ارزه‌خوران قالاسی
200px|thumb|left|ارزه‌خوران قالاسی
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
ارزه‌خوران قالاسی، شرقی آذربایجان اوستانیندان آیریلیب، زنگان اوستانی‌نین ماهنشان شهرستانی‌نینا قاتیلان بیر ماحال دا یئرلشن قالانین آدی‌دیر.
قالانین تانیتیمی
دَییشدیرارزهخوران قالاسی، خالق آراسیندا «گووور قالاسی» آدیلا دا تانینیر. قالاچایی‌نین یوخاریلاریندا «به‌یجه باغی معدنی» ایله قالا (قلعه / قَلَه) کندی‌نین آرالاریندا و قالاچایی ایله اَکه‌ری دره‌سی‌نین اورتاسیندا یئرلشن بیر اسکی قالادیر. بۇ قالا دوغال اوچوروملو و چیخیلماز بیر داغین اوستونده تیکیلدیگینه گؤره ال‌چاتماز بیر قالا ایمیش و بونا گؤره داها اؤنملی بیر قالا اولدوغونو بیلدیریر. بۇ قالانین تایی ائله بیجار چئوره‌سینده یئرلشن «قمچیقای» قالاسی‌دیر. قالانین اوستو تاپ بیر یئردیر کی اورتاسیندا ایکی اوتاق کیمی قازیلمیش حوض واردیر. احتمالاً بۇ حوض‌لاری سو ایله دولدوروب، قالانین قومارالاندیغی و محاصره‌یه دوشدوگو زامانلاردا ایشله‌درمیشلر. قالانین باتی و دوغو قیراق و چئوره‌لرینده تیکیلن کوشک و بورج‌لاردن باشقا بیر تیکینتی گؤزه ده‌یمیر. دئمک اوتاقلار و سارایلار و کؤشک‌لری قالا اوستونده گؤرونمه‌ین بۇ قالانین ایچینده کؤهول و زاغا کیمی یاشام اوتاقلاری قازیلمیش اولمالی‌دیر کی قالادا قالان خالقلار اورالاردا یاشایارمیشلار. قالانین بؤورلرینده و آلتیندا چوخلو کؤهول‌لر وار کی بیر چوخونون آغزینی قالانین یوخاریلاریندان اوچوب گلن تورپاغی هؤروب. بۇ یؤندن بۇ قالانین ماهنشان اطرافیندا یئرلشن «بهستان» قالاسینا دا اوخشارلیغی وار. دئمک بۇ قالادا بهستان قالاسی کیمی نئچه قات قازیلمیش اوتاقلی کؤهول‌لردن اولوشان بیر قالادیر. بۇ قالانین کؤهول‌لری‌نین بیر نئچه‌سی هله‌ده کی وار آغزی آچیق‌دیر.[۱]
ارزه‌خوران قالاسی‌نین جغرافیایی یئرلشیمی
دَییشدیر200px|thumb|left|ارزه‌خوران قالاسی بو قالانین اؤلچوسو قوزئی‌دن گونئی‌یه ۹۰ متر و دوغودان باتی‌یا ۲۷۰ متر، اوجالیغی‌دا ۳۰ متر دیر و مساحتی‌ده ۲۴۳۰۰ متر دیر. بۇ قالانین دنیز اوزوندان ۱۶۸۸ متر اوجالیغی‌دیر. ارزه‌خوران قالاسیندان باشقا بۇ منطقه‌ده «قالخان داغی» آدیندا بیر قلعه‌ده وار. بۇ قلعه ارزه‌خوران قالاسیندان بیر ـ ایکی کیلومتر آرا ایله خویون کندی‌نین یانیندا یئرلشیر. قالخان داغی چیخیلماز بیر داغ‌دیر کی یالنیز بیر طرفدن اونا یول وار، بۇ داغ بیر طبیعی قالا کیمی دورور. بۇ داغین دؤشو قالخانا بنزه‌ر بیر لوزی شکل بیچیمی اولدوغونا گؤره «قالخان داغی» آدلانیب‌دیر. ارزه‌خوران قالاسیندان ایندی «تخت سلیمان» آدلانان یئره گئدن بیر «گاری یولو» نون قالیت‌لاری واردیر کی قدیم زامانلار بۇ ایکی قالانین بیر بیرینه گلیب گئتدیگی یول ایمیش. بۇ یول ارزه‌خوران قالاسی ایله تخت سلیمان آراسیندا اوْلان سیخ ارتباطین اولدوغونو و ارزه‌خوران قالاسی‌نین اؤنمینی گؤرسه‌دیر. ارزه‌خوران قالاسیندان بیر کؤهنه یولدا مراغه شهرینه دوغرو گئدیر. بۇ یولون ساغ ـ سولوندا معین فاصله‌لرله تؤکمه تپه‌لر واردیر. بۇ یولدا ارزه‌خوران قلعه‌سی‌نین مراغه شهریله ارتباطینی گؤرسه‌دیر.[۱]
قیرخ پیلله
دَییشدیرقالانین باتی‌لاریندا داغین قوزئییندن گونئی‌یینه چیخان پیلله‌لی بیر تونل‌دیر. بۇ «قیرخ پیلله» آدلانان تونلده ایندی تقریباً ۱۴ پیلله واردیر دئمک او چوخ پیله‌لر تؤکولوب و یالنیز اونو ۱۴ پیلله‌سی قالمیش‌دیر. بۇ اون‌دؤرد پیلله داغین ان یوخاری بؤلومونده قالیر دئمک آشاغیدا یئرلشن پیلله‌لر کئچمیش زامانلاردا اوچوب داغیلیب‌دیر نییه کی بۇ پیلله‌لرین داغین آشاغی‌لارینا کیمی چکیلدیگی معلوم‌دور. تورک دیلینده ۴۰ ساییمی «چوخلوق» نیشانی‌دیر نئجه کی فارسلار هزارپا دئدیک‌لری بؤجه‌یه بیز «قیرخ ایاق» دئییریک. قیرخ پیلله‌نین قلعه اوستونه چیخان یئر بیر اوچوروم‌دور. قیرخ پیلله، بلکه‌ده ساواش زامانلاریندا قلعه‌نین بیره‌جیک یولو ایمیش کی دوشمان اورادان چیخاندا جیدا ایله اونو ایته‌له‌ایب و دره‌نین دیبیندن آخان قلعه چایینا سالارمیشلار. کندلی‌لر گووور قالاسیندان علی داشینا قدر چکیلن و چای آلتیندان کئچن بیر تونلین اولدوغونودا ادعا ائدیرلر.[۱]