فیلیز
فیلیز و یا متال (لاتینجه: metallum، " شاختا " دئمکدیر) — بیر مادّه نؤوعودور. فیلیزلر مۆنعطیف، پاریلدانا بیلن و ارییه بیلن مادّه‌لردیرلر. حرارت درجه‌سینین آرتماسی ایله آزالان الکتریک کئچیریجیلیگینه، ایستیلیک کئچیریجیلیگینه، دِفورمه اوْلونا بیلمه و فیلیز پاریلتیسی کیمی خاصیّتلری اؤزونده عکس ائتدیرن تمیز مادّه‌لره فیلیز دئییلیر.
فیلیزلرین عۆمومی خوصوصیّتی
دَییشدیرمعلوم اوْلان ۱۱۸ شیمیایی عۆنصورلرین ۹۰-دان چوْخو فیلیزدیر. فیلیزسیز یئر کۆره‌سینی تصوّۆر ائتمک مۆمکین دئییل. بئله کی، یئر کۆره‌سینین نۆوه‌سی، اساساً، نیکلدن، مانتیاسی یا جۆبّه‌سی آلومینیومون بیرلشمه‌لریندن، لیتوسفری (یئر قابیغی) ده بیر چوْخ فیلیز بیرلشمه‌لریندن عیبارتدیر.
فیلیزلرین فیزیکی خاصیّتلری
دَییشدیرفیلیزلرین اساس عۆمومی فیزیکی خاصیّتلری آشاغیداکیلاردیر:
- فیلیز پاریلتیسی
- یۆکسک ایستیلیک و الکتریک کئچیریجیلیگی
- پلاستیکلیک (شکیللره دۆشه بیلمک قابیلییّتی)
فیلیزلرین پلاستیکلیگی
دَییشدیرفیلیزلرین پلاستیکلیگی — اوْنلارین خاریجی قووّه‌نین تأثیری ایله داغیلمادان اؤز فوْرمونو دَییشمک قابیلییّتیدیر.
فیلیز پاریلتیسی
دَییشدیرفیلیز پاریلتیسی فیلیزین آزاد الکترونلارینین ایشیق شۆعاع‌لارینی گۆجلو عکس ائتدیرمه‌سی ایله علاقه‌دار دیر. جیوه و گوموش اَن یۆکسک پاریلتییا مالیک فیلیزلردیر.
فیلیزلرین یۆکسک ایستیلیک و الکتریک کئچیریجیلیگی
دَییشدیرفیلیزلرین یۆکسک ایستیلیک و الکتریک کئیریجیلیگی اوْنلارین کریستال قفسینده آزاد الکترونلارین یئر دییشمه‌سی ایله علاقه‌دار دیر.
فیلیزلر عۆمومی فیزیکی خاصیّتلرله یاناشی، بعضی فرقلی خاصیّتلره ده مالیکدیر; مثلاً، اوْنلار سیخلیغینا، برکلیگینه، اَریمه حرارت درجه‌سینه گؤره بیر-بیریندن چوخ درجه‌ده فرقلنیر.
طبیعتده تاپیلماسی
دَییشدیرفیلیزلر شیمیایی المنتلر تابلوسو دؤورو سیستئمینده بور ایله پولونیوم آراسیندا یئرلشن شیمیایی عۆنصورلری احاطه ائدیر. بۇنونلار شیمیایی عۆنصورلرین تخمینا یوزده ۸۰-ینی تشکیل ائدیر. یاریم‌فیلیزلره و غیر-فیلیزلره کئچید تدریجاً باش وئریر. اَن گئنیش یاییلمیش فیلیز کیمی آلومینیومو گؤسترمک اوْلار.
فیلیزلره طبیعتده فیلیز بیرلشمه‌لری شکلینده راست گلینیر. اوْنلار اوْکسید، سولفید، کربونات و باشقا شیمیایی بیرلشمه‌لری عمله گتیریرلر. تمیز فیلیز اَلده ائتمک اۆچون اوْنلاری فیلیز ترکیبیندن چیخارتماق لازیمدیر.
قایناقلار
دَییشدیراینگیلیسجه ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Metal»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۲۲ مارس ۲۰۲۲ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).