هربرت ایسپنسر
هربرت ایسپنسر (اینگیلس. Herbert Spencer؛ 27 آوریل 1820، داربی، – 8 دسامبر 1903، برایتون) – اینگیلیس فیلوسوفو و سوسیولوقو. اینگیلیسده سوسیولوژی‌نین اساسینی قویان‌لاردان بیری‌دیر. پوزیتیویزیمین تشکّولونده عوض‌سیز رولو اولموشدور.
Herbert Spencer
هربرت ایسپنسر | |
|---|---|
 ایسپنسر 73 یاشیندا | |
| دوغوم | ۲۷ آوریل ۱۸۲۰ |
| اؤلوم | ۸ دسامبر ۱۹۰۳ (۸۳ یاش) |
| میلیت | اینگیلیس |
آدلیم ایش | ایجتیماعی ایستاتیک (1851) "دؤولته قارشی اینسان" (1884) |
| Era | 19.جو عصر فلسفه‌سی |
| Region | غرب فلسفه‌سی |
| School | کلاسیک لیبیرالیسم |
Main interests | آنتروپولوژی • بيولوژی • تکامول • لايسز-فايرئ • پوزيتيويزم • پسيکولوژی • سوسيولوژی • اوتيليتاريزم |
Notable ideas | سوسيال داروينيزم ان گوجلو اولانين ساغ قالماسی برابر آزادليق قانونو آلترناتيو يوخدور |
| ایمضاسی | |
 | |
یاشاییشی دَییشدیر
مشهور اینگیلیس فیلوسوف و سوسیولوقو هربرت ایسپنسر، 1820-جی ایلده داربی‌ده دوغولموشدور. آتاسی جورج آنقلیکان مذهبی ایله علاقه‌لی بیر مکتبده موعلیم ایدی. آتاسی دا داخیل اولماقلا بیر چوخ عاییله عوضوو موعلیم اولان ایسپنسر قیرخ یاشینا قدر هئچ بیر تحصیل آلمامیشدیر. کمبیریج‌ده تحصیل آلماق تکلیفیندن ایمتیناع ائتمیشدیر. تعجوبلو بیر قورورلا " نه اوشاقلیغیمدا، نه ده گنجلیگیمده هئچ بیر دنه ده اینگیلیس دیلی درسی آلمامیشام، ایندی‌یه کیمی قرامر مؤوصوسوندا هئچ بیر بیلیگیم یوخدور" دئمیشدیر.سیستملی تحصیل آلماماسینا، اوخوماغی چوخ سئومه‌مه‌سینه باخمایاراق بیر چوخ علم ساحه‌سینده مینلرله فیکیر اورتایا قویموش، و تکامول نظریه‌سینده چارلز داروین‌ین بیر نؤمره‌لی رقیبی اولموشدور. الده ائتدیگی بؤیوک مووفّقیت‌لری موکمّل موشاهیده قابیلیتینه بورجلو اولوب، بیرباشا ائتدیگی موشاهیده‌لرله مینلرله فیکیرینی دستکله‌ین مینلرله فاکتی راحاتلیقلا تاپمیشدیر.
اول ریاضیات و طبیعت علملری اوزرینده دایانمیشدیر. قیسا بیر مودت موعلیملیک ائتمیش، ریاضیات ساحه‌سینده کی معلومات‌لاری سایه‌سینده لندن – بیرمینگهام دمیریولو اینشاسیندا دمیر یول موفتتیشی سونراسا، موهندیس اولاراق چالیشمیشدیر. "اکونومیست" آدلی مشهور مالیه و ایقتیصاد درگیسینده قزئته‌چی (رداکتور کؤمکچیسی) کیمی چالیشمیشدیر.
ج.الیوت، ج.ق.لویس، ت.ه.هاکسلی، ج.س.میللر و ج.تیندال‌لا، عؤمرونون سونلارینا یاخینسا ب.وپ‌له یاخیندان تانیش اولموشدور. فرانسه ائتدیگی بیر نئچه سفر زامانی او.کانت‌لا گؤروشموشدور. 1853-جو ایلده میراث قازانمیش، بوندان سونرا اؤزونو بوتونلوکله فلسفه و علمه حصر ائتمیشدیر.
1851-جی ایلده یازدیغی ایلک کیتابی "ایجتیماعی ایستاتیک" ، اینسان حاقلاری‌نین اینکیشافینی، و فردی آزادلیق‌لارین تزینی تکامول نظریه‌سینی ایلکین اولاراق آچیقلاییر. 1858-جی ایلده تکامول نظریّه‌‌سینی بیولوژی علمی ایله محدودلاشدیرماییب، بو نظریّه‌‌نی بوتون علملره تطبیق ائتمک فیکری اونون عاغلینا گلدی. 1860-جی ایلده بیر سینتتیک فلسفه سیستمی (A Sytems of Synthetic philosophy) پلانینی جیزدی و اوتوز آلتی ایل بو پلانی ایجرا ائتمکله مشغول اولدو. ساغلاملیق پروبلم‌لری سببییله گونده یالنیز بیر نئچه ساعات یازا بیلمه‌سینه و مادّی وضعیتی نین پیسلیگینه باخمایاراق، 1893-جو ایلده اون جیلددن عیبارت شاه اثرینی تاماملادی. اثرین قورولوشو بئله دیر: 1.جیلد: "ایلک پرینسیپ‌لر" 2. – 3. جیلدلر: "بیولوژی‌نین قانون‌لاری" ؛ 4. – 5. جیلدلر: "پسیکولوژی‌نین قانون‌لاری" ؛ 6. – 8. جیلدلر: "سوسیولوژی‌نین قانون‌لاری" ؛ 9. – 10. جیلدلر: "اخلاقین قانون‌لاری".
هربرت ایسپنسر گئنیش بیر ساحه‌یه یاییلمیش فرقلی نؤوعده کی معلومات‌لاری اویغون بیر شکیلده بیرلشدیره‌رک ویکتوریا چاغینا دامغاسینی ووران کسلردندیر. تکامول نظریّه‌سی‌نین اینکیشافیندا و قبولوندا ان آز چارلز داروین قدر بؤیوک بیر رول اوینامیش، بو گون تکامول نظریّه‌‌سینی آچیقلایارکن ایستیفاده ائدیلن بیر چوخ ترمینی ده یارادان محض او اولموشدور.
1870-جی ایللرده و 1880-جی ایللرین باشلانغیجیندا خوصوصیله آمریکا بیرلشمیش ایالت‌لری، روسیه و اینگیلیسده مشهورلوق زیروه‌سینه چاتمیشدیر. 1902-جی ایلده ادبیات نوبل اؤدولونه آدای گؤستریلدی. بیر چوخ اؤدولو و تعریفی ردّ ائتدی. اوزون بیر خسته‌لیکدن سونرا 1903-جو ایلده برایتوندا وفات ائتمیشدیر.
قایناق‌لار دَییشدیر
- Elliot H. S. R. Spencer, Herbert (DNB12) (ing.). // Dictionary of National Biography, second supplement / S. Lee London: Smith, Elder & Co., 1912.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Herbert Spencer // Encyclopædia Britannica (ing.)