یوخاری قان فیشاری
ارتونسون (HTN یا HT) ، یا دا ارتونسونون (HBP) آدلانماسی، آرتیرا لاردا قان فیشارینین دواملا آرتماسی اولان اوزون مودّتلی بیر طیبی دوروم دور. یوخاری قان فیشاری معمولاً علامتلرین اولماسی ندن اولور. آمما اوزون مودّت عرضینده قان نثرینین چوخلوغونا گؤره، کوروناریتیرلار مریضلیک، سسک، اۆرک شیکلی، آتریال فبریلاسیون، پردیزیال آرتریالری بیماری، گؤزو گؤرمک، کرونیک گورونجو و دیمنسییا خطر فاکتورودور.
| Hypertension | |
|---|---|
| آیری دیللر | Arterial hypertension, high blood pressure |
 | |
| Automated arm blood pressure meter showing arterial hypertension (shown a systolic blood pressure 158 mmHg, diastolic blood pressure 99 mmHg and heart rate of 80 beats per minute) | |
| ایختیصاص | Cardiology |
| علامتلر | None[۱] |
| عاریضه‌لر | Coronary artery disease, stroke, heart failure, peripheral arterial disease, vision loss, chronic kidney disease, dementia[۲][۳][۴] |
| سببلری | Usually lifestyle and genetic factors[۵][۶] |
| ریسک فاکتورلاری | Excess salt, excess body weight, smoking, alcohol[۱][۵] |
| تشخیص اوصولو | Resting blood pressure 130/80 or 140/90 mmHg[۵][۷] |
| موعالیجه | Lifestyle changes, medications[۸] |
| سیخیلیق | 16–37% globally[۵] |
| اؤلوملر | 9.4 million / 18% (2010)[۹] |
یوختری قان فیشارلاری بیرینجی (بؤیله لی) یا دا ثانویه یوخاری فیشارلار (هپرتونیا) اولاراق طبقه بندی اولونور. 90-95٪ اوْیونلارین اساسین دا دیر، اوْیوملوک طرزین و ژنیتیک فاکتورلارین اساسینا گؤره قانلی اوجا فشارینی دئییر. بو خطرده اولان فاکتورلار، دوز و یا بدنین آغیرلاییش، تاماکا توتماق و الکول ایستیفاده سی دیر. قالان 5-10% داکی کیسلری ثانوی اونوتما قانین فشارینا، یا دا کرونیک بالیغی مرضینه، بالیغی آرتیری نین سینگیلمه سینه، ایندوکرین ایختلالینه، یا دوغومون قاباغی آلما قرصلرینین ایستیفاده سینه گؤره بیلینن اونوتماقانین فیشارینا گؤره طبقه بندی اولونور.[۵][۵][۵]
قان فیشارینی ایکی اؤلچو، سیستولک و دیاستولک فیشارلار، یعنی هر دو طرفین ایستیفاده ائتمه لی اوْلماسی ایله گؤستریرلر. یاشاماقدا اولان دوغال قانین فیشارینین چوخو بؤیوکلر اوچون 100-130 میلی متر ذئبق (mmHg) سیستول و 60- 80 mmHg دیاستولک لیک لیک لری آراسین دا دیر. یاشاماقدا قانین فیشارینین 130/ 80 و 140/ 90 mmHg دن یا دا اوندان اوستون اولماسی، اکثر بؤیوکلر اوچون، اوجا قان فشارینین گؤستریلیشی دیر. اوشاقلارا فرقلي سايلار دئییلیر.[۷] ۲۴ ساعات عرضینده قان نثرینین آباژولاتورلوغو قان نثرینی اؤلچمک، آفسدا قان نثرین اؤلچمکدن داها دوغرو گؤرونور.[۵]
یاشاییش طرزینی دَییشدیرمک و دارو الده ائتمک قان فیشارینی آلچایا بیلر و ساغلیق داورلیغی خطرینی آزالدیر. یاشام طریقه سینده کی ایستیفاده لرین ساییندا، وزن ائتمه، بدن حرکتی، دوز آلماسی، الکول آلماسی و ساغلام بیر رژیم دن باشقا ایستیفاده لری ده شامل دیر. اگر یاشاییش طرزین دَییشدیرمه سی کافی اولمازسا، قان فشارینا دارالاشماکلار ایستیفاده اولونور. اوچ دوايا قدر 90%-ده اينسانلارين قان نري نظرده توتولور. معتدل درجه ده اوجا قان فشارینین (< 160/100 mmHg) داروايشلارلا درمان ائتمه سی، یاشاماق مۆمکنی نین یاخشیلاشماسی ایله باغلی دیر.[۸][۵] 130/ 80 mmHg و 160/100 mmHg آراسین دا اولان قان نریسی نین درمانین تأثیری داها دا آجی دئییل، بعضی آراشدیرمالار دا فایدالی و اؤزگه لر ده آجی فایدالی اولدوغونو آچیقلاییب. ارتفاعلی قان فشاری دونیا دا کیمی 16 و 37% جمعیتین اوستونه تأثیر گؤستریر. 2010-جی ایلده هیپرتونسیا بوتون اؤلوملرین ۱۸%-ینه (قوماردا ۹.۴ میلیون) ندن اولدوغو اعتین ائدیلیب.[۵]
قایناقلار:
دَییشدیر- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ High Blood Pressure Fact Sheet (February 19, 2015).
- ^ Lackland DT, Weber MA (May 2015). "Global burden of cardiovascular disease and stroke: hypertension at the core". The Canadian Journal of Cardiology. 31 (5): 569–71. doi:10.1016/j.cjca.2015.01.009. PMID 25795106.
- ^ Mendis, Shanthi; Puska, Pekka; Norrving, Bo (2011). Global atlas on cardiovascular disease prevention and control (PDF) (1st ed.). Geneva: World Health Organization in collaboration with the World Heart Federation and the World Stroke Organization. p. 38. ISBN 9789241564373. 17 آقوست 2014-ده اوْریجینالدان آرشیولشدیریلیب (PDF).
- ^ Hernandorena I, Duron E, Vidal JS, Hanon O (July 2017). "Treatment options and considerations for hypertensive patients to prevent dementia". Expert Opinion on Pharmacotherapy (Review). 18 (10): 989–1000. doi:10.1080/14656566.2017.1333599. PMID 28532183.
- ^ ۵٫۰۰ ۵٫۰۱ ۵٫۰۲ ۵٫۰۳ ۵٫۰۴ ۵٫۰۵ ۵٫۰۶ ۵٫۰۷ ۵٫۰۸ ۵٫۰۹ Poulter NR, Prabhakaran D, Caulfield M (August 2015). "Hypertension". Lancet. 386 (9995): 801–12. doi:10.1016/s0140-6736(14)61468-9. PMID 25832858.
- ^ Carretero OA, Oparil S (ژانویه 2000). "Essential hypertension. Part I: definition and etiology". Circulation. 101 (3): 329–35. doi:10.1161/01.CIR.101.3.329. PMID 10645931.
- ^ ۷٫۰ ۷٫۱ Whelton PK, Carey RM, Aronow WS, Casey DE, Collins KJ, Dennison Himmelfarb C, DePalma SM, Gidding S, Jamerson KA, Jones DW, MacLaughlin EJ, Muntner P, Ovbiagele B, Smith SC, Spencer CC, Stafford RS, Taler SJ, Thomas RJ, Williams KA, Williamson JD, Wright JT (June 2018). "2017 ACC/AHA/AAPA/ABC/ACPM/AGS/APhA/ASH/ASPC/NMA/PCNA Guideline for the Prevention, Detection, Evaluation, and Management of High Blood Pressure in Adults: A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines". Hypertension. 71 (6): e13–e115. doi:10.1161/HYP.0000000000000065. PMID 29133356.
- ^ ۸٫۰ ۸٫۱ How Is High Blood Pressure Treated? (September 10, 2015).
- ^ Campbell NR, Lackland DT, Lisheng L, Niebylski ML, Nilsson PM, Zhang XH (March 2015). "Using the Global Burden of Disease study to assist development of nation-specific fact sheets to promote prevention and control of hypertension and reduction in dietary salt: a resource from the World Hypertension League". Journal of Clinical Hypertension. 17 (3): 165–7. doi:10.1111/jch.12479. PMID 25644474.