قاپاغان خاقان
قاپاغان خاقان (691-710)— آشینا سۆلاله‌سیندن گؤی تورک خاقانی. اصل آدی موْچور (阿史那默啜) اوْلموشدور.
| قۇتلوق موْچور قاپاغان خاقان | |
|---|---|
| ایکینجی گؤی تورک خاقانلیغی‌نین ۲-جی خاقانی | |
| ایللر | ۶۹۱-۷۱۶ میلادی |
| اؤلوم | ۷۱۶ میلادی |
| اؤلوم یئری | منچوریه |
| سونراکی شاه | اینئل خاقان |
| اؤنجه‌کی شاه | ایلتریش خاقان |
| سولاله | آشینا |
| آتاسی | سیغین |
| اوشاقلار | اینئل خاقان |
| دین | تنگری‌چیلیک |
تاختا چیخمازدان اؤنجه دَییشدیر
682-جی ایلده شاد تعیین اوْلونموشدو. 692-جی ایلده ایلتریش خاقان اؤلدو. اوْنون قارداشی قاپاغان خاقان حاکمیته گلدی، چۆنکی بیلگه هله چوْخ گنج ایدی.
حاکیمیت دَییشدیر
حاکمیتی اساساً ایشغالچی سیاست گۆدموشدور. حاکمیته گلن کیمی چینه هۆجوم ائدن خاقان داها سوْنرا 697-جی ایلده کیدان طایفالاری‌نین چینه اوْلان عصیانینی چینلیلره کؤمک اوْلاراق مغلوب ائتدی. قاپاغان تخللوصونو بۇ واخت آلدی. ایمپئراتریچا بۇ کؤمه‌يینه گؤره اوْنو شانيو کیمی تانیدی. لاکین خاقان ستراتئگیيا ديَیشه‌رک چینه هۆجوم ائتدی - لینچژوْو و شانچژوْونو ياغمالادی. 697-جی ایلده خاقان بۇ شرطلر آلتیندا صولح تکلیف ائتدی:
- ایمپئراتریچه اۇ تان سۆلاله‌سینه حاکمیتی قايتاریر.
- قاپاغان خاقان اؤز قێزینی تان سۆلاله‌سیندن بیر شاهزاده ایله ائولندیریر.
- 100.000 پۇد ایپک، 3000 عدد تصروفات آلتی، بیر نئچه توْن دمیر خراج وئریلیر.
بۇ شرطلر يئرینه گتیریلمزسه ایمپئراتریچانین توْرپاقلاری ایشغال اوْلونور. ایمپئراتریچايا بۇ صولح‌ون تکلیف ائدیلمه سببی خاقانین اؤز قێزلارینی ائولندیردیگی تان سۆلاله‌سی‌نین حاکمیتینی برپا ائدیب چین ایداره ائتمک ایدی. ایمپئراتریچا بۇ ایستکلردن سوْنرا اؤز قارداشی نوه‌سی وۇ يانقچونو ائولیلیک اۆچون گؤندردی. خاقان ایسه اوْنو سۆلاله‌سیندن يوْخ تان سۆلاله‌سیندن شاهزاده ایسته‌دیگینی دئيه‌رک اؤزونو "تان سۆلاله‌سی‌نین قوْرويوجوسو" اعلان ائتدی.[1] چوْخ تئز بیر زاماندا 100.000 عسگر توْپلايان خاقان ایمپئریيانین شیمال سرحدلرینه داخیل اوْلاراق شهرلری ياغمالادی. قوْرخان ایمپئراتریچا خاقانین اوْردوسونا مکتوب يوْللاياراق قاپاغانی اؤلدورن شخصه بیرینجی درجه‌‌دن کنيازلیق تیتولو وئره‌جه‌يینی وعده ائتدی. قاپاغان خاقان بۇندان دۇيوق دۆشه‌رک اسیر تۇتدوغو 90.000 چینلی عسگرین هامیسینی اعدام ائتدیردی. تۆرکلر لی شیمین دؤوروندن اؤنجه‌کی قۆدرتلرینه چاتمیشدیلار.
699-جۇ ایلده خاقان اوْردونون ایداره‌سینی اوْغوللاری آراسیندا بؤلدو. 702-جی ایلده هۆجوم ائده‌رک چیندن 100.000 آت قاچیردی. چینلیلر اوْنون آرخاسینجا دۆشمه‌يه جرات ائتمه‌دیلر.
703-جۆ ایلده باغا تارخانین اوْغلونا اؤز قێزینی وئردی. قاپاغان خاقان اوْردونو مؤحکملندیردی، اؤلکه‌نین اقتصادیاتینی جانلاندیردی. خاقان 716-جێ ایلده مانچوریيادا اؤلدورولدو.
قایناقلار دَییشدیر
- آذربایجان جۆمهۇریتی تۆرکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Qapağan xaqan»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۱۹ اوْکتوبر ۲۰۱۷ میلادی تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).