لئو تولستوی
لئو تولستوی و یا لئو نیکولایئویچ تولستوی (روسجا лев николаевич толстой؛ ۹ سئنتییابر، ۱۸۲۸ – ۷ نووامبر، ۱۹۱۰) — روس یازیچی، قزئته‌چی و فیلوسوف.[۱] یازدیغی «ساواش و باریش» (جنگ و صولح) و «آننا کارئنینا» اثرلری ایله دونیا ادبیاتیندا رومان ژانری‌نین أن گؤرکم‌لی نمونه‌لرینی یاراتمیش‌دیر. ۱۹-جو یوز ایللییین روس جمعیتی‌نین رئالیستیک منظره‌سینی جانلاندیران بۇ ایکی اثر رئالیست رومان ژانری‌نین یوکسک زیروه‌سینده قرار توتور. تولستوی اؤزونون اخلاقی-منوی اثرلری ایله – «آللهین سلطنتی قلبیمیزده‌دیر» (Царство Божие внутри нас روسجا) ۲۰ یوز ایللییین ماهاتما قاندی و مارتین لوتئر کینق کیمی شخصیت‌لرینه جدی تأثیر گؤسترمیش‌دیر.
| لئو تولستوی | |
|---|---|
_-_Portrait_of_Leo_Tolstoy_(1887).jpg) | |
| آد | لئو نیکولایئویچ تولستوی |
| قیسا بیلگی | یازیچی |
| دوْغوم تاریخ | ۹ سئنتییابر، ۱۸۲۸ یاسنایا پالیانا |
| اؤلوم تاریخ | ۷ نووامبر، ۱۹۱۰ آستاپوفو |
| میللیت | روس |
 | |
یاشاییشی
دَییشدیروارلی بیر عائله‌نین اؤولادی اولاراق یاسنایا-پولیانادا آنادان اولدو. چوْخ کیچیک یاش‌لاریندا اؤنجه آناسینی، سونرا آتاسینی ایتیردی، قوهوم‌لاری‌نین حمایه‌سینه کئچدی. اوشاقلیغین‌دان بَری حقیقت‌لری اینجه‌لمه‌یه قارشی بؤیوک بیر ماراغی واردی. تحصیلینی داوام ائتدیرمک اۆچون موسکویا گئتدی. چالیشقان ساوادلی بیر اؤیرنجی اولاراق اوغور و سئوگی قازاندی. فرانسیزجاسینی گه‌لیشتیرمیش، وولتئری و ژ.ژ. روسسونو اوخوموش، بۇ ایکی یازارین گوجلو ائتکی‌سینده قالمیشدی. یاسنایا-پولیانایا گئری دؤندو، یوخسول کندلی‌لر آراسینا قاتیلدی. ایلک اثری اولان «اوشاقلیق» ی بۇ دؤنم‌لرده یازدی. بیر مدت سونرا اوردویا چاغیریلدی؛ قافقاز`ا گئتدی. قافقاز خالقی‌نین یوخسوللوق دولو یاشاییش‌لارینی أله آلدیغی ایزلنیم‌لرله ایلک رئالیست حیکایهلرینی یازدی. ۱۸۵۴ده کیریم (Kırım) ساواشینا افسر اولاراق قاتیلدی. سونرا عسگرلیگی قورتاریب پئتئربورگا گئتدی. بیر بؤلوم اثرلرینی اولدوقجا سس‌سیز کئچیردیگی او ایللرده یازدی. یئنه ده ایچینده، آخداردیغینی تاپمایان بیر روح چالخالانیردی. باتی آوروپا اؤلکه‌لرینده اوزون بیر گزینتییه چیخدی. آلمان، فرانسه، ایسوئچره‌یه (سوییس-ه) سیاحت ائله‌دی. مملکتینه دؤنوشونده یئنه یاسنایا-پولیانایا یئرلشدی. نجیبلیک عنوانلاریندان، یوکسک حیات‌دان سیخیلیردی. کندینده بیر اوخول قوردو. بۇ اوخول، اؤیره‌نیم، تدریس باخیمین‌دان یئپ‌یئنی بیر قورومدو. راحاتچیلیغا قوووشدوغونا قناعت گتیردیک‌دن سونرا، ۱۸۶۲ده ائولندی. تولستوی ائولندیگینده آروادی سوفی بئرس ۱۶ یاشیندا ایدی. بۇ ائولی‌لیک اونون دوزنلی بیر یاشام حسرتینی کئچیره‌جکدی. آروادینا؛ اوّلکی حیاتی، اؤزل‌لیکله‌ده یان‌لاریندا چالیشان قادین قول‌لارلا اولان جینسی علاقه‌لری آنلاتدیغی گونلوک‌لرینی ائولندیک‌لری گون اوخوماسی اۆچون وئرمیش و اوُلکی حیاتین‌داکی ائله‌دیگی سهولری اؤیرنمه‌سینی ایسته‌میش‌دیر. قادین حریصلیگینه باخمایاراق ائولی‌لیک‌لری حیات‌لاری سونونا کیمی داوام ائله‌دی. بۇ ائولی‌لیک‌دن ۱۲ اوشاق‌لاری اولدو؛ بۇ اوشاق‌لاردان ۵ی اؤلدو.
اثرلرین‌دن أن گوجلو اولان ایکی رومانی "ساواش و باریش" ایله "آننا کارئنینانی"، بۇ زامان‌لاردا یازدی. آروادی، اثرلرینی یازماغیندا أن بؤیوک کؤمکچیسیدی. آرادان بیر مدت سونرا یئنی‌دن، بۇ سفر اوّلکی‌لردن داها شدت‌لی بیر معنوی چؤکونتویه اوغرادی. گئنیش خالق ییغین‌لاری‌نین، اؤزه‌لیکله روس کندلی‌سی‌نین یوخسول، سولغون وضعیتی اونو چوْخ کدرلندیریردی. بوتون ثروتینی کندلی‌لره پایلادی، هر حالی‌یلا اونلار کیمی یاشاماغا باشلادی. کور-کوبود گئیینیر، گئیدیگی هر گئییمی اؤزو تیکیردی. دییشمه‌ین تک طرفی بئزیب اوسانمادان یازماسییدی. ""کرئیسئر سوناتاسی""، "آغا و کؤله "، "قارانلیق‌لارین گوجو"، "ایمان نه‌دیر"، "اینجی‌لر"، "کیلسه و دؤولت"، "اعتراف‌لاریم" هامی‌سی بۇ ایللرین محصول‌لاری‌دیر.
اثرلرینده اینسانلیغین جوربه‌جور مسئله‌لرینه دئیینن تولستویون دونیا اؤلچوسونده بیر صنعت و فیکیر ده‌یری واردیر. اؤز اؤلکه‌سی‌نین اجتماعی-سیاسی پروبلئم‌لرینی، خالقی‌نین یارادیلیشینی، یاشاییشینی حقیقتاً بؤیوک بیر اوستالیقلا عکس ائتدیرمه‌سی‌دیر. رئالیست ادبیاتین أن بؤیوک تمثیلچی‌لرین‌دن اولدوغو قدر، بیر فیلوسوف بیر معاریفچی اولاراق دا شؤهرت قازانمیشدی. یوخاریدا ساییلان‌لارین ائشیگینده «دیریلیش»، «گنجلیگیم»، «اوشاقلیق»، «حاجی موراد»، «آیاقلانیش»، «سئرگی آتا»، «تانری بیزیم ایچیمیزده‌دیر»، «کازاک‌لار»، «تصادف»، «ایکی سوواری» کیمی اثرلری واردیر. دونیاگؤروشو و یارادیجیلیغیندا ایسلام دینی بؤیوک یئر توتور. ۸۲ یاشیندا وفات ائدئن تولستوی دفعه‌لرله بؤیوک سیخینتی‌لار یاشامیش‌دیر. مارکسیزمدن ائتکی‌لنه‌رک اؤزونده یاراتدیغی مولکیت مؤوضوسون‌داکی رادیکال فیکیرلری سببیله بوتون ثروتینی کندلی‌لره پایلادی، هر هالییلا اونلار کیمی یاشاماغا باشلادی. بۇ سببله عائله‌سیله سُورونلاری یاراندی. مسیحیتین گلیشمه‌سینین چالیشتیغی کیتابی «تانری‌نین اگمن‌لیگی ایچیمیزده‌دیر» کیتابییلا یئنی بیر مسیحی‌لیک آخیمی تانیملاماسی پروووسلاو کیلیسه‌سی طرفین‌دن قووولماسینا سبب اولدو. تولستوی، اؤمرونون سون ایللرینی بوسبوتون دربدر بیر شکیلده کئچیردیک‌دن سونرا، بیر کوسکونلوک نتیجه‌سینده، ائوینی بوراخیب یول‌لارا دوشدو. آستاپووو دمیریول دایاناجاغیندا اؤلو اولاراق تاپیلدی. اؤلومونه سَتَلجَمین سبب اولدوغو بیلینمکده‌دیر. یاشامی (حیاتی) بویونجا یاشاییشین نئجه بیر شئی اولدوغونو آنلاماغا چالیشدی. اثرلرینده بونو أکسیک‌سیز اولاراق یانسیتماغی هدف ائتمیش أن بؤیوک روس یازارلاریندان بیری‌سی اولاراق ادبیات و دونیا تاریخین‌دکی یئرینی آلدی.[۲]
یارادیجیلیغی
دَییشدیر
تولستویون ایلک حیکایه و پووئست‌لری‌نین (آنلاتی/روایت‌لرینین) بیر بؤلومو قافقاز یاشامی ایله باغلی‌دیر. سونرالار یازدیغی مشهور «کازاک‌لار» و «حاجی موراد» آنلاتی‌لاری‌نین و باشقا اثرلری‌نین ماتئریال‌لارینی دا (ماده‌لرینی ده) تولستوی قافقازدا توپلامیش‌دیر. ۱۸۵۴-جو ایلده تولستوی حربی قوللوق زامانی سئواستوپولا، دؤیوشن اوردویا دَییشیلیر. حربی قوللوق زامانی او، روس، بلکه ده دونیا ادبیاتیندا ساواش صحنه‌لرینی دوزگون، رئال تصویر ائدن اؤزونون گؤزل «سئواستوپول حیکایه‌لری» نی یازیر. آرتیق ۱۸۵۵-جی ایلده ل. تولستوی تانینمیش بیر یازیچی کیمی سئواستوپول‌دان پئتئربورقا قاییداراق «عائله موتلولوغو» اثرینی چاپ ائتدیریر. او، ۱۸۶۲- جی ایلده «یاسنایا پولیانا» آدلی اؤه‌رتیمسل درگی بوراخماغا باشاریلی اولور. ۱۸۶۳–۱۸۶۹ -جو ایللرده «ساواش و باریش» رومانی اوزرینده ایشله‌میش‌دیر. دونیا ادبیاتیندا بئله گئنیش پلاندا یازیلمیش بوتون اثر تاپماق چتین‌دیر. گ. پلئخنوو و آ. لوناچارسکی، تولستوی دوهاسینی (نابغه‌سینی) یوکسک ده‌یرلندیریب، اونون «ساواش و باریش» رومانینی دونیا ادبیاتیندا ان گؤزل اثر سایمیش‌دیر. «ساواش و باریش» دان سونرا دونیا شؤهرتی قازانان اثری «آننا کارئنینا» رومانی اولموش‌دور. تولستوی ۱۸۸۰–۱۸۹۰-جی ایللرده «ایوان ایلیچین اؤلومو» (۱۸۸۴–۸۶)، «خولستومئر» (۱۸۸۵)، «کرئیسئر سوناتاسی» (۱۸۸۷–۱۸۸۹)، «سئرگی آتا» (۱۸۹۸)، «جهالت حؤکمرانلیغی» (۱۸۸۶)، «معاریفین بهره‌لری» (۱۸۹۱) اثرلرینی یازمیش‌دیر. عؤمرونون آلتمیش ایلینی بدیعی یارادیجیلیغا حصر ائتمیش و دونیا ادبیاتیندا أن یوکسک یئرلردن بیرینی توتان ل. تولستوی ۱۹۱۰-جو ایل نووامبر آیی‌نین ۲۲-ده یاسنایا پولیانادا دفن اولونموش‌دور.[۲]
.jpg)