کل نیت (درگی)
کل نیت (لاتین تورکجه: Kəlniyyət)، باکیدا هفته‌ده ایکی دفعه نشر اولونان ساتیریک ژورنال ایدی.
کل‌نیت | ||
|---|---|---|
| ||
| سوروملو مودور | حاجی ایبراهیم قاسیموو | |
| دیل | آذربایجان تورکجه‌سی | |
| یاییلان یئر | باکی | |
| موضوع | ساتیریک | |
حاقّیندا دَییشدیر
"کل نیت" (Kəlniyyət)ژورنالی‌نین ایلک نؤمره‌سی ۱۹۱۲-جی ایل مای آیی‌نین ۲۴-ده باکیدا نشر ائدیلمیشدیر. ژورنالین مودیری حاجی ایبراهیم قاسیموو، ایمتیاز صاحبی ایسه سید حسین صادق ایدی. ژورنال اوروجوو قارداشلاری مطبعه‌سی و "کاسپی" تیپولیتوقرافدا چاپ اولونموشدور. مضحکه مجموعه‌سی ایدی. ۸ صحیفه‌لی، شکیل‌لی، ساتیرا و کاریکاتورا ژورنالی اولوب. "کل‌نیت" ۱۹۱۲-جی ایلده ۳۱ نؤمره چیخمیش، ۱۹۱۳-جو ایلین فئورال آییندا ایسه باغلانمیش‌دیر.[۱][۲]
فعالیتی دَییشدیر
ژورنالین بیرینجی صحیفه‌سینده بؤیوک اشریفتلرله "کلله" سؤزه وئریلمیشدیر. بو، باش مقاله‌نین سرلؤوحه‌سی‌دیر. ژورنالین اوخوجو ایله ایلک صحبتی بئله باشلاییر: یاخشی اوخو، کلله دئییرم ها! نه کئلله‌دیر، نه کولـله. سؤزوم کلله اوستونده‌دیر. هرچند موسلمانلار عئلمی، معاریفی، تربییه‌نی آیاقدان باشا دوشن کیمی من ده گرک مقصدیمیزی آیاقدان باشلایایدیم. اما بیز یئل‌دؤین شهرینده اولوروق و همیشه ده یئل اسن طرفه بورنوموزو چئویریریک. بو جهته بو سفرلیگه بیز ده آیاغی بوراخیب کلله‌دن باشلاماغا مجبور اولوروق.
اوخوجولارلا ایلک صحبتینی بو جور ماراقلی باشلایان ژورنال اؤز صحیفهلرینده دؤورون آکتوال پروبلئملرینه، بیر سیرا اجتماعی-سییاسی مسئله‌لره توخونموشدور. ژورنالین اساس ماتئریاللاری «فئلیئتون» باشلیغی آلتیندا وئریلیردی. بوندان باشقا، ژورنالین دایمی «باکی خبرلری»، «خوصوصی تئلئفونوموز»، و «پوچتوموزدان» روبریکالاری دا وار ایدی. «نه یاخشی‌دیر؟» آدلی ساتیریک یازیدا سوال-جاواب یولو ایله بیر سیرا نوقصانلار تنقید ائدیلیر. «خصوصی تئلئفونوموز» روبریکاسی آلتیندا گئدن یازیلاردا یئرلی احوالاتلار ایسه موللانصرالدین سایاغی قلمه آلینیردی.
"کل‌نیت" اؤز صحیفهلرینده دایم ساتیریک شئعیرلره ده یئر وئریردی. ژورنالین موحریرّلری آراسیندا «مورید»، «یئتیم جوجه»، «دیلنچی»، «بی‌بی راضییه»، «بامبیلی»، «کئفسیز» و س. تخلّوصلره راست گلینیر. بونلاردان بیر نئچه‌سی‌نین شخصییتی معلوم‌دور. موللانصرالدین‌چیلردن علی نظمی «کئفسیز»، علی محزون ایروانی «یئتیم جوجه» تخلّوصو ایله بو ژورنالدا دا ایشتیراک ائدیردیلر. اون اۆچونجو نؤمره‌ده وئریلن «گنجه‌ده» آدلی ساتیریک شئعیر، اون بیرینجی نؤمره‌ده گئدن «آی باجی»، اۆچونجو نؤمره‌ده‌کی «دنگ اولموشام»، ایکینجی نؤمره‌ده‌کی «عئییب‌دیر» شئعیرلری او دؤورون بیر سیرا موهوم نوقصانلارینی آچیب گؤستریردی. «گنجه‌ده» شئعیرینده خالقین قانینی سوران بورژوازییا ساتیرا آتشینه توتولموشدو. «دنگ اولموشام» شئعیرینده ده یوخاری طبقه‌لره نیفرت حیسّی واردی.
ژورنالدا مؤوضو موختلیفلیگی، حادثه‌لره فرقلی یاناشمالار اونون ماراقلیلیغینی آرتیریر، اوخوجونو اؤزونه جلب ائدیردی. عاواملیق، گئریلیک، میلّی-موستملکه سییاستی، دین خادیملری‌نین ریاکارلیغی و س. مؤوضولاردا اونلارجا ماراقلی یازیلار درج اولونموشدور. بونلارلا یاناشی، «کل‌نیت» ژورنالی‌نین دا محدود و ضیدییتلی جهتلری وار ایدی. دوغرودور، موللانصرالدین‌چی مؤلفلر ژورنالین مضمونونو خئیلی یاخشیلاشدیرمیشدیلار. بورژوا مسلکلی یازیچیلارین مقاله‌لرینده‌کی بعضی فیکیرلر ایسه ژورنالین اساس ایدئیا-سییاسی ایستیقامتینه اویغون گلمیردی.[۲]
کاریکاتورالارین مؤلفی دَییشدیر
ژورنالین کاریکاتورالاری‌نین چکیلمه‌سینده عظیم عظیم‌زاده یاخیندان ایشتیراک ائله‌ییردی. او، اؤز کاریکاتورالارینی «عظیم»، «عظیموو»، «ع.ع» ایمضالاری ایله وئریردی. "کل‌نیت"این ۷-جی ساییندا کاریکاتورادا موللالارین تاماهکارلیغی و روشوتخورلوغو گؤستریلیر. مؤلف مؤوضو اولاراق خالق آراسیندا ایشله‌دیلن «باشی موللانین، لئشی موللانین، ایکی قابیرغا بیر دیشی موللانین، قالدی دؤرد ال-آیاغی، اونلارلا دا وار ایشی موللانین» ضرب-مثلیندن ایستیفاده ائتمیشدیر.
ژورنالین ۸-جی ساییندا وئریلن بیر کاریکاتورادا عظیم‌زاده دوما عوضولری‌نین خالقا هئچ بیر خئییر وئرمه‌دیگنی تصویر ائتمیشدیر. کاریکاتورادا گؤستریلیر کی، اؤلولر قبیرستانلیقدا دوما عوضوونو قوووب دئییرلر: آی حاجی، بورا سنین اۆچون باکی دوماسی دئییل کی، موفته بیر ایستول توتاسان؟
قایناقلار دَییشدیر
1- ن.ن. زئینالوو آذربایجان مطبوعات تاریخی"، ۱-جی حیصّه. باکی، ۱۹۷۳، ADU-نون نشریاتی
۲.ولیئو عاکیف عابدولعظیم اوغلو (آشیرلی). "آذربایجان مطبوعاتی تاریخی" (۱۸۷۵-۱۹۲۰)، باکی "علم و تحصیل"، ۲۰۰۹، ۱۷۲ ص