کنیا
کنیا و یا رسمی آدی کنیا جومهوریتی ساحلین‌ده یئرلشه‌ن شرقی آفریقا اؤلکه‌سی. .
| کنیا Keniya Respublikası |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
.svg) |
|||||
| باشکند | نایروبی | ||||
| رسمی دیل | سواحیلی، اینگیلیسجه | ||||
| جمعیت | |||||
| - | جمعیت تخمینی (۲۰۲۱) | ۵۴,۹۸۵,۵۴۳ | |||
| پول بیریمی | تایرا | ||||
.svg)
جوغرافییاسی
دَییشدیرگونئیدان تانزانیا، غربدن اوقاندا، قوزئی-غربدن سودان، قوزئین‌دا اتیوپی، قوزئی-شرقین‌ده سومالی ایله همسرحددیر. باشکندی نایروبی شهری‌دیر.
قوروقلار
دَییشدیرتاریخی
دَییشدیربیر چوْخ عالیملرین مولاهیزه‌لرینه گؤره کنیا اراضی‌سی ایلک اینسان مسکه‌نلرین‌دن بیری‌دیر. اؤلکه‌نین شرقین‌ده یئرلشه‌ن رودولف گؤلو ساحللرین‌ده ۳ میلیون ایل بون‌دان اول یاشامیش قدیم اینسانین قالیقلاری و امک آلتلری آشکار ائدیلمیش‌دیر. سوْنرالار کنیا اراضی‌سین‌ده ایندیکی اتیوپی ایرقینین علامتلرینه یاخین اوْلان اینسانلار مسکونلاشمیشلار. بورادا، بیرده کوی‌سان (ایندیکی گونئی آفریقا) ایرق تیپینه عایید ائدیله‌ن طایفهلار دا یاشامیشلار. سوْنرالار بۇ اراضییه غربدن ایندیکی پوکومو، میجیکئن‌دا و سیاخی‌لیلرین اجدادلاری اوْلان بانتو دیل‌لی زنجی منشألی طایفهلار گلمیشلر. ۷-جی-۸-جی عصرلرده سواخی‌لیلر کنیا ساحللرین‌ده بیر چوْخ تیجارت مرکزلرینین (لامو، مان‌دا، پاتئ، مالین‌دی، مومباسا و س) اساسینی قوی‌دولار. تدریجه‌ن بۇ شهرلر آفریقانین داخی‌لی رایونلاری ایله هیندوستان و اربیستان آراسین‌دا واسطه‌چی‌لیک ائدن لیمان شهرلرینه شئوریل‌دیلر. بۇ لیمانلار واسطه‌سیله آفریقادان دمیر، قیزیل، فیل سومویو، گرگه‌دان بوینوزو، قوللار داشینیر، آفریقایا دیگر اراضیلردن مئتال سلاحلار، سنتکارلیق محصوللاری و پارچا گتیریردیلر. ۱۴۹۸-جی ایلده واسکو دا قامانین باش‌چی‌لیغی ایله هیندوستانا دنیز یولو آختاران پورتوقال اکسپ‌دی‌سیاسی کنیا ساحللرینه گل‌دی. ۱۶-جی عصرین اوللرین‌ده پورتوقالییالیلار هیندوستانا دنیز سفرلری زامانی آرالیق منطقه کیمی ایستیفاده ائتمک اۆچون کنیانین دنیز ساحللرین‌ده یئرلشه‌ن بیر چوْخ لیمان شهرلرینی اله کئچیردیلر. لاکین ۱۷-جی عصرین اورتالارین‌دا عومان سولتانلیغینین حؤکمدارلاری پورتوقالییالیلاری کنیادان قووماغا باشلادیلار. ۱۶۹۹-جو ایلده عومان ایمامی سلطان ابن سئیف مومباسونو توتاراق پورتوقالییالیلاری کنیانین بوتون ساحل اراضیلرین‌دن قوودولار. عومان حاکملری عرب منشألی اوْلدوقلارینی ادعا ائدن یئرلی ساکینلردن کنیانی ایداره ائتمک اۆچون اؤز جانیشینلرینی تعیین ائتدی. ۱۹-جو عصرین اوللرین‌ده قول تیجارتی کنیا ایقتیصادیارینین اساسینی تشکیل ائدیردی. اربیستانین قول تاجیرلرینین آفریقادا یئرلشه‌ن وانقا دؤولتینه گئدن اساس تیجارت یوللارین‌دان بیری ده مومباسا لیمانین‌دان کئچیردی. ائله همین دؤورده مومباسادا سواخی‌لی منشألی مازروی سولاله‌سی زانزیبار سولتانلیغین‌دان آیریلاراق شرقی آفریقانین بوتون ساحللرین‌ده اؤز حاکمیتینی برقرار ائتمه‌یه چالیشیردی. ۱۸۲۴-جو ایلده مازروی سولاله‌سی مومباسا اوزرین‌ده بؤیوک بریتانیانین پروتئکتورات‌لیغینی قبول ائتدی. لاکین بۇ اونلارا کؤمک ائتمه‌دی. ۱۸۲۸-جی ایلده زانزیبار سلطانی مومباسایا حربی دونانما گؤندردی و مازرویلرین قوْشونلارینی مغلوب ائتدی. مۆحاریبه ۱۸۳۷-جی ایلدک داوام ائتدی و زانزیبار سلطانینین قلبه‌سی ایله نتیجه‌له‌ن‌دی. مازروی عائله‌سینین بوتون عضولری قول کیمی عومانا گؤندریل‌دی. ۱۸۴۶-جی ایلده‌ن باشلایاراق اولجه کنیانین دنیزکناری اراضیلرین‌ده، سوْنرالار ایسه اؤلکه‌لرین داخی‌لی رایونلارین‌دا دا خریستیان میسسیونئرلر گؤرونمه‌یه باشلادی. ۱۸۷۰-جی ایلده‌ن باشلایاراق شرقی آفریقا آوروپا دؤولتلری، خصوصیله بؤیوک بریتانیا و آلمان آراسین‌دا موباریزه میدانینا چئوریل‌دی. ۱۸۸۶-جی ایلده شرقی آفریقانین بؤلوشدورولمه‌سینه دایر طرفلر آراسین‌دا باغلانمیش راضیلاشمایا اساساً ایندیکی کنیا اراضی‌سی بؤیوک بریتانیانین تأثیری آلتینا دوش‌دو. ۱۸۹۰-جی ایلده بؤیوک بریتانیا ایله آلمان باغلانمیش هئلقولاند موقاویله‌سینه اساساً اینگیلیسلر هئلقولاند آداسینین قوزئی حیسه‌سینی آلمانا وئردیلر، بیرده آلمانین تانقانیکا (مۆعاصیر تانقانیکانین ماتئریک حیسه‌سی) اوزرین‌ده حقوقونو تانی‌دی، اوزین‌ده ایسه کنیا و تانزانیا اوزرین‌ده اؤز حقوقونو تثبیت ائتدی. ۱۸۹۰-جی ایلده اینگیلیسلر کنیانین داخی‌لی مهسولدار توْرپاقلارینی منیم‌سه‌یه‌رک، بۇ اراضیلرده کؤچوروله‌ن اهالی‌دن - «آغلاردان» عبارت کولونیالارین اساسینی قوی‌دولار. آرتیق ۱۸۹۷–۱۹۰۱-جی ایللرده مومباسادان ویکتورییا گؤلونه قدر دمیریول و رابطه ختتلری چکیل‌دی. ۲۰-جی عصرین اوللرین‌ده کنیانین ساحل اراضیلرین‌ده ایسلام دینی یاییلماغا باشلادی. بیرینجی دونیا مۆحاریبه‌سی ایللرین‌ده بریتانیانین حاکمیت اورقانلاری ۲۰۰ مین کنیالینی اوردویا سفربر ائتدیلر، انلاردان اساساً حربی یوکلرین داشینماسی اۆچون ایستیفاده ائدیردیلر، بونونلا یاناشی بیر نئچه مین کنیالی آفریقا آتیجیلارینین کرال کورپوسونون ترکیبین‌ده دؤیوش‌چو کیمی آلمان قوْشونلارینین شرقی آفریقاداکی حربی عملیاتلارین‌دا ایشتیراک ائتمیش‌دیر. بؤیوک بریتانیانین موستملکه‌سی اوْلوب، ۱۲ دسامبر ۱۹۶۳-جی ایلده موستقیل‌لیک قازانیب. شرقی آفریقانین دینامیک توسعه ائدن اؤلکه‌لرین‌دن بیری‌دیر.
اهالی‌سی
دَییشدیرکنیانین ان بؤیوک ائتنیک قروپو کیکویولار اهالینین ۲۵٪-نی تشکیل ائدیر، باشکند نایروبی اطرافین‌دا یاشاییرلار و اننوی اولاراق اقتداری علین‌ده ساخلایان قروپ‌دور. لوهیالار اؤلکه‌نین ۲-جی بؤیوک ائتنیک قروپودور. قربی کنیادا اوقاندا سرحدلری اطرافین‌دا یاشاییرلار. لوولار اوکروه گؤلو (ویکتوریا گؤلو) اطرافین‌دا یاشاییرلار و ۳-جو بؤیوک ائتنیک قروپو تشکیل ائدیر. اوقاندا و تانزانیادا یاشایان خالقلارلا قوهوم‌دورلار. سون واختلار بؤلگه‌ده باش وئره‌ن مۆحاریبه‌لر لوولارین کیکویو اقتداری ایله تاریخی حسابلاشماسین‌دان عبارت‌دیر. کنیانین ۴-جو بؤیوک ائتنیک قروپو کالنژینلر بئشینجی ایسه کامبالاردیر. کامبالار اننوی اولاراق حربی‌ده سؤز صاحبی رول‌دادیر. ۶-جی ان بؤیوک ائتنیک قروپ اوْلان کیسییلر اهالینین ۶٪-نی تشکیل ائدیر و سیاسی اولاراق لوولار کیمی کیکویو اقتدارینا قارشی بیر سیاست سرگیلییرلر.
تحصیل
دَییشدیرنایروبیدهکی (کنیا) کیان‌دا کوللجی. ۱۹۶۱-جی ایلده فعالیته باشلایان‌دا، کالج، عومومیتله، بؤلگه‌ده موختلیف ایرق‌دن اوْلان قادینلارین بیرگه تحصیل آلدیغی یگانه مرکز ایدی. کالجین کند تصروفاتی ایختیصاصی اوزره وئردیی تحصیل قادینلار اۆچون چوْخ اهمیت‌لی‌دیر. بورادا تحصیل آلانلارین اکثریتی کندلی طبقه‌سینه منسوب‌دور.
