سلیمان آتا باقیرغانی
سلیمان باقیرغانی (باقیرغان آتا، حاکیم آتا، سلیمان آتا) (12. عصرین 2 -جی یاریسی-تورکوستان ) - شاعیر، موتفکّیر، عالیم. خوجا احمد یسوی‌نین موریدی.
اثرلری: باقیرغان کیتابی (قیپچاق تورکجه‌سینده یازیلمیش شعیرلر توپلوسو) و "آخیر زامان"، "معراج‌نامه"، "اسماعیل قیصه‌سی"، "بی‌بی مریم"، "یاریم آلما" کیتاب‌لاری
یاشامی
دَییشدیرسلیمان باقیرغانی (دوغوم ایلی بیلینمیر - 1186) تورکوستان‌دا آنادان اولوب. او، "آخیرزامان " کیتابیندا: اسحاق باب‌ین نسلی، شئیخ ابراهیمین قولو، مشایخ‌لر بؤیوگو - شئیخیم خوجا احمد یسوی. شریعتی قوصورسوز، طریقتی دیبسیز، حقیقتده چوخ یوروک – دئیه یازدیغی کیمی، تانینمیش حضرت سولطانا مورید ایدی. سونرا سمرقند، بوخارا، خوارزم،دمیشق شهرلرینده تحصیلینی تاماملادی. او، خالق آراسیندا حاکیم آتا کیمی تانینیر.
اثرلری
دَییشدیراونون ان تانینمیش "آخیرزامان " ، "باقیرغان کیتابی" اثرلرینده اینسان روحونون استتیک، اتیک، صاف‌لیق، اینسان روحونون هارمونی‌سی مسله‌لرینه دیقّت یئتیریلیر. اونون فیکرینجه، ابدی گؤزل‌لیک آللاه‌دیر. آللاه صاف موطلق وارلیق‌دیر. آللاه دؤرد عونصوردن (اود، سو، تورپاق، هاوا) عیبارت دؤرد طرف دونیانی یاراتدی. سونرا بیتکی‌لری، بؤجک‌لری، حئیوان‌لاری و اونلارا حؤکم سورن دؤرد اعضادان (آیاق، قول، باش، بدن) عیبارت اینسان‌لاری دونیایا گتیردی باقیرغانی‌نین فیکرینجه، آللاهین گؤزل‌لیگی فانی بنده‌سی طرفیندن تانینا بیلمز. چونکی عادی اینسانلا تانری آراسیندا گؤرونمز بیر "پرده" وار. بو "پرده‌نی" چیخارماق و آللاهی تانیماق و اونا حئیران اولماق ایسته‌ین هر کس ایلک نؤوبه ده تصوّوف یولونو توتمالی و اونون اساس مرحله‌لرینی (شریعت،طریقت، حقیقت، معریفت) کئچمه‌لی‌دیر. نتیجه ده "ایچ گؤز" آچیلیر و روحاً تمیزلنن اینسان آللاها بیر آددیم یاخینلاشیر. آللاهی عاغیللا دئییل، سئوگی ایله بیلمک اولار. سئوگی یوکسک دویغودور. "نییه آللاهی سئومک لازیم‌دیر؟ " بو سوالا آللاهین کیتابی نین 61 -جی آیه‌سینده جاواب وئریلیر. آللاهین گؤزل‌لیگی، مرحمتینده، باغیشلاماسیندا و بنده‌لرینه سونسوز یاخشی‌لیغیندا. اونون خئییرخواه‌لیغی مخلوق‌لارا اولان سئوگی‌سینده‌دیر. یالنیز سخاوتلی، صبیرلی و بیلیکلی اینسان آللاها یاخینلاشا بیلر. آللاه اینسانلا اونون اورگی‌نین آراسیندادیر. بیر گون اینسان‌لار اونون ال آلتینا ییغیلاجاق. طبیعت و اینسان‌لیق قانون‌لاری بیر -بیرینه باغلی‌دیر. اینسان آللاهی یالنیز اؤز-اؤزونو تانیماقلا تانییا بیلر. یالنیز منم‌لیکدن، آج‌گؤزلوکدن، قیسقانج‌لیقدان، طاماحکارلیقدان و فیتنه‌دن آزاد اولان اینسان تام معنوی آزادلیق الده ائده جک. صوفیزمه گئدن یول جیغیردیر. چتین‌لیک‌لردن قورخمایان و ایراده‌سی گوجلو اولان‌لارین اساس شرطی اوستاد تعیین ائتمکدیر. طریقت مرحله‌لرینی کئچیب کامیل شاگیرد سویه‌سینه چاتانا قدر اوستاددان تحصیل آلیب تربیه گؤره‌جک. بونون اوچون شاگیرد بیر نئچه مرحله‌دن کئچیر. طریقت آدلانان ایلک مرحله‌ده تامامیله تمیزله‌نیر. ایکینجی مرحله‌ده شاگیرد کیمسه حاقیندا پیس بیر شئی سؤیله‌مک بیر یانا، تنقید ائده بیلمز. اوچونجو مرحله‌ده گنج صوفی روح دینجلیگینه گیریر. اینسان همیشه احتیاجی اولان‌لارا کؤمک ائتمه‌لی‌دیر. بئشینجی مرحله‌ده اینسان روحو دویور. بورادا صوفی آللاهین گؤروشونو گؤره بیلر.
3 چئشید گؤزل‌لیک
دَییشدیرسلیمان باقیرغانی اثری‌نین سونوندا گؤزل‌لیگی 3 چئشیده آییریر:
1. هئچ دَییشمه‌ین آللاهین گؤزل‌لیگی؛
2. طبیعتین گؤزل‌لیگی و یا آللاهین یئر اوزونده گؤزل‌لیگی‌نین تظاهورو؛
3. معنوی گؤزل‌لیک. اینسان تانری واسیطه‌سیله معنوی گؤزل‌لیگه قوووشماق اوچون دونیایا گؤندریلدی. فلسفه‌یه گؤره، گئرچک حیاتین اساسینی اخلاق، دموکراسی، سوسیال گؤزل‌لیک تشکیل ائدیر. بوتون بو دوشونجه‌لر تصووّف تعلیم‌لری ایله باشلاییر. داها دوغروسو، اؤز اوستادی خوجا احمد یسوی‌نین گؤروش‌لرینی ایزله‌ییب اینکیشاف ائتدیردیگی دوغرودور.
سلیمان باقیرغانی دینی افسانه‌لر سیلسیله‌سینده شعیرلر یازماقلا 13-14. عصرلرده تورک ادبیاتیندا گئنیش یاییلمیش نظیره یازمانین ایلک باشلایان‌لارینا یول آچدی. سلیمان باقیرغانی 82 یاشیندا تورکوستان یاخین‌لیغیندا وفات ائتدی. اونون کیتابینی 1897 -جی ایلده ائ.ا مالوف " آرخئولوژی، تاریخ، اتنوقرافی جمعیتی‌نین تاریخی " (15. جیلد) آدلی اثرینده نشر ائتمیشدیر .[۱][۲]
آخیر زامان اثریندن اؤرنک
دَییشدیریئردی قالای یاراتسا، آی‌دی دا سولای
آی‌دی قالای یاراتسا، کون‌دی ده سولای،
أنبیا- مورسل‌لرینیگ بَری ده سولای،
اودان آرتیق تاغی عجب کرامت‌لری بار.
زامان آخیر بولسا، نه‌لر بولار،
عالیم‌لار چاخیر ایچیپ، زینا قیلار،
دونیأگه تورلی-تورلی پلأ تولار،
اودان آتیق تاغی عجب کرامت‌لری بار.
حق یادین آیتپاغان‌لار "آللاه" دئمه‌ی،
عالم‌لار علمین ائشیتیپ یالان دئگه‌ی،
باشینا اجل اوغین کلمس دئگه‌ی،
اودان آرتیق تاغی عجب کرامت‌لری بار.
ار من عیال خراباتدا چاخیر ایچکه‌ی،
بیلر ائکن، بیلمس شکیلدی ایستر ایسته‌ی،
ککیره‌یر آسپاننان یئرگه توشپه‌ی،
اودان آرتیق تاغی عجب کرامت‌لری بار.
مچید، محراب، مدرسه‌لر بوش قالادی،
دیندار جانلار کره‌کسیر بوپ آج قالادی،
ظالیم‌لار مظلوم‌لارغا باش سالادی،
اودان آرتیق تاغی عجب کرامت‌لری بار.[۳]
اتک یازی‌لار
دَییشدیر- ^ Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
- ^ Қазақ энциклопедиясы
- ^ Сүлеймен Бақырғани Ақырзаман