سایا
سایا (و یا سایاقان) - تورک و آلتای خالق مدنیتینده برکت مراسیمی. قورویوجو روحو اولان سایا خان آدینا تشکیل ائدیلر. حئیواندارلیقلا مشغول اولان جمعیت‌لرین برکتی آرتیرماق اوچون تشکیل ائتدیکلری بیر مراسیمدیر. اویونو آپاران آداما "سایاجی" دئییلیر. قویون‌لار دوغماغا باشلایاندا چوبان‌لار کند-کند ائو-ائو گزیب سایا توپلاییرلار. سایاجی‌لار کئچی دریسینه بورونرلر. سایا آدی وئریلن بایاتی‌لار(مانی‌لر) اوخویارلار. سایا خان ایله علاقه‌لی بیر مراسیمدیر. بوندان باشقا اوتلاق، مِرا کیمی معنالاری دا واردیر.
کوسا، سایا، پاینا، پاقتا دؤردلو بیر مراسیم سیلسیله‌سی مئیدانا گتیررلر. بوندان باشقا سومر عنعنه‌سیندن یاخین شرق و اورتا آسیایا یاییلان و بو سیرالامایا اویغون دوشن ناردوقان بایرامی وار.
ایسییاخ دَییشدیر
باهاردا طبیعتین یئنی‌لنمه‌سینی، گوجونون چوخالماسینی گؤسترن بیر بایرام. یاکوت‌لار چوخ کؤهنه زامان‌لاردان بری، باهار مراسیم‌لری ائدرلر. بو بایرام اولو گؤی تانریسی‌نین شرفینه ائدیلیر. یئر اوزو یاشیل‌لیغا بوروندوگو واخت آغاج آلتینا توپلانیلیب قوربان‌لار کسیلیر. سونرا دایره شکلینده توپلانیلیپ قیمیز ایچیلر و مئیداندا یاندیریلان اودونون اوزریندن قالیر. " ایسییاخ "ین بیر نئچه مقصدی وار: یئر روح‌لارینی ممنون ائتمک. اولو آنادان مرحمت ایستمک کیمی... یاکوت‌لارا گؤره، بو بایرام ایلک آتا اولان "ائللئی" ایله علاقه‌لی‌دیر.یاکوت‌لار پاییز بایرامینا "آباسی ایسییاخ" (پیس روح سرپمه‌سی)، باهار بایرامی ایله ایسه "آییخی ایسییاخ"(یاخشی روح سرپمه‌سی) دئیرلر. سییاخ سؤزونونون فصلین ایستی‌لیک دییشیک‌لیک‌لری ایله باغلانتینی عاغلا گتیره‌جک بیچیمده ایسی کؤکوندن تؤرنمیش اولماسی و ایس/ائز/ ائس (صاحیب) سؤزو ایله باغلانتیسی دا دیقته لاییقدیر. دایره شکلینده کئچیریلن بو شنلیک‌لر هم یاللینی هم ده قازاخ‌لارداکی " قیمیز موروندوق " دئییلن اؤلن‌لری ده عاغلا گتیرر.
آذربایجاندا دَییشدیر
آذربایجاندا بو مراسیمله باغلی سایاچی سؤزلرینه راست گلینیر. سایاچی سؤزلرینده چوبان، اهلی‌لشدیریلمیش حئیوان‌لار و قوروجو ایت مدح ائدیلیر. فریدین کؤچرلی‌یه گؤره سایاچی کند-کند گزه رک مال-قارا صاحیب‌لری‌نین روحونو سایاچی سؤزلرله اوخشاییر، اونلاردان اون، بوغدا، آرپا، قوزو و س. آلان بیر ترکمه‌دیر. بو مراسیمه قوشولان‌لار بیرلیکده گزر، محصول توپلایار و سونرا اونلاری آرالاریندا بؤلرلر.
اتیمولوژی دَییشدیر
(سای) کؤکوندن تؤره‌میشدیر. سایماق، حساب‌لاماق، مؤحترم‌لیک معنالاری واردیر. خبر مضمونونا ده مالیک‌دیر.
قایناق دَییشدیر
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, 2003, Yurt Yayınevi (türk.).
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
- İRAN AZERBAYCANI’NDA (URMİYE’DE) “SAYALAR” VE “SAYAÇILAR”. Talip DOĞAN*