دیوان حکمت

ديوان حکمت، خوجا احمد یسوی (1093، سايرام - 1166، تورکيستان (يئسي)) پير-ای تورکيستانين سؤيله‌ديغي "حيکمت" آدلي شعرلري بير آرايا گتيرن تورک تصوف ادبیاتینین بيلينن ان اسکي اؤرنکلريني ايچه‌ره‌ن کيتاب.

تورکيستانين احمد يسوينين (اؤلومو:1166) ديله گئتيرديغي "حيکمت" آدي وئريلن شعرلريني بير آرايا گتيرن شعر آنتولوژيسينه وئريلن خاص آددیر. تورک ادبيياتي تاريخينده "ديوان حکمت"اين اؤنمي ايسلاميت‌دنن سوْنراکي تورک ائدئبيياتينين داها اؤنجه يازيلان قوتادغو بيليگ’دن سوْنراکي بيلينن ان اسکي اؤرنکلريندن بيري وه تصووفی تورک ادبيياتينين ايلک اثري اولوشوندان داها آرتیق تورک دونياسي’ندا مئيدانا گتيرديغي تأثیرلره دايانير.

گئنل اؤزللیکلر

گئنل اولاراق درويشليک حاقّیندا اؤوگولردن بۇ دونيادان شيکايتدن جننت وه جهننم تصویرلریندن، ایسلام پیغمبری محمّدین حاياتيندان وه معجزه‌لریندن بحث ائدیلیر. دینی و اخلاقی اؤیوتلر وئرن شعرلره ده یئر وئرمیشدیر. هجا اؤلچوسو اولاراق 4+3 وه 4+4+4 قوللانيلميشدير.

بو ياپيتين اورتايا چيخماسيندان بير سوره سوْنرا؛ ايسلامييت کؤچری تورک توپلولوقلاري آراسيندا ياييلمايا باشلاميشدیر. احمد يسوينين گؤروشلري آنادولو گيزمجيليغي‌نين (تصووف) تمليني اولوشدورور. تصوف کولتورونون تملي بۇ ياپيت‌دادير. يونوس امره، حاجي بکتاش ولي، حاجي بايرام ولي کیمی متصووفلرین دوشونجه‌لري‌نين قايناغي بۇ ياپيتتير.

اثرده احمد يسوي‌نين قوروجوسو اولدوغو يسوي‌ليک طریقتینه عاید بيلگي‌لر، درويشليک اوزرينه اؤوگولر، جننت-جهننم تصويرلري، ايسلام پیغمبرینین حاياتي و معجيزه‌لري آنلاديلير.

کیتابدا آللاه عشقی، پیغمبر سئوگیسی ایشله‌نیلمیشدیر.

حيکمت: هوش، خییرلی آنلاملارينا گلير.

ساده و يالين بير ديل قوللانيلميشدير.

عروض و هئجا اؤلچوسو بير آرادا قوللانيلميشتير.

دؤرتلوک و بييتله يازيلميشدير.

144 حيکمت و 1 مناجاتدان اولوشور. (2009 ايليندا بولونان يئني حيکمتلرله بيلينن حيکمت ساييسي 217 اولموشدور.

اثر قاراخانلي تورکجه‌سي‌نين خاقانیه لهجه‌سیله يازيلميشدير.

ايستيفهام (سورغو سورما) و تجاهل العاريف (بيليپ ده بيلمزليکدن گئلمه) صنعتلری قوللانيلميشدير. احمد يسوي حيکمتلري‌نين بيرلشمسييله اولموشتور و قاراخانلي تورکجه‌سييله سؤيله‌ميشدير. حيکمت‌لر ديني تصوفی شعرلردير.

پیغمبر محممدین وفات ياشي اوْلان 63 (هيجری) ياشيندان سوْنرا توپراغين آلتيندا ياشامايي سئچميشدير.

آللاها ياخين اولما ايسته‌گي واردير.

دیوانین باشلانیشی

دیوان حکمت بئله باشلانیر:

بسم الله ديب بيان ايلاي حکمت ايتب ٭ طلب‌لارکا درّ گوهر ساچتيم منا

رياضت‌ني قتيغ تارتيب قانلار يوتوب * من دفترني ساني سوزين آچتيم منا

ديوان حکمت و تورک دونياسي

سوويئت‌لر بيرليغي’نين داغيلماسيندان سوْنرا اورتايا چيخان يئني ايمکانلار ديوان حکمتين تورک جومهوريت‌لرينده يئني‌دن گون ايشيغينا چيخماسيني ساغلاميش وه اؤزبکيستاندا ديوان حکمتين کيريل حرفلي ايکي يئني باسقيسي ياپيلميشدیر. قازان باسقيسي اساس آليناراق رسول موحممد آشورباي-اوغلو طرفيندن حاضيرلانان وه 1992ده تاشکندده کيريل حرفلری ايله نشر ائديلن ديوان حکمت کيتابينين باسقي عددی تام بئش يوز مين عدددیر. ديوان حکمت يئنه 1992 ايلينده تورکمنيستان’دا "مئدينه’ده موحممد تورکيستان’دا خوجا احمد" آدي ايله اللي بين عدد اولاراق باسيلميشدير. سون اولاراق حيکمتلردن بير بؤلومونو ايچئرن وه "عقيل کيتابي" آدي ايله باسيلان بير يايين دا قازاقيستان’دا 1994 ييليندا يايينلانميشتير. تهراندا ایسه الهدی یاییم ائوی طرفیندن 1379 گونش ایلی، احمد یسوی، دیوان حکمت پیر ترکستان عنوانی ایله میرزا رسول اسماعیل زاده طرفیندن یاییملانمیشدیر. یاییملانما دیزینی:

چاپ: استانبول: 1299هـجری، 1311هـجری، 1318هـجری، و تاریخسیز؛

تاتارستان ـ قازان: 1295هـجری؛ 1896م، 277صفحه؛ قازان: 1305هـ.قمری، 143ص ؛ قازان: اونيويرسيتيت طبع‌خانه‌سي، 1311هـجری، 262ص؛ قازان: 1901م، مطبعه کريميه ، 1901م، 135بيت؛ قازان: 1904، 262ص؛ قازان: کريمفلر نشري، 1905م، 185ص؛ قازان: 1912م، 262بيت؛

انديجان: 1910م، 66صفحه؛

تاشکند: 1312هـجری و 1314هـجری؛

تهران 1421هـجری/2000میلادی.

قایناقلار

• تورکچه ویکی پدیا.
• قره‌بلوط، عليرضا؛ قره بلوط احمد توران؛ معجم تاريخ التراث الاسلامي في مکتبات العالم: ج1، ص619؛
• Cambridge University Library Handlist of Turkish Books (A Hand-list of the Gibb Collection of Turkish and other Books in the Library of The University of Cambridge), E. Brown, Cambridge: at ghe University Press, 1906, P23.
• Е. Каль, Персидские, арабские и тюркские рукописи Туркестанской публичной библиотеки, Ташкентъ, Типография Окружнаго Штаба, 1889. p54-55.
• فهرست کتابخانه مرکزي دانشگاه تهران: ج17، ص211.