديرمالاري ايله تسللي تاپير. 1985-جي ايلده "مقصود شيخ‌زاده‌نین بديعي ياراديجيليغي و آذربايجان-اؤزبک ادبي علاقه لري‌نین آکتوال پروبلئملري" مؤوضوسوندا دوکتورلوق ديسسئرتاسیاسي مودافيعه‌ ائدير. 1986-جي ايلده آذربايجان ادبياتي‌نین اينکيشافينداکي خيدمتلرينه گؤره اونا امکدار اينجه‌صنعت خاديمي فخري آدي وئريلير.

خليل رضا‌نین آزادليق سسي دَییشدیر

1980-جي ايللرين آخيرلاريندا خالق آزادليق حرکاتي گئنيشلنديگي زامان خليل رضا‌نین گور سسي آذربايجا‌نین بوتون رئگيونلاريندا ائشيديليردي. او، بوتون وارليغي ايله خالق حرکاتينا قوشولموشدو، هر يئرده روس شووينيست سیاستيني، داغليق قاراباغ تورپاغينا تجاووز ائدن ائرمني داشناکلاريني اودلو-آلوولو چيخيشلاري ايله ايفشا ائديردي.

بيز تورکوستان ائللري‌یيک،

غئيرت، قودرت سئللري‌یيک.

داشناکلاري قووان بيزيک،

دار گؤزلري اووان بيزيک.

يئتر مئيدان سولاديلار،

يوردوموزو تالاديلار.

باکيميزي عزيزله‌يک.

عقربلردن تميزله‌يک!

شؤعله وئرسين بو لعل، مرجان -

ائرمنيسيز آذربايجان!

سون گونلريني ياشايان سووئت ايمپئریاسي عؤمرونو اوزاتماق اۆچون 1990-جي ايلين يانواريندا آذربايجا‌نین پايتاختي باکيدا دينج اهالي‌يه وحشيجه‌سينه ديوان توتدو. بو قتل‌عام، سوي‌قيريم سیاستي قورباچووون و اونون ال‌آلتيلاري‌نین ايراده‌سي ايله ايجرا ائديليردي. بوتون دونيا‌نین آچيق فيکيرلي آداملاري بو آکسیاني، بشر تاريخينده ميثلي گؤرونمه‌ميش قتل عامي لعنتله قارشيلاديلار. سووئت اوردوسو ترکيبينده زيرئهلي تانکلارلا، حربي گميلر و موعاصير سيلاح نؤولري ايله ياراقلانيب خوصوصي تاپشيريقلا باکيني گوللـه‌باران ائدنلرين تؤرتديگي جينايتلر خليل رضاني سارسيتميشدي. او، بوتون قووّه‌سي ايله گئجه-گوندوز دينجليک بيلمه‌دن، اورگيني مشعله چئويريب خالقي دوشمنلره قارشي موباريزه‌يه سسله‌ييردي: خاريجي اؤلکه ژورناليستلرينه وئرديگي موصاحيبه‌لرده 20 يانوار حاديثه‌لريني، قورباچووون و اونون ال‌آلتيلاري‌نین قانلي عمللريني دونيا ايجتيماعيتينه چاتديرماغا چاليشيردي.

1990-جي ايل يانوارين 26-دا خليل رضا س‌س‌ري دؤولت تهلوکه‌سيزليک کوميته‌سي‌نین امکداشلاري طرفيندن حبس ائديليب موسکوا– لئفوْرتوْووْ حبسخاناسينا گؤندريلير. آرامسيز سورغو-سوال، آغير ايتّيهام شاعيرين ايراده‌سيني قيرا بيلمير، او، زينداندا دا موباريزه‌سيني داوام ائتديرير. 8 آي 13 گون اؤز موحيطيندن تجريد اولونموش شاعير اودلو-آلوولو قلبي‌نین ايشيغيندا "لئفوْرتوْووْ گونده‌ليگيني، 200-دن چوخ، شئعير، پوئما و مکتوبونو قلمه آلير. بو اثرلر موباريز شاعيرين ايجتيماعي-سياسي دونياگؤروشونو عکس ائتديرمکله ياناشي، اؤز ثيقلتي، بديعي دَيري، مضمونو جهتدن میلّي پوئتيک فيکري زنگينلشديرن ميثيلسيز آبيده‌دير. " لئفوْرتوْووْ گونده‌ليگي" شاعيرين قبول ائتديگي اولوتورک تخلوصونون وثيقه‌سيدير.

خليل رضا 1990-جي ايل يانوارين 29-دک – 40 ايلليک ادبي-بديعي ياراديجيليغي دؤورونده اؤز اثرلريني "خليل خليلوو" ،"خليل خليل‌بيلي" ،"خليل اودسئور" ،"خليل رضا" تخلوصلري ايله چاپ ائتديرميشدي. "خليل رضا اولوتورک" تخلوصو ايسه شاعيرين کئچديگي موباريزه يولونون، ادبي-معنوي آختاريشلاري‌نین منطيقي نتيجه‌سي ايدي. شاعير عؤمرونون سون ايللرينده، دؤرد ايل بئش آي، 22 گون – 1994-جو ايل اييون آيي‌نین ييرمي ايکيسينه‌دک، دونياسيني دييشن گونه‌دک يازديغي شئعیرلرده و نشر ائتديرديگي کيتابلاردا خليل رضا اولوتورک ايمضاسيني قويموشدور. شاعيرين وفاتيندان سونرا، اونون عؤمور-گون يولداشي، وفادار فرنگيز خانيم ييرمي عصرين آخيرلاريندان بو گونه‌دک خليل رضا‌نین شئعیرلريني، گونده‌ليکلريني و ترجومه‌لريني ساهمانا ساليب سانباللي کيتاب حاليندا خليل رضا اولوتورک ايمضاسي ايله نشر ائتديرمکده‌دير. او، خليل رضا‌نین ياريمچيق ايشلريني – "ايشيق اوزو گؤرمه‌ين کولّ حاليندا قالميش اثرلريني" نشر ائتديرمکله "اونونلا نفس آلير" ،اونو ياشادير، اونو اؤلمزليگی، ابديته قوووشدورور.

لئفوْرتوْووْ حبسخاناسيندا شکر خسته‌ليگي اولان خليل رضا‌نین صحتي پوزولموشدو. 1990-جي ايل اوکتيابرين 9-دا ياتاب قاتاريندا موسکودان باکی‌یا گتيريلن خليل رضا، بير آي داوام ائدن محکمه پروسئسيندن سونرا آزادليغا بوراخيلدي.

1991-جي ايل مايين 6-دا خليل رضا "تورک ميلّتي موکافاتي لاورئاتي" فخري آدينا لاييق گؤرولور. بير ايلدن سونرا، 1992-جي ايلده اونا آذربايجان جومهوریتی‌نین خالق شاعيري فخري آدي وئريلير. سليمان دمير‌ل‌ين تاپشيريغي ايله جراح پاشا آدينا شفا ائوينده اونون شکريني و گؤزلريني موعاليجه ائديرلر. ماي آيي‌نین 19-دا هساکي قلب خسته‌خاناسيندا خليل رضا‌نین اورگينده جراحيّه عملياتي آپاريلير. 1993-جو ايل فئورال آيي‌نین 11-ده باکیا قاييدان خليل رضا آياغيندان چيخاريلان شيريمين يئري بيتيشمه‌ديگيندن موعاليجه کوميسسیاسيندا حکيملرين نظارتي آلتيندا ساخلانيلير. لاکين چوخ چکمير کي، حکيملرين مصلحتينه گؤره، شاعيري آلمانا گؤندريرلر. 1993-جو ايل آوقوست آيي‌نین 23-ده خليل رضا فرنگيز خانيملا باکي-ايستانبول-کؤلن طياره مارشوروتو ايله آلمانا گئدير، زولئنگئر شهر کلينيکاسيندا موعاليجه‌سيني داوام ائتديرير. باکی‌یا قاييدان خليل رضا‌نین بير مودّتدن سونرا يئنه وضعيتي آغيرلاشير، اونو کارديولوگیا اينستيتوتوندا موعاليجه ائديرلر.

آذربايجان جومهوریتی‌نین پرئزيدئنتي حيدر علي‌يئوين فرانسه‌یه رسمي سفري زاماني خليل رضا و فرنگيز خانيم دا نوماينده هئيتي‌نین ترکيبينه داخيل ائديلميشدي. بو تاريخي سفر خليل رضا‌نین سون سفري اولدو. فرانسه سفريندن سونرا تئز-تئز اؤن جبهه بؤلگه‌لرينده، مکتب و مدنيت اوجاقلاريندا، گؤروشلرده چيخيشلار ائديب شئعیرلر اوخوماسي، ناراحات حيات طرزي، ياراديجيليقلا جيدي مشغول اولماسي اونو حالدان ساليب وضعيتيني آغيرلاشديردي. سونراکي موعاليجه نتيجه وئرمه‌دي. 1994-جو ايل اييونون 22-ده بديعي ياراديجيليغي‌نین بارلي-بهره‌لي چاغيندا شاعيرين وطن عشقي، خالق محبتي ايله چيرپينان اورگي دؤيونمکدن قالدي.

خليل رضا اولوتورک فخري خیاباندا دفن اولوندو، اونون مزاري اوستونده شاعيرين عظمتلي هئيکلي يوکسلديلدي.

آذربايجان خالقي‌نین میلّي موباريزه‌سينده خوصوصي خيدمتلرينه گؤره خالق شاعيري خليل رضا اولوتورک (اؤلوموندن سونرا) "ايستيقلال" اوردئني ايله تلطيف ائديلدي.

اثرلري دَییشدیر

  1. باهار گلير. باکي: اوشاق گنج‌ نشر، 1957، 40 ص.
  2. سئون گؤزلر. باکي: آذرنشر، 1959، 84 ص.
  3. محبت داستاني. باکي: اوشاق گنج نشر، 1961، 92 ص.
  4. منيم گونشيم. باکي: آذرنشر، 1963، 52 ص.
  5. قوللاريني گئنيش آچ. باکي: آذرنشر، 1965، 115 ص.
  6. کراسنوْدوْن قارتاللاري. باکي: گنجليک، 1967، 128 ص.
  7. يئني زيروه‌لره. باکي: آذرنشر، 1971، 180 ص
  8. اوجاليق. باکي: گنجليک، 1973، 168 ص.
  9. دوغماليق. باکي: آذرنشر، 1977، 184 ص.
  10. مقصود شيخ زاده. باکي: بيليک جمعيتي، 1978، 67 ص.
  11. تاپارام سني. باکي: يازيچي، 1980، 268 ص
  12. مقصود شيخ زاده‌نین بديعي ياراديجيليغي. باکي: عئلم، 1981، 233 ص.
  13. ماراللار دا دوز يئيرميش. باکي: گنجليک، 1981، 155 ص.
  14. عؤموردن اوزون گئجه‌لر. باکي: گنجليک، 1982، 152 ص
  15. هارا گئدير بو دونيا. باکي: يازيچي، 1983، 280 ص.
  16. داشدان چيخان بولاق. باکي: گنجليک، 1986، 190 ص.
  17. مندن باشلانير وطنيم. باکي: يازيچي، 1988، 338 ص.
  18. داوام ائدير 37. باکي: گنجليک، 1992، 528 ص.
  19. آيلا گونش آراسيندا. باکي: يازيچي، 1992، 548 ص.
  20. قهرمان تبريزيم. باکي: گنجليک، 1994، 348 ص
  21. اوزون سورن گنجليک. باکي: آذرنشر، 1994، 435 ص
  22. تورکون دونياسي. باکي: "قورقود" نشرياتي، 1994، 351 ص
  23. من شرقم. باکي: عئلم، 1994، 766 ص.
  24. باغيشلا، ائي وطن. باکي: "قورقود" نشرياتي، 1996، 146 ص
  25. عؤمور کيتابيني يازان شاعيره. باکي: "موترجيم" نشرياتي، 1998، 110ص.
  26. لئفورتوْووْ زيندا‌نیندا. باکي: "آذربايجان" نشرياتي، 1998، 240 ص.
  27. خليل رضا سئچيلميش اثرلري ايکي جيلدده ،،شرق-غرب،، 2005 خليل رضا سئچمه‌لر ،،باکي کيتاب کلوبو،، 2015

سسلنديريلميش اثرلري دَییشدیر

لاله‌زار مصطفی‌يئوا - "آزادليغي ايسته‌ميرم ذره-ذره، قرام-قرام"

اتک یازیلار دَییشدیر

  1. ^ "خ. ر. خليلووا (خليل رضا اولوتورک) "آذربايجان رئسپوبليکاسي‌نین خالق شاعيري" فخري آدي‌نین وئريلمه‌سي حاقيندا" آذربايجان رئسپوبليکاسي پرئزيدئنتي‌نین 24 آپرئل 1992-جي ايل تاريخلي، 699 نؤمره‌لي فرماني(آزرب).
  2. ^ خ.رضا. "عؤمور کيتابي"ني يازان شاعيره. باکي، 1998، ص. 5.(آذرب)
  3. ^ "26-لار"اين مؤليفي خليل رضا اولوتورکدور" - گوندم ياراداجاق ايديعا. atv.az (آذرب)