قیزیل اؤزن
قیزیل اؤزن چایی سهند داغ‌لارینا قالمیش گونئی دن قوزئیه آخیر کی بۇ چایین بویو سهند داغ‌لارینا قالمیش بیر دره‌ده‌دی آغ داغا یئتیشمه‌میش و مییانا کؤوشنینه قالمیش ایندیکی ماراغانین گونئی طرفین اورومو گؤلونون گونئی طرفینده‌کی آشوریلر یازیسیندا قیزیل اؤزنیا قیزیل بوندا آد وئریبلر کی بۇ اؤلکه‌نی چوخلو آشوریلر مادای سسلردیلر
سهندین گونئی طرفی دَییشدیر
سهند داغ‌لاری‌نین گونئی طرفین کی قیزیل اؤزن چایی بۇ دره‌دن آخیر، آشوریلر دیلینده قیزیل اؤزن آد آپاریبلار و قوتتی‌لردن نئچه ایل بۇ اؤلکه‌ده ساکن اوْلموشدولار بۇ کؤوشن آشوریلر دیلینده مادای سسلنیب و قیزیل اؤزن مییانادان سوْووشاندان سونرا بیر دره‌نی آچیر و البرز داغ‌لارینا گئدیر کی آشوریلر بودره نی آنادیا(anadia) یا اسکی تورک دیلینده آمادیا آد وئریبلر و یازی‌لاردا آمادیا یا آنادیا کلمه‌سی بۇ دره‌نین آدی‌دیر '''قیزیل‌اؤزن''' چایی قیزیل اؤزنی سوْووشاندان سونرا زیکرتو یا همان مییانا بؤلگه‌سینه گئدیب و اوردان طاریم اؤلکه‌سینه آخیر قیزیل اؤزن اؤزن چایی‌نین باشلانیشیدیر.
آشوریلرین وروشماسی دَییشدیر
آشوریلر ایللر بۇ اؤلکه نی آلماقا قوْشون چکیبلر و قیزیل اؤزن چولون غارت ائدیب وقیرقین سالیبلار کوردلر واسوره لر وگیلکی لر وتاتلار نئچه دفعه آرامیلر قوْشونوندا بواولکه نی غارت ائدیبلر وبشینجی شامشی آدادیازلاریندا بۇ اؤلکه ده اوچ خان واریمیش کی ایکی سی تسلیم اوْلوب آمّا اوچونجی خان کی قیزیل اؤزن شاهی آد وئریلیب دایاندی و اولار اوراش قالاسیندا دایاندیلار آمّا آرامیلر(کوردفاس ارمنی گیلکی تات آسوره عبری) بۇ قالانی آلیب وبوتون تورکلری قیردیلار.بو شاهین ادی شامشی آداد یازیسندا پیرشاتی گلیب 820 ایل م.ق ایلده پیرشاتی اوراش قالاسیندا دایاندی آمّا آشوریلر اونی ئولدوردولر.
قیزیل اؤزن خانلاری دَییشدیر
- پیرشاتی -اوراش قالاسیندا
- کیارا -قاریسبوتو قالاسیندا
- انگور-سیبار قالاسیندا
- تیتاماشکا -سوسویا سو قالاسیندا
آد دَییشدیر
تۆرکجه دیلینده قیزیل کلمه سی(قرمز)بویاغی آنلام وریر و بۇ چای اونا گوره که یولوندا نئچه نئچه قرمز تورپاغلی داغین یانینان گچیر و اولارین قیزیل تورپاغلارین سویونا قاتیر قدیم زامانان و بیزیم گچمیشلرمیزین گوزونون قاباغیندا قیزیل(قرمز)اوزوب و گچمک ده اولورموش اونا گوره بۇ چای بۇ آدلا آدلانیب و آدلانیر.
قیزیل‌اوزن چایین قاباغیندا اولان شهرلر دَییشدیر
قایناقلار دَییشدیر
دیاکانوف .تاریخ ماد
- مصاحب، غلامحسین، دائرةالمعارف فارسی
- برخی اطلاعات برپایه: چهره ایران، راهنمای سیاحتی و مسافرتی، سازمان جغرافیائی و کارتوگرافی گیتاشناسی، تهران ۱۳۷۴خ.