آلفرد نوبل

آلفرد نوبل (اوکتوبر ۲۱, ۱۸۳۳, استکهلم - سان رئمو، دسامبر ۱۰, ۱۸۹۶) سوئدلی شیمیچی و موهندیس، دینامیتین مخترعی. وصیتیله نوبئل اؤدولو باشلادیلدی.

Alfred Nobel
Alfred Nobel
دوغوم	Alfred Bernhard Nobel ۲۱ اکتبر ۱۸۳۳ استکهلم, سوئد-نوروژ
اؤلوم	۱۰ دسامبر ۱۸۹۶ (۶۳ یاش) Sanremo, Italy
دفن یئری	Norra begravningsplatsen, استکهلم, Sweden 59°21′24.52″N 18°1′9.43″E
پئشه	Chemist, engineer, inventor, businessman, philanthropist
تانینماق سببی	Benefactor of the نوبل جایزه‌سی, inventor of dynamite
ایمضاسی

یاشاییشی

۱۸۳۳'ده وارلی بیر عایله دن گلن آناسی آندریئتتی آهلسئلل(Andriette Ahlsell) ایله موهندیس بابا ایممانوئل نوبئل (Immanuel Nobel)ین اۆچونجو اوغلو اولاراق استکهلم دا دونیایا گلدی. آلفرد دوغدوغوندا، باباسی ایفلاش اولموشدو، دولاییسییلا عایله سی‌نین مادی دورومو اییی دئییلدی. نوبئل عایل سی ۱۸۳۷'ده فنلاندا، ۱۸۴۲ ییلیندا ایسه سن پئترزبورگا داشینیر. سن پئترزبورگدا باباسی ایممانوئل نوبئل بیر آتلیه آچار، آناسی ایسه بیر باققال دوکانی ایشلدیر. بابا نوبئل، سن پئترزبورگدا بویوک باشاری قازانیر و روس اوردوسو ایچین سلاح اوره تمیه باشلار.

آلفرئد نوبئل، اؤزل اؤیرتمنلر طرفیندن ائییتیلیر. دوغا بیلیملری، دیل و ادبیات آلانلارینا سیخلاشار (متمرکز اولار). ۱۷ یاشینا گلدی یینده سوئدلی، روسچا، فرانسه‌جه، اینگیلیسجه و آلمانجایی آخیجی بیر شکیلده قونوشابیلر. فیزیک و کیمیانین یانی سیرا، اونون بیر موهندیس اولماسینی ایسته ین باباسی‌نین چوخ خوشونا گئتمه سه ده، آلفرئد اینگیلیز ادبیاتینا و شعره ده ایلگی گؤسترمکده دیر.

دوغوم: Alfred Bernard Nobel ۲۱ اوکتوبر ۱۸۳۳ Stokholm, İsveç اؤلوم: ۱۰ دسامبر 1896 (63 yaşında) San Remo, İtalya

آتاسی اونو کیمیا موهندیسلی یی ائییتیمی گؤرمه سی اۆچون یورددیشینا گؤنده ریر. ایکی ییللیک سوره ایچینده سوئد، آلمان، فرانسه و آمریکادا دولانیر. پاریس ده اولدوغو سوره ده دؤنه مین اونلو کیمیاگری ت.ژ. پئلووزئنین (T. J. Pelouze) لابراتوواریندا چالیشیر. بورادا آیریجا گوجلو بیر پاتلاییجی سیوی اوْلان نیتروگلیسرینی کشف ائدن ایتالیان کیمیاگر آسجانیو سوبرئرو ایله تانیشیر. آلفرئد نوبئل ده نیتروگلیسرین ایله ایلگیلنمک تدیر. نیتروگلیسرین، باروت دان داها گوجلو اولماسینا قارشین، باسینچ و ایستی لی یین ائتکیسییله راحاتجا پاتلاماقدادیر. نوبئله گؤره بۇ دوروم نیتروگلیسری‌نین پراتیک قوللانیمینی (عملی ایستیفاده سین) سینیرلاندیرماقدادیر.

آلفرئد نوبئل، ۱۸۵۲'ده عایله سی طرفیندن سن پترزبورگا گئری چاغریلیر. نوبئل، نیتروگلیسرین ایله ایلگیلی چالیشمالارینا بورادا دوام ائتمه یه چالیشیر. آنجاق، باباسی ایممانوئل نوبئلین ایشلری پوزولمایا باشلار. قیریم ساواشینین سونا چاتماسی دالیسیجا، روس اوردوسو بابا نوبئلین ایشلتمه سیندن سلاح سیفاریش ائتمه یی کسه ر. بابا نوبئل، بیر دفعه داها ایفلاس ائدر. بونون اوزرینه بابا نوبئل ایکی اوغلو آلفرئد و ائمیل ایله بیرلیکته استکهلما گئری دؤنر (اوبیریسی اوغوللاری روبئرت و لودویگ ایسه سن پترزبورگ دا قالیر).

آلفرئد نوبئل، ۱۸۶۳ ییلیندان اعتیباراً نیتروگلیسرین ایله ایلگیلی چالیشمالارینا استکهلم دا دوام ائدر. ۱۸۶۴ ییلیندا چالیشمالارینی یئریتیرکن بیر پاتلاما اولور. قضادا، کیچیک قارداشی ائمیل ایله بیرلیکته دؤرت کیشی حایاتینی دییشدیرر. آلفرئد نوبئلین استکهلم شهری سینیرلاری داخیلینده چالیشما یاپماسی یاساقلانیر. بونون اوزرینه آلفرئد چالیشمالارینا مالارئن گؤلو(Mälaren Gölü) یاخینلارینداکی بیر یئرده دوام ائدر.

نیتروگلیسرینی پاتلاییجی مادّه اولاراق قوللانما یوللارینی آراشتیردی. ۱۸۶۳ ییلیندا استکهلم دا آز میقداردا نیتروگلیسرین دوزلتمه یه باشلادی. بیرنئچه آی سورن آراشتیرمالارین سونوندا بیر پاتلاما ایله لابراتوار ییخیلدی. چالیشمالارینا دوام ائدن آلفرئد نوبئل ۱۸۶۵'ده یئنی بیر فابریکا قوردو، بیر سوره سوْنرا ایکینجی فابریکاسینی دا آچتی. ۱۸۶۴ ییلیندا آراشتیرمالاری‌نین سونوجونو آلدی و دینامیت باروتونو تاپدی. آراشتیرمالارینا دوام ائدن نوبئل، ۱۸۷۷'ده بالیستیت آدینی وئردیگی یئنی بیر چئشیت باروت تاسارلادی (طرح ائتدی). ۱۸۷۹'دا، پاریس یاخینلاریندابیر لابراتوار قوران نوبئل، بوراداکی چالیشمالاری سیراسیندا دومانسیز باروت آدینی وئردیگی و ائشیت میقدارلاردا نیتروگلیسرینله نیتروسئلولوز قاریشیمیندان اولوشان، ایتیجی باروتو بتاپدی.

بیرنئچه ییل سوْنرا کوردیت آدلی پاتلاییجی ماده قونوسوندا اینگیلیز حوکومتی علیه اینه داوا آچدی، آنجاق داوایی اوتوزدو. بۇ دؤنمده فرانسه یا قارشی قورولان بیر ایتتیفاقدا ایتالیا ایله امکداشلیق نوبئل، علیه آینده کی کامپانیالار سونوجوندا پاریسی ترک ائدرک ایتالیانین سان رئمو شهرینه یئرلشذی، لابراتوارینی دا اورایا داشیدی.

اؤلوم

نوبئل، سان رئمودا ۱۸۹۶ ییلیندا بئیین قاناماسی سونوجو، اؤلدو. بولوشلاری اینسان اوغلونون ییخیم گوجونو آرتیردی. گئری قالان یاشامیندا سوره_کلی بونون پیشمانلیغینی یاشادیغی، دئییلمه کده دیر.

اؤلدوغونده ایسه بیر قازئته بۇ باشلیغی قوللاندی، ' ' اؤلوم تاجیری اؤلدو! (Le marchand de la mort est mort)''.

وصیتینده، میراثی‌نین نوبئل اؤدوللری‌نین انستیتولشتیریلمسی یؤنونده قوللانیلماسینی و ۳۳٫۲۰۰٫۰۰۰ کرونونون هر ییل اینسانلیغا خیدمت ائدنلره سونولماسینی ایسته میشدیر.

نوبل جایزه‌سی

بو اؤدوللر، فیزیک، کیمیا، طب و یا فیزیولوژی، ادبیات و باریشا خیدمت اولماق اوزره توپلام بئش موضوع دا وئریله جه کدی. نوبئلین بۇ وصیتیی بویوک تارتیشما یاراتدی. آنجاق ۱۹۰۰ ییلیندا سوئد حوکومتی‌نین نوبئل وقف ینی قورماسییلا، نوبئل اؤدوللری دوزنلی اولاراق وئریلمه یی باشلاندی. داها سوْنرا ۱۹۶۸'ده سوئد بانکاسی آلفرئد نوبئلین آنیسینا بیر ائکونومی اؤدولو وئرمه یی قرارلاشتیردی، اؤدول ایلک دفعه ۱۹۶۹'دا وئریلدی.

سئنتئتیک بیر اِلِمِنت اوْلان نوبئلیوم اونون آنیسینا بۇ ایسیم ایله آنیلمیشدیر.

نوبئل اؤدوللری هر سنه اؤلوم تاریخی اوْلان ۱۰ دسامبردا وئریلمکده دیر.