شیخ خزعل
شیخ خزعل، قاجار دؤورهسینده، خوزیستان(او زامان عربیستان) یاری-موختار شئیخلیک حوکمداری ایدی.[۱]
شیخ خزعل | |
---|---|
Sheikh of Mohammerah | |
شاهلیق | June 1897 – April 1925 |
قاباقکی | Miz'al ibn Jabir |
سوْنراکی | Sheikhdom dissolved |
دوغوم | ۱۸ اوت ۱۸۶۳ Basra Vilayet, Ottoman Empire |
اولوم | ۲۴ مئی ۱۹۳۶ (۷۲ یاش) Tehran, Imperial State of Iran |
حیات یولداشی | باخ
|
یاشاییشی
دَییشدیرشیخ خزعل بنی کعب قبیلهسیندن و ایرانین اینگیلیس یؤنوملو آداملاریندان ایدی کی، مشروطه دؤوروندن اعتیباراً، خوزیستان ایالتینده ایرانین سیاسی حادیثهلرینده اونملی رول اوینامیشدی. او مشروطیت اینقیلابیندان هاوادارلیق ائلهدی و ایکینجی دونیا ساواشیندا اینگیلیسه دَیرلی یاردیملار ائلهدی. بئلهلیکله، او ائلهیه بیلدی اینگیلیسین تام امینلیگین اؤزونه جلب ائلهسین و او دؤولتین آرخا دورماسییلا خوزیستانین گوجلو و تایسیز حاکیمینه چئویریلسین. خوزیستان کیمی نفت چیخان و استراتژیک بؤلگه نین و مؤوقعیینی نظره آلاراق، شئیخ خزعلین اولماسی بریتانیایا چوخ یوکسک اؤنمه مالیک ایدی. آما نهایتده شمسی 1303-جو ایلده رضا خان واسیطهسیله ایرانین و خوزیستانین سییاست صحنهسیندن سیلیندی.
او زامان کی رضا خان خزعلین آرادان قالدیرماسینا ال آتدی، سعادت قیامی کومیتهسی نین تحریکلرینی اونا علامت بیلدی کی، شئیخ خزعل خوزیستانین ایراندان آیریلماسینی ایستهییر و اینگیلیس دؤولتی ده بو پیس فیکیرده اوندان حیمایه ائدیر. بئلهلیکله بئله گؤستردی کی، شئیخ خزعلین آرادان قالدیرماسی، ایرانین پارچالانماسی نین قارشیسین آلماق و اینگیلیسین ان اهمیتلی عامیلی و او دؤولتین منفعتلریله موباریزه دئمکدیر. " سفر نامه-یئ خوزیستان " کیتابی تکجه بو باخیمین ایلقاسی و اساسلاندیرماسی اوچون ایدی.رضا خاندان پئیروولوقدا، سایر پهلوی سئورلر و پهلوی یازیچیلاری دا بو ایدیعانین ایضاحیندا یازیبلار و پهلوی تاریخچیلیک متنلریندن بیر توپلومون بونا ایختیصاص وئریبلر. بئله کی ، چوخلو او کیمسه لر کی، تاریخی بیلیکلری آدی گلن تاریخچیلیگه حصر اولوب، شئیخ خزعلین سیاسی حیاتی نین کینو فیلمیندن تکجه 1303-جو ایل بؤیودولموش و تحریف اولونموش شکیلی یادلاریندادیر و گؤرورلر.
آما راییج پهلوی تاریخچیلیگیندن موستقیل باخیم، شئیخ خزعلین آرادان قالدیرماسیندان باشقا بیر روایتی وار. آدی گلن باخیمین اؤنملی فرض اولونموشلاری بودور کی، بریتانیا دؤولتی 1299-جو ایل چئوریلیشی نین حیاتا کیچیریلمهسیله و داها بیر امین عامیلین ایش اوستونه گلمهسیله کی، خوزیستاندان علاوه ، ایرانین باشا-باشیندان اونلارا الوئریشلی اولسون، داها یئرلی جوزی دستپرورده لردن احتییاجسیز اولوب و اونلارا آرتیق و ایستهلاک دؤورانلاری باشا چاتمیش بیر آلت کیمی باخیردیرلار. بو سببدن اونلارین آرادان قالدیرماسین اؤز عؤهدهسینه گؤتوردو و او قدر کی، کودوتا دؤولتی نین قورولماسی و مؤحکملنمهسیندن امین اولوردو. بو یئرلی دستپرورده لرین حیمایهسیندن ال چکیردی و کودوتا دؤولتین اونلارین آرادان قالدیرماسیندا یاردیم ائلهییردی. بو احتیاطلی و تدریجی سورجده خزعل اونلارین ان اؤنملی و سونونجوسو ایدی. بو باخیمدان، خزعلین آرادان قالدیرماسی نه فقط اینگیلیسه قارشی تشبوث دئییلدی، بلکه حقیقتده، او دؤولتین ایستگی و اونون پروقراملاری و منفعتلری یؤنونده ایدی .
بئله نظره گلیر کی بو باخیمین تصدیقینده اولان چوخلو ثوبوتلاردان علاوه ، ان آزی بریتانیا خاریجی ایشلر ناظیرلیگینین یاییلمیش سندلریده پهلوی تاریخشوناسلیغیندا حاکیم اولان باخیمی اعتیبارسیز ائلهییب و موستقیل باخیمی تصدیق ائلهییر.
لورین 7 فوریه 1924/ 17 بهمن 1302، سادهجه بیر ایل خزعلین آرادان قالدیرماسیندان اؤنجه وئردیگی راپورتدا دئییر کی، شئیخ ایندی اویغونسوز بیر کسه چئوریلیب کی، اونون طالعیی اصیل مولاحیظهدن آیریلمیش اولمالیدیر و ایندی اصیل مولاحیظه ثابیت و بیرپارچا ایران، شوروینین هیندوستان و فارس کؤرفزینه اولان هدهسینین قارشیسیندا قورویوجو بیر دیواردیر.
او، 20 فوریه 1922/1 ایسفند 1300-ده بیر باشقا راپورتدا یازیر: " رضا خان او ایش کی، اینگیلیسلیلر ایستهییردی اینگیلیسلیلرین الیله حیاتا کئچسین، ایرانلیلارین الیله ائدیلهجک. 1301- جی ایلین 12 شهریورینده او کورزونا بیر راپورتدا یازیر: " دایما گرک خاطیرلاداق کی، بیزمله ایران آراسی موناسیبتلرده اصیل نورما، تهراندیر.و بو کی، ایران ایمپراتورلوغونون تام بیر پارچالیغی، تام شکیلده و اوزون زامان بویو بریتانیانین منفعتلرینه بیزیم یئرلی خوصوسصی دست پروردهلریمیزین آیری-آیری اوستونلوگوندن داها اؤنملیدیر.
10ژانویه 1923/19 دِی 1301 باشقا بیر معروضه ده رضا خانین بیر سیرا ایرهلیلیشلریندن امین اولاندان سونرا یازیر : " ایندی واختی یئتیشیب کی، یئرلی دست پرورده لریمیز ایله ایلگیلریمیزی بوشالداق و ساواش ناظیری (رضا خان)-آ آرخا دورماق یقین کی، یئرلی دوستلوقلاریمیزی پوزماق دئمکدیر کی، ان اؤنملی و ان چتینی البته کی، محمره شئیخی (خزعل) دیر. باشقا بیر معروضه ده دئییب، رضا خان ائلهیه بیلر بیزیم اوچون چوخ دَیرلی اولسون و نیگرانلیغین آچیقلاییر کی، اگر رضا خان ایشلرینده اوغور قازانمایا، اونون دوشمنلری تهراندا فورصت تاپیب اونو ایشدن قیراغا قویارلار.
باشقا معروضهلرده گلیب، رضا خان حاضیرلیقدان سونرا، اینگیلیس مقاملارینا امینلیک وئریر کی، جنوبون اوغورلو عملیاتینا حاضیردیر. اونون حئیثیتی تهلوکهلیدیر و جنوبا گئتمهلیدیر. اینگیلیس دؤولتی ایسه بو امینلیکدن سونرا و رضا خانین قورونوب مؤحکملندیرمهسی پروبلمی نین گرکلیگین نظره آلاراق، نه فقط تدریجله و حیس اولونماز شکیلده خزعلین حیمایه سیندن ال گؤتوردولر، هابئله ساییر کوچریلرین اوندان آرخا دورما قارشیسین آلدیلار و نهایتده اونو رضا خانا باش اَیمگه امر ائتدیلر.
بونلار بوتونلوکله بریتانیانین خاریجی ایشلر ناظیرلیگی معروضهلرینده عکس اولونوب. نومونهوی اولاراق خزعلین آرادان قالدیریلماسینا تام شکیلده زمین یاراناندان سونرا، اونلار کی، ایللر بویو اونو مرکزی دؤولتلرله اوزلشماقدا و وئرگی وئرمه مکده یاردیم ائلهییردیلر، نهایت رسمی شکیلده بیر مکتوبلا اونا یازدیلار کی، او مرکزی دؤولته قارشی عوصیان و وئرگی وئرمهمک سببیندن، بریتانیانین اونون موختارلیغین قورویان عؤهدهلیکلرینه اساسلانماق حاقینی الدن وئریب، چونکی بو عؤهدهلیک لر مرکزی حؤکومته وفادارلیقلا شرطلنمیش ایدی!
نهایت لورین، اینگیلیسین اهوازدا اولان کونسوللوغونا امر ائلهییر کی، شئیخی مجبور ائلهیه باش اَییب رضا خانا تابع اولسون.
قايناق
دَییشدیر- ^ خَزْعَل خانْ موسوعة الأعلام، خير الدين الزركلی، 1980. آرشیولنیب اصلی نۆسخهدن on 2012-07-15. یوْخلانیلیب2015-09-21.