دوخا تورکجه‌سی
دوُخاجا و یا دوُخا دیلی — موغولیستانین قوزئیینده یاشایان موغولیستان اهالیسینی تشکیل ائدن 24 طایفادان بیری[۱]اولان دوخالارین دانیشدیغی آنا دیلی‌دیر. دوخا طایفاسی هم ده موغولیستانداکی دؤرد تورک طایفاسیندان بیری‌دیر. 2010-جو ایلین معلومات‌لارینا اساساً بو دیلین اساس داشیییجیسی اولان دوخالارین سایی جمعی 282 نفر ایدی[۲]. آما بو دیلده دانیشان‌لاری‌نین سایی‌نین تخمیناً 500 نفر اولدوغو احتیمال ائدیلیر[۳]
| دوُخا | |
|---|---|
| Tsaatan | |
| тyъha тыл Tuha tıl توخا تیل | |
| دوْغما دانیشانلار | موغولیستان |
| منطقه | خؤوس‌گؤل ایالتی |
| ائتنیک | دوخا |
دوْغما دانیشانلار | 500 (بدون تاریخ) |
تورک دیللری
| |
| دیل کوْدلاری | |
| ISO 639-3 | None (mis) |
| Glottolog | dukh1234 |
| ELP | Dukha |
منسوب‌لوغو
دَییشدیر
دوخا دیلی تورک دیل‌لری‌نین سیبیر قولونون سایان قروپونا عایید اولان تایقا آلت‌قروپونا منسوبدور.[۱]
سؤزلری
دَییشدیردوخا دیلینده اساس سؤزلرین اکثریتی تورک کؤکنلی‌دیر. مثلاّ، " گيس" - "قيز" ، "هۆن" - "گۆن" ، "اۇته" - "اۇيۇ" ، "پئر" - "وئر" و ساير.[۱]
دۇها ديلينده اساس سايلار دا تورک کؤکنلی‌دير و بۇنلاردير: "پير" و يا "پيرئئ " - "بير" ، "ايخه" - "ايکی" ، "اۆش" و يا "اۆۆش" - "اۆچ" ، "تؤرت" و يا "تؤؤرت" - "دؤرت" ، "پئش" و يا "پئئش" - "بئش" ، "آلته" - "آلتی" ، "ژئته" و يا "ژئئته" - "يئددی" ، "سئس" - "سککيز" ، "توْس" - "دوْققۇز" ، "اوْن" - "اوْن" ، "ژئئر" و يا "ژئئرسه" - "ايگيرمی" ، "اۆژوْن" و يا "اۆژؤن" و يا "اۆژئن" - "اوْتۇز" ، "تؤرتوْن" و يا "تؤرتؤن" و يا "تؤرتئن" - "قيرخ" ، "پئژوْن" و يا "پئژؤن" و يا "پئژئن" - "اللی" ، "آلتوْن" و يا "آلتان" - "آلتميش" ، "ژئتوْن" و يا "ژئتؤن" و يا "ژئتئن" - "يئتميش" ، "سئسوْن" و يا "سئسئن" - "سکسن" ، "توْسوْن" و يا "توْسان" - "دوْخسان" ، "ژۆس" - "يۆز" ، "مين" - "مين" ، "سايا" - "اوْن مين" [۱].
دوخا دیلینه موغول دیلیندن ده چوخ سایدا آلینما سؤز توپلانیب.
یوخ اولما تهلوکه‌سی
دَییشدیر20. عصرین ایکینجی یاریسیندان اعتیبارا دوخا دیلینه موغول دیلی‌نین تاثیری داها آیدین شکیلده گؤرونمکده دیر. بونون دا اساس سببی دوخالی اوشاق‌لارین موغول مکتب‌لرینده و موغول دیلینده تدریس آلماسی‌دیر. دئمک اولار کی، حاضیردا اوشاق‌لار و گنج نسیل دوخا دیلینی بیلمیر. دوخالار یئنی نسیل‌لرین دوخا دیلی بیلمه‌مکلرینی مکتبده موغول دیلینده تحصیل آلماقلاری ایله اساس‌لاندیریرلار[۱].
دوخا دیلینده ایندی یالنیز یاشلی آدام‌لار اؤز آرالاریندا دانیشیرلار و بو دا یاشلی نسیل دونیانی ترک ائتدیکدن سونرا بو دیلی ده اؤله‌جگی احتیمالینی و تهلوکه‌سینی یارادیر. اونا گؤره ده دوخا دیلی یونسکو-نون یاییملادیغی تهلوکه آلتیندا اولان دیل‌لر اطلسینده "جیدی شکیلده تهلوکه آلتیندا اولان دیل" کیمی گؤستریلمیشدیر[۴].
اینانج سیستمینه تاثیری
دَییشدیردوخالار شامانیزمه تاپینیرلار[۱]. دوخا مدنیتینده شامانیزم دوخا دیلی ایله سیخ صورتده باغلی‌دیر. دوخا شامان‌لاری روحلارلا دوخا دیلینده دانیشیرلار. اونلار بئله حساب ائدیرلر کی، چاغیردیقلاری قووّه‌لر، روحلار باشقا دیللری بیلمیرلر. اونا گؤره ده یئنی نسیل دوخا دیلینی بیلمه‌دیگی اوچون شامان‌لیق ائده، روحلارلا آنلاشا بیلمزلر. هم ده حساب اولونور کی، گنج نسیل دیلی بیلمه‌دیکجه، اؤیرنمه‌دیکجه آیین‌لرده دئییلن دوعالار، خوصوصی سؤزلر ده ایشله‌دیلمه‌دیگی اوچون اونودولاجاق[۱].
اتک یازی‌لار
دَییشدیر- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ Şahnaz Kamalova. Türkdilli Duhalar – yox olmaq təhlükəsilə üz-üzə. 525-ci qəzet. 8 fevral 2013, səh. 7 (az.)
- ^ Хүн Ам, Орон Сууцны 2010 Оны Улсын Тооллогын Үр Дүн
- ^ Elisabetta Ragagnin (2011), Dukhan, a Turkic Variety of Northern Mongolia, Description and Analysis, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden
- ^ Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia: The Soyot Language