لاچین دهلیزی
لاچین دهلیزی - 1992-جی ایلین مه آییندا آذربایجان جومهوریتی‌ین اراضیسینده ائرمنی قووّه‌لری طرفیندن [۱]قاراباغین قوندارما " داغلیق قاراباغ جومهوریتی " ایله ائرمنیستان جومهوریتی آراسیندا آچیلان دهلیزدیر.
1994-جو ایلده قاراباغ ساواشی نین آتش‌کس راضیلاشماسیندان سونرا قوندارما داغلیق قاراباغ جومهوریتی نظارتی آلتیندادیر. لاکین رسمی اولاراق آذربایجان جومهوریتی نین لاچین رایونونون بیر حیصه‌سی‌دیر.
بو دهلیزدن قوندارما داغلیق قاراباغ جومهوریتی ائرمنیستانا بؤیوک میقداردا ارزاق و دیگر ماتریال‌لار کئچیریر. عوضینده ایسه ائرمنیستان جومهوریتی داغلیق قاراباغ جومهوریتیندن الکتریک آلیر.[۱]
لاچین دهلیزی‌نین ایشغالی
دَییشدیر_-_8.JPG)
لاچین‌ین اله کئچیریلمه‌سی ائرمنیستانین قاراباغا یولونون تامامیله آچیلماسی دئمک ایدی. هله 1924-جو ایلده DQMV یاراندیقدان سونرا لاچین رایون استاتوسو آلدی.
1988-جی ایلدن سونرا ائرمنی‌لرین لاچینلا باغلی گیزلی نیتی اوزه چیخماغا باشلادی. او واخت آرتیق ائرمنی‌لر لاچیندا بیر نئچه مولکی شخصی قتله یئتیرمیشدیلر. محض بونا گؤره ده لاچین رایون پولیس شؤعبه‌سی نین نزدینده ایلک خوصوصی تعییناتلی میلیس روْتاسی یارادیلدی. همین روتا لاچین رایونونون ائرمنیستانلا سرحد کندلرینده آذربایجانلی‌لاری ائرمنی‌لرین احتیمال ائدیلن هوجوم‌لاریندان قوروماغا جاواب‌ده ایدی. آذربایجانین داخیلی ایشلر ناظیری، ژنرال محمد اسدوو هم آذربایجان، هم ده ائرمنیستان اوچون بوتون داغلیق قاراباغدا ان استراتژی رایون ساییلان لاچین‌ین تهلوکه‌سیزلیگینی تأمین ائتمکدن اؤترو لاچینلا شوشانین آراسیندا یئرلشن قالادره‌سی، گؤی‌تالا و دیگر کندلردن بؤلوجو ائرمنی‌لرین چیخاریلماسی اوچون پلان حاضیرلاییردی. 1990-1991-جی ایللرده خوصوصی تعییناتلی میلیس دسته‌سی، شوشا میلیس شؤعبه‌سی و داخیلی قوشون‌لارین ایشتیراکی ایله کئچیریلن عملیات نتیجه‌سینده (چای‌کند عملیاتی) همین کندلرده یاشایان ائرمنی بؤلوجولری توتولدو، موناقیشه اوجاغینا چئوریلن کندلر بوشالدیلدی. لاچین-شوشا یولونون اوستونده یئرلشن ائرمنی کندلریندن هوجوم‌لارین قارشیسی آلیندی. آذربایجانین میلّی قهرمانی، ژورنالیست سالاتین عسگرووا محض همین کندلرین اراضیسینده - لاچین-شوشا یولوندا ائرمنی قولدورلاری طرفیندن قتله یئتیریلمیشدی.
داغلیق قاراباغین آذربایجانلی‌لار یاشایان بیر سیرا شهر و کندینی اله کئچیردیکدن و مه‌ین 8-ده شوشانی ایشغال ائتدیکدن سونرا ائرمنیستان سیلاحلی قووّه‌لری ائرمنیستانلا بیرباشا علاقه‌لری اوچون شوشا-لاچین-زابوخ یولونو آچماغا باشلادیلار. بورادا صؤحبت شوشا ایله لاچین آراسینداکی 44 کیلومترلیک مسافه‌دن گئدیردی. شوشانین ایشغالیندان سونرا اورانی ترک ائده‌رک تورش‌سو و لاچینا دوغرو گئری چکیلن آذربایجان اوردوسو دؤیوشچولری نین معنوی-پسیکولوژی وضعیتی یاخشی دئییلدی. تکنیکانین سایی آز ایدی و باکیدا حاکیمیت چکیشمه‌لری یاشانیردی. آرتیق لاچین شهری‌نین مرکزی تورش‌سو و گوْروس، تئخ و خیناتساخ ایستیقامتیندن قراد و توپلارلا وورولوردو. همین عرفه ده دؤیوشچولریمیزین ائرمنیستانلا سرحدده تعلیم سیلاحلاری و چوخو ایشله‌مه‌ین 28 BTR-له دایانماسینا باخمایاراق، اوردودا یارانان هرج-مرجلیک اؤز ایشینی گؤردو. اؤلکه رهبرلیگینی سانکی قاراباغدا باش وئرنلر ماراقلاندیرمیردی. ائرمنیستان ایسه بوتون قووّه‌سینی، دئمک اولار، بورایا جمع‌لشدیرمیشدی.
مه‌یین 16-17-سی لاچیندا قالان دیگر حربچی‌لر ده اراضینی ترک ائتمگه باشلادیلار. یئرلی قووّه‌لر لاچین‌ین ایشغال ائدیله‌جگینی آنلایاراق اؤز عاییله‌لرینی شهردن چیخاریردی. مودافیعه ناظیرلیگی نین بؤلمه‌لری ایسه بؤلونه‌رک کلبجر و قوبادلی ایستیقامتینه چکیلدیلر. بوتون بونلار ایسه آرتیق لاچین‌ین سوقوطو دئمک ایدی. اون مینلرله اینسانین یاشادیغی 125 کندین، 1 شهرین، 1 قصبه‌نین طالعیی بئله حلّ اولوندو. 101 عوموم‌تحصیل مکتبی، 217 مدنیت مرکزی، 140 صحیه اوبیئکتی، 200-دن چوخ 9-15. عصرلره عایید تاریخی آبیده هله ده ائرمنی ایشغالچی‌لاری‌نین تاپداغی آلتیندادیر.
ائرمنیستان رهبرلیگی و داغلیق قاراباغ بؤلوجو رژیمی‌نین تشبوثو ایله 1993-جو ایلین دسامبریندان لاچین شهری یئنیدن سالینماغا باشلانیب. بو گون بوتون داغلیق قاراباغ اوزره گلمه ائرمنی‌لرین ان سیخ مسکونلاشدیغی یئر لاچین اراضیسی‌دیر. بورادا 12 مین ائرمنی یئرلشدیریلیب. لاچین‌ین آدی دییشدیریله‌رک " بِردزوْر " ، مشهور مین‌کند " خاک " ، آلی‌قولولار " آلقوُمیشِن " ، سولطان‌کند " خاشاتاخ " آدلاندیریلیب. لاچینداکی قدیم عیبادت اوجاق‌لاری، مسجید و دیگر آبیده‌لر ائرمنی‌لشدیریلیب. بیر سؤزله، کندلرده کی عصرلرین و قرینه‌لرین یاشیدی اولان آبیده‌لر، قالالار یادائللی‌لرین دفعه‌لرله ائتدیگی هوجوم‌لاردان قورونسا دا، 1992-جی ایلدن باشلایاراق داها آغیر ضربه آلدی، داش-دیوارلارینداکی یادداش تاریخ‌لری سیلینه‌رک ائرمنی‌لشدیریلدی و دونیایا " قدیم ائرمنی خالقی‌نین یازیلی آبیده‌لری " کیمی تقدیم ائدیلدی.
آذربایجان سیلاحلی قووّه‌لری نین لاچین دهلیزینی گئری آلماق اوچون پوتنسیالی‌نین مؤوجود اولماسینا باخمایاراق، الینه دوشن فورصت‌لردن زامانیندا تام یارارلانا بیلمه‌دی. 1992-جی ایلین اوکتوبرین ایلک گونلرینده کلبجر-لاچین ایستیقامتینده ایره‌لی‌ین حربی حیصه‌لریمیزدن بیری‌نین جمعی 47 نفر شخصی هئیته مالیک مادّی تکنیکی تعمینات بؤلوگو هئچ بیر کنار دستک اولمادان بیر گونده ائرمنی‌لردن لاچین‌ین هوْچاز، قیزیلجا و سوُس کندلرینی آزاد ائتدی و 10 کم ایره‌لی‌لیه‌رک " لاچین دهلیزی " نی اله کئچیردی. بؤلوگون ایتکی‌لری بیر شهید، بیری یارالی اولماقلا جمعی ایکی نفر تشکیل ائتدی. ائرمنی‌لرین سورعتله گئری چکیلمه‌سی‌نین اساس سببی اوّلکی دؤیوش‌لرده وئردیکلری ایتکی‌لر و ایتکی‌لرین یئرینی دولدورا بیلمه‌مه‌سی ایله علاقه‌دار ایدی. بؤلوک 45 نفرله 3 گون دوشمنین زیرئهلی تکنیکالاری ایله گوجلندیریلن موتوآتیجی تابورونا قارشی شخصی هئیتین 30%-نی ایتیرنه قدر، تانک‌لارین بؤلوگون دایاق منطقه‌سی‌نین بوتون موهندیس قورغولاری نین محو ائتمه‌سینه و یوکسک کوماندان‌لیغین گئری چکیلمک امرینه باخمایاراق، سون نفس‌لرینه قدر موقاویمت گؤستردی. بؤلوک یالنیز آرخاداکی قیزیلجا کندی ائرمنی‌لر طرفیندن اله کئچیریلدیکدن (سون یارالی قیزیلجادان آچیلان آتشله دابانیندان یارالاندی) سونرا موحاصیره حالقاسی یاراندیغی، یارالی‌لارین قان‌آخمادان حیاتینی ایتیرمه‌مه‌سی اوچون اونلارین هکه‌ره چایی ایله آخینا قارشی اوزو یوخاری چیخاریلماسینا یئته‌جک قدر قووّه‌نین ساغ قالدیغی زامانا قدر دؤیوشدو. هله ایندی ده دوشونورم کی، 1973-جو ایلده دوغولان همین عسگرلر " لاچین دهلیزی " نین نه دئمک اولدوغونو، همین اراضی‌یه نینکی کؤمک، حتّی یارالی‌لاری چیخارماق اوچون طیبی پرسونال و طیبی یاردیم ماشینی گؤندرمه‌ین کوماندیرلردن، هم ده حادیثه‌لرین اینکیشافینی نظارتده ساخلامایان سیاسی رهبرلردن داها یاخشی آنلاییردیلار. گئری چکیلمه‌نین نیظامنامه‌یه اویغون اولمایان فورمادا وئریلمه‌سی، تابورون بو 3 گون عرضینده دیگر ایستیقامت‌لرده دؤیوش‌لره قاتیلماماسینا باخمایاراق، دهلیزین مودافیعه‌سی‌نین علاوه قووّه‌لرله مؤحکم‌لندیریلمه‌سی اوچون هئچ بیر تدبیر گؤرولمه‌مه‌سی، بیر دفعه ده اولسون تابور و حربی حیصه کوماندان‌لیغی‌نین دهلیزده کی بؤلوگون دایاق منطقه‌سینه و اؤن خطینه گلمه‌مه‌سی، آرتیللرییا واسیطه‌لری‌نین بؤلوگون اؤلوم-قالیم ساواشیندا بیر مرمی بئله آتماماسی، نتیجه ده گئجه ساعات‌لارینا قدر داوام ائدن دؤیوشده 45 نفرلیک بؤلوگون 11 نفری‌نین یارالی، 4 نفری نین ایسه ایتکین اولاراق ایتیریلمه‌سینه و دهلیزین ائرمنی‌لر طرفیندن تکرار ایشغالینا سبب اولدو. [۲]
یئگانه تسلّی 2018-جی ایلده ناخچیواندا یئرلشن قوشون‌لارین گوننوت ایستیقامتینده ایره‌لی‌له‌یه‌رک آذربایجانا مخصوص یوکسک‌لیک‌لردن دهلیزین گوروس-لاچین حیصه‌سینه نظارتی اله کئچیرمه‌سی اولدو. حاضیردا بو دهلیز ائرمنیستان طرفیندن آب‌ش-دا یئرلشن " هایاستان " عوموم‌ائرمنی فوندونون حسابینا قیسماً تعمیر ائدیلیب و ایستیفاده ائدیلیر.
اهمیتی
دَییشدیراوزون ایل‌لر بویو فعالیت گؤسترن بو دهلیز، ائرمنیستانی قاراباغین داغلیق حیصه‌سینه بیرلشدیرن یئگانه تجهیزات و تأمینات یولو اولاراق، قاراباغ ساواشی‌نین ایلک مرحله‌سینده ائرمنیستانلا بؤلوجولر آراسیندا " نفس بوروسو " رولونو اویناییب. هم ساواش دؤورو، هم ده ایکینجی یول چکیله‌نه قدر ائرمنیستان قاراباغین بوتون حربی، تکنیکی و مولکی تهچیزاتینی بو یول واسیطه‌سی ایله حیاتا کئچیریب. محض بونا گؤره ده لاچین اراضیسی‌نین آذربایجانا قایتاریلماسی و یا هئچ اولماسا بو دهلیزین ائرمنی طرفی‌نین حرکتی اوچون باغلانیلماسی، ائرمنیستانی قاراباغ اراضی‌لرینه نظارتدن مرحوم ائده بیلر.
بیرده باخ
دَییشدیرقایناقلار
دَییشدیر- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ Armenia, Azerbaijan, and Georia Country Studies, Area Handbook Series, Federal Reserch Division Library of Congress, 1994, ISBN 0-8444-0848-4, p. xxix.
- ^ Ermənistandan Qarabağa 3-cü dəhliz? - Mütləq bombalanmalıdır! (ANALİZ).