فتحعلی خان قوبالی
فتحعلی خان قوبالی ( فتحعلی خان حسینعلی خان اوغلو؛ 1736، قوبا شهری – 29 مارت 1789، باکی شهری) — قوبا خانلیغی‌نین 6. خانی (1758 – مارت 1789)؛ 18.عصرین گؤرکملی آذربایجانلی دؤولت خادیمی و سرکرده‌سی.
| فتحعلی‌خان قوبالی | |
|---|---|
| تاج‌قویماق | 1758 |
| دوغوم گونو | 1736 |
| دوغوم یئری | قوبا شهری |
| اؤلوم | 22 مارت 1789 |
| اؤلوم یئری | باکی شهری |
| باسدیریلان یئر | باکی، بی‌بی هئیبت مسجیدی |
| آرواد | طوطی بیکه |
| آتاسی | حسینعلی خان |
| آناسی | پری جهان |
| اوشاقلار | احمد خان قوبالی ، شیخ علی خان قوبالی |
| دین | ایسلام، شیعه |
سوی کؤکو
دَییشدیرفتحعلی خان حسینعلی خان اوغلو 1736-جی ایلده قوبا شهرینده آنادان اولموشدو. قایتاق قوُموُقلاریندان و قاجارلاردان اولان آذربایجان تورکو و شیعه ایدی. آناسی، قایتاق اوُسمی‌سی نسلیندن اولان پری جهان خانیم ایدی. فتحعلی خانین شجره‌سینه ایشیق سالان 2. شاه عباسین دؤنمینده باش وئرن حادیثه‌لر باره‌ده باکیخانوو گولوستانی-ایرم کیتابیندا یازیر:
قایتاق اوُسمی‌لری نسلی ایکی حیصه‌یه بؤلونوردو. بؤیوک نسیل مَجَلیسده ایدی، کیچیک نسلی یئنگی‌کندده. و بو نسیلدن اولان یاشچا بؤیوکلر نؤوبه ایله اوُسمی آدینی داشیییردیلار. تخمیناً همین واخت اونلارین آراسیندا عداوت دوشدو، یئنگی‌کند حیصه‌سی یاشچا داها بؤیوک اولان مجَلیسده‌کی حیصه‌یه هوجوم ائتدی و آیده بیگ آدلی بیری طرفیندن خیلاص ائدیله‌رک شامخالین یانینا آپاریلان حسین خاندان باشقا هامیسینی قیردی. حسین خان ایرانا گئتدی، بیر مودّت سالیان رودباریندا قوناق قالدی، اوراداکی قاضی‌نین قیزی ایله ائولندی. اوندان، سونرالار رودبار و سالیان سولطانلاری نسلی‌نین باشلانغیجینی قویان، بیر قیزی اولدو. ایصفاهانا گله‌رک، آیده بیگ اوزون مودّت اونو شاها تقدیم ائده بیلمه‌دی.....بورادا زادگان قاجار نسلیندن بیر قیز حسین خانا وورولور...او تئزلیکله اونونلا ائوله‌نیر....و بو ائولنمه‌دن احمد خان دوغولور کی، قوبا خانلاری‌نین نسلی‌نین اساسینی قویور...بونا گؤره آغا محمد قوبالی شئیخ علی خانی اؤز قوهومو آدلاندیریردی . شیعه‌لیگی ده حسین خان ایصفاهاندا قبول ائدیر. بو باره‌ده آ.آ. باکیخانوو یازیر: ایراندا اولاندا، حسین خان علی مذهبینه(شیعه‌لیک نظرده توتولور) داخیل اولدو. و ایندی‌یه کیمی قوبا خانی‌نین نسلی شیعه‌لیگی اعتیقاد ائدیر.
یاشاییشی
دَییشدیرفتحعلی خان حسینعلی خان اوغلو 1735-جی ایلده قوبا شهرینده آنادان اولموشدو. 1758-جی ایلده آتاسی اؤلدوکدن سونرا یگیرمی اوچ یاشیندا حاکیمیته گلن گنج فتحعلی خان قوبا، دربند و سالیان خانلیقلارینی بیرلشدیرمکله شرقی قافقازین قوووتلی حؤکمداری کیمی تانینمیشدیر. واحید آذربایجان نامینه 40 مین قوشون یارادان فتحعلی خان شاماخی، شکی، باکی خانلیقلارینی، جار-بالاکن آزاد جمعیتینی و اَرَش سولطانلیغینی ایتتیفاقا چاغیرمیشدیر.
نادر شاه آوشارین اؤلدورولمه‌سیندن سونرا خیردا خانلیقلارا بؤلونن آذربایجاین موستقیل و آباد بیر اؤلکه کیمی گؤرمک ایسته‌ین فتحعلی خان قوبالی ایتتیفاقا گلمه‌ین خانلیقلاری بیرلشدیرمک اۆچون سیلاحا ال آتماغا مجبور اولموشدور. او، 1785-جی ایلده شکی خانلیغینی، 1787-جی ایلده شیروان خانلیغینی و بیر آز سونرا باکی خانلیغینی اؤزونه تابئع ائتدی. اوتوز ایللیک سیلاحلی موباریزه‌سیندن سونرا فتحعلی خان آذربایجانین اساس خانلیقلارینی بیرلشدیرمگه نایل اولدو. همین ایللرده (1769-جو ایلده) قافقازا سیاحت ائتمیش آکادئمیک س.ق.قمئلین ایگید سرکرده فتحعلی خان قوبالی‌نین خالق آراسیندا بؤیوک احتیراما لاییق اولدوغو حاقیندا ایفتیخارلا یازیر:
" دربند اهالیسی اونو سئویردی. شاماخی تبعه‌لری فتحعلی خاندان راضی ایدیلر. باکی اهالیسی، اونون وئرگی، توپلاماقلا کیفایتلنمه‌ییب، باکییا صاحیب اولماسینی ایسته‌ییردی. فتحعلی خان آذربایجانی بیرلشدیرمگه 1759-جو ایلده دربنددن باشلامیشدی. دربندلیلر اؤز خانلاری نین ضعیف طبیعتیندن ناراضی ایدیلر. اونلار گیزلیجه فتحعلی خانلا علاقه ساخلادیلار. فتحعلی خان دا اونلارا یاردیم ائده‌رک دربندی آلدی " .
آیری-آیری سندلر و اونون موعاصیرلری اولان تاریخچیلر شاهیدلیک وئریر کی، فتحعلی خان حاکیمیتی ساخلاماق اۆچون ایلک نؤوبه ده گوجلو قوشون یاراتمیشدی. موحاریبه ده کؤنوللولردن، پارتیزان دسته‌لریندن و بیرلشمیش نیظامی قوشون دسته‌لریندن داها چوخ ایستیفاده اولونوردو. موعاصیرلری فتحعلی‌خانی ماهیر و ایستئعدادلی دؤولت خادیمی کیمی خاراکتئریزه ائدیرلر. گؤرکملی تاریخچی عباسقولو آغا باکیخانوو یازیر کی، فتحعلی‌خان اؤز عاغلی، سخاوتی و باجاریغی نتیجه‌سینده یوکسلمیشدی. او، حاکیمیت باشینا کئچندن سونرا عاغیللی و چالیشقان حاکیم اولدوغونو گؤستردی؛ بوتون اطرافینداکی آداملاری اؤزونه جلب ائتدی، دوشمنلری‌نین فعالیتینی ضعیفلتدی و ان چتین وضعیتدن چیخا بیلدی. آذربایجان حرب تاریخینده ایگید سرکرده کیمی خاطیرلانان فتحعلی خان 1788-جی ایلده وفات ائدیب.
قایناقلار
دَییشدیر- A.A. - Bakıxanov. Gülüstani İrəm. Dördüncü fəsil.Səfəvilərin taxta çıxmasından Nadir şahın ölümünə kimi.61-62
- .Валуев П. Н. Фатали-хан Кубинский / ред. И. П. Петрушевский. — Баку: Изд-во АзФАН, 1942. — С. 10-11.
- Родословная таблица Кубинских ханов // -Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. — Тифлис, 1875.[دائمی اولو باغلانتیلی] — Т. VI, ч.II. — С. 907.
- А.А.Бакиханов Гюлистани -и Ирам Издательство "Ельм", Баку -1991. səh.169
- -Левиатов, 1948, с. 153[دائمی اولو باغلانتیلی]
- "Quba rayonunda Fətəli xanın abidəsinin ucaldılması haqqında" Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 3 yanvar 1991-ci il tarixli, 3 nömrəli Qərarı (azərb.)[دائمی اولو باغلانتیلی]
- А.А.Бакиханов Гюлистани -и Ирам Издательство "Ельм", Баку -1991.
- sgəndər bəy Hacınski (1959). Qubalı Fətəli xanın həyatı. Bakı: "Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası nəşriyyatı", 228 səh