عنابی (رقص)
عنّابی - آذربایجانین مشهور قدیم قادین رقصلریندن بیری.
سؤز آچیمی
دَییشدیربورادا هئچ ده عنّاب مئیوه‌سی نظرده توتولمور، مئیوه‌نین رنگی آکتواللاشدیریلیر. عنّابی رنگی آدیدیر، توند قیرمیزی رنگی بیلدیریر. بو، قادینلارین توی زامانی بر-بزه‌گه، شالا، قوماشا، تافتا-بافتایا بورونوب سیموولیک شکیلده قیرمیزیلاشدیریلماسینا، قیرمیزییا بویانماسینا ایشاره‌دیر، آلت-شوعور سویه‌سینده ایسه بیرباشا قادین باشلانغیجینا ایشاره‌دیر.[۱]
تاریخچه
دَییشدیرعنّابی آذربایجانین توی رقصیدیر، بیر رقص فورماسی کیمی وارلی قادینلارین ائولرینده مئیدانا گلمیشدیر. اونو عادتاً قوناقلاردان اولان ایکی رقاصه ایفا ائدرمیش. عنّابینی باکیدا یالنیز قادینلار اویناردیلار، بیر چوخ بؤلگه‌لرده ایسه اونو هم قادینلار، هم ده کیشیلر ایفا ائدردیلر. واختیله آذربایجاندا قادین و کیشی تویلاری (و یا قیز و اوغلان تویلاری) آیریجا کئچیریلردی. کیشی تویوندا قادینلار، قادین تویلاریندا کیشیلر ایشتیراک ائتمزدیلر. بو دؤورده قادینلارین گئتدیگی یئرلر ده محدود ایدی. اودور کی، قادینلار تویا دا، حاماما دا اؤز مادّی ایمکانلارینی، عاییله دوروملارینی، عاییله‌ده توتدوقلاری استاتوسو گؤسترمک اۆچون، اؤزلرینی، وار-دؤولتلرینی گؤسترمک اۆچون گئدردیلر و دئمک اولار کی، اکثر باهالی بزه‌ک اشیالارینی اؤزلریله گؤسترردیلر. تویا گلمیش قادینلار اکثراً اؤز بزه‌ک اشیالارینی توپلوم ایچره سرگیله‌مگه گلردیلر.
بئله بیر فرضیه واردیر کی، عنّابی رقصینی باکیلی تارزن چوخ ایستعدادلی خالق موسیقی‌چیسی تاتی یاراتمیشدیر. اصلیده ایسه 19. عصرین اوّلینده (تقریباً 1902-جی ایللرده) یارانمیش بو قدیم خالق رقصینی تاتی ساده‌جه اولاراق ایشله‌ییب حاضیرلامیشدیر.
خوصوصاً تار، کامانچا و ناغارانین موشاییعتی ایله بو ظریف رقص سون درجه مئلودیکدیر. رقص اساساً اوتانا-اوتانا، اوزلرینی گیزلده‌رک اینجه سوزگون حرکتلر دوزومو اساسیندا قورولوب. حرکتلر موختلیف ایستیقامتلرده هم دؤور، هم دا دوز خط بویونجا جریان ائدیر.
بو رقص اوزون ایللر آذربایجان دؤولت فیلارمونیاسی‌نین ماهنی و رقص آنسانبیلی‌نین رئپئرتواریندا دفعه‌لرله ایفا اولونوب. حتّی گؤزل خواننده‌میز مرتضی محمدوو (بولبول) عنّابی مئلودیاسینا بایاتیلار علاوه ائدیب اونو ماهنی کیمی اوخوموشدور.[۲]
تئکنیکی
دَییشدیرعنّابی بیر رقص فورماسی کیمی وارلی و زادگان قادینلارین ائوینده مئیدانا گلمیشدیر. بو رقصین اشیالاری کلاغایی، آلینا تاخیلان قیزیل پوللار، هابئله کهربا، میرواری و قیزیل بویون‌باغلاری ساییلیر. رقصین اؤلچوسو 6/8 (3/4)-ه دیر؛ حرکتلری آرام و سوزگون، تئمپی ایسه اورتادیر. قادین-قیز ییغینجاقلاریندا، تویلاردا، شنلیکلرینده اویناناردی.[۳]
بیر و بعضاً ایکی قیز طرفیندن ایفا ائدیلیر. مضمونجا چوخ ساده‌دیر. بورادا ایفاچیلار قادینلارین ناز-غمزه‌سینی گؤسترمگه چالیشیرلار. رقصی قیزلاردان بیری باشلاییر. سونرا ایکینجی قیز گویا کؤنولسوز اولاراق اونا قوشولور و دایم نازلاناراق کنارا چکیلمک ایسته‌ییر، آنجاق رفیقه‌لر راضیلیغا گلیب شن، جوشغون حرکتلرله رقصی داوام ائتدیریرلر.[۴]
عنّابینی ایفا ائدرکن آغ رقص پالتاری هئچ ده یئرینه دوشمور. اونا گؤره کئچن عصرین 30-50-جی ایللرینده رقاصه‌لر زر-خارانی ایمیتاسیا ائله‌ین پالتارلار گئیینیردیلر. حتّی امینه دیلبازی خاطیرلاییر کی، او، عادی سووئت اوچ قپیکلرینی پاریلدادیب سینه‌سینه، آلنینا تاخیردی و قیزیل پول ایللوزیاسی(یانیلساما، وهم)، قدیمیلیک ایللوزیاسی، بویون‌باغی، جوتقاباغی ایللوزیاسی یارادیردی.
امینه دیلبازینین عنّابیسی
دَییشدیرامینه دیلبازی عنّابی رقصینده وارلی قادینین فرحینی، اونون یاریشماق ایستگینی، لووغالیغینی یوخ، نیسگیلینی، سئوگیسیزلیگینی، خیفّتینی، بیر سؤزلژا، رومانتیک دونیاسینی گؤسترمگه چالیشیردی. دیلبازینین عنّابیسی هئچ ده تصادوفی دئییل کی، داها چوخ سوزگون حرکتلر، ال داراغی‌نین ظریف، اینجه اویناتمالاری اوزرینده قورولموشدو، سیندیرمالار مینیموما ائندیریلمیشدی. امینه دیلبازی بو رقصی مجهول، مخفی بیر سئوگی ماجراسی، بیر سئوگی احوالاتی کیمی اویناییردی و اونون رقصی‌نین عظیم عظیمزادهنین رسمینده‌کی وارلی قادینلا هئچ بیر علاقه‌سی یوخ ایدی. اونون اینجه سیلوئتی، سوزگون باخیشلاری، اوزون کیپریکلری و آغیر-سنگین ادالاری صحنه‌ده چوخ ماراقلی بیر قادین اوبرازی یارادیردی. طبیعی کی، بونون کؤکلری آذربایجان رقص مدنیتی عنعنه‌لری‌نین، توی مدنیتی عنعنه‌لری‌نین زنگینلیگیندن ایره‌لی گلیر. آنجاق او فاکت دا دانیلمازدیر کی، امینه دیلبازی آذربایجان تویونو، بو تویدا رقص ائدن قادینلاری یاخیندان تانیییب، اؤیره‌نیب و رقص زامانی اونلارین عومومی‌لشدیریلمیش اوبرازینا موراجیعت ائدیب.
عنّابی اینجه‌‌صنعتین باشقا قوللاریندا
دَییشدیرعظیم عظیمزادهنین "وارلی ائوینده توی" رسمینده رقص ائله‌ین وارلی بیر قادینین فیقورو شکلین، دئمک اولار کی، مرکزینی توتور. همین قادینین گئییمی، بر-بزه‌گی عنّابی رقصینده وئریلن تصویره تام اویغوندور.
اتک یازیلار
دَییشدیر- ^ اوفئلیا زئینالووا - امینه دیلبازینین رقص تئاتری. "موسیقی دونیاسی" ژورنالی.
- ^ "آذربایجان خالق رقصلری" وئریلیشی - عنّابی
- ^ Большая советская энциклопедия - Иннаби. М.: Советская энциклопедия 1969—1978.
- ^ قمر آلماس‌زاده. آذربایجان خالق رقصلری (مئتودیک وسایت). باکی: "بیرلشمیش نشریات" ،1959.