ایسماعیل قاسپیرالی
اسماعیل قاسپیرالی (۱۹۱۴-۱۸۵۱) بویوک قیریم‌تاتار متفکردیر. تورک خالقلاری آراسئندا اوْرتاق ادبی دیلین یارانما ایده سی ایلک دفه اسماعیل قاسپیرالی طرفیندن اوْرتایا قویولموشدور.
| ایسماعیل قاسپیرالی | |
|---|---|
 | |
| آد | اسماعیل قاسپیرالی |
| قیسا بیلگی | یازیچی،فیکیر آدامی |
سوی‌آدی یازیلیشلاری (واریانتلاری)
دَییشدیرایسماعیل به‌یین سوی‌آدی‌نین اوچ تورلو واریانتی قوللانیلماقدادیر: گاسپرینسکی، گاسپیرالی، گاسپرالی. قیریمداکی قیریم‌تاتار مطبوعاتیندا اونون سوی‌آدی گاسپرینسکی (داها سیخ) و گاسپرالی (داها سئیره‌ک) اولاراق یازیلاندیر. تورکیه‌ده‌کی قیریم‌تاتارجا نئشیرلرده چوخ واقت گاسپیرالی اولاراق یازیلیر. قیریم‌تاتار میللیی مجلیسی‌نین سایتیندا ایسه اولارنین هر بیری‌نن قارشیلاشماق مومکوندیر، لاکین گاسپیرالی و گاسپرالی یازیلیشلاری بیراز داها سیخ توش گلیر. آقمسجیدده‌کی قیریم‌تاتار میللیی کیتابخاناسی گاسپرینسکی آدینی داشییر، آما بعضی مقاله‌لر او کیتابخانا اۆچون ده دیگر سوی‌آدی واریانتلارینی قوللانار. ایسماعیل به‌یین آبیده‌سینده (رسیمده) سوی‌آدی گاسپرینسکیی اولاراق، ائو-موزئیی اؤگونده‌کی لوحه‌لرده ایسه گاسپرالی و گاسپیرالی اولاراق یازیلمیشدیر. ایسماعیل بئی اؤزو ایسه اؤز سوی‌آدینی گاسپرینسكى (یانی گاسپرینسکیی) اولاراق یازار ایدی.
یاشاییش
دَییشدیراسماعیل قاسپیرالی ۱۸۵۱ ایلی مارسین ۸ نجی گؤنؤ آوچی کوی (ایندی باغچا سارای ویلایتی) ده آنادان اوْلموشدور.
واقتی ایله آقمسجیدده، موسکودا، وورونئژده، ایستانبولدا و پاریسده تحصیل آلدی. آلتی ایل دوامیندا موختلیف قیریم‌تاتار مکتبلرینده روس دیلی خوجاسی اولوب چالیشدی.
1879 ایلی باغچاسارای شهر گولوواسی اولاراق سایلاندی و بو وظیفه‌ده 1883 ایلینه قادار بولوندو. ناشرچیلیگه هوسلیگی و ایستعدادی اونو یاواش-یاواش گازئتاجیلیق فعالیتینه گتیردی.
ایسماعیل گاسپرینسکی 1883 ایلی آوریل 10 (22)-دن باشلاییب عؤمورونون سونونا قادار "ترجمان"، آرادا "میللئت"، "عالم نسوان" ،"ها-ها-ها"، "عالم صبیان" گازئتالاری و مجموعه‌لرینی نئشیر ائتدی. اؤزونون شخصیی گونده‌لیک مطبوعاتیندان غایری، بیلیم و دورموشون (عصرحاضر) چئشیت ساحه‌لرینه باغیشلانان یوزلرنن کیتاب و ریساله‌لر باسیب، میللیی تحصیلینین درجه‌سینی چوق کره‌لر یوکسلتدی.
"دیل‌ده، فیکیرده، ایش‌ده بیرلیک!"
شعارینان تورکی خالقلارنین بیری-بیرینه یاخینلاشماسی و میللیی مدنیتلری، سیاسی آنلاری اؤسووی اوغروندا بؤیوک خیدمتلر گؤردو. مدنی، ایچتیمایی و سیاسیی فعالیتی اۆچون 1910 ایلی ایسماعیل گاسپرینسکیی "رئووه دو مونده موسولمان" آدلی فرنک مئجموعه‌سی‌نین هیئتی طرفیندن نوبئل موکافاتینا تقدیم ائتیلدی.
بدیعی ایجادینی 1887 ایلی "فرنکیستان مکتوبلری" ،"دار الراحت موسولمانلاری" ،"آفریقا مکتوبلری" ،"قادینلار اولکه‌سی" کیمی نثر اثرلری، اؤزونون اساس قارامانلاری و سوژئت یئنه‌لیشلری‌نین بیر-بیرینه منطقی سورعتده باغلانماسی‌نین، شرطلی اولاراق "موللا عابباس" رومان-ائپوپئیاسینی تئشکیل ائدر. بو یئرده‌کی بدیی مئتین – آوتوبیوگرافیک میزاج داشییان المنت‌لر، تاریخ، جمعیتین ایقتیصادی و سیاسی قورولوشو، چئشیت فرضلر کیمی شئیلری قاوراییب آلیر. اؤز وقتینده "دار الراحة موسولمانلاری" پارچاسی عرب و فارس دیللرینه چئویریلدی. ساواشدان سونرا بو پارچا چئشیت آنلاتمالار و لوغاتلار ایله "ییلدیز" مجموعه‌سی (1993، نو.1) و "قیریم‌تاتار ادبیاتی" (1995) قوللانما دئرسلیگینده نشر اولوندی. [[|بندانگشتی| گاسپرینسکیی آبیده‌سی، آقمسجید ]]
1905 ایلی موللیفین "گون دوغدی" آدلی رومانی دونیا یوزونی گؤردی. ایسماعیل گاسپرینسکی‌نین هر ایکی رومانی و دیگر بدیعی پارچالاری تورک و عومومن موسولمان دونیاسی‌نین سیاسیی و بدیعی فیکیری‌نین شکیللندیرمه‌سینده بؤیوک رول اوینادیلار.
ایسماعیل بئی گاسپرینسکی 1914 ایلی سئنتابر 11 (24) گونو وفات ائتدی و باغچاسارایداکی زینجیرلی مئدرسه آزباریندا دفن اولوندو.
ترجمان قزئته‌سی
دَییشدیرکیتابلار
دَییشدیر
- Русское мусульманство (روس موسولمانلیغی) آقمسجید، 1881
- سالنامه تورکی (باغچاسارای، 1882)
- مرآت جدید (باغچاسارای، 1882)
- خواجهء صبیان (باغچاسارای، 1884؛ 3.باس. 1892؛ 7. باس. 1898)
- آوروپا مدنیتینه بیر نظر موازنه (باغچاسارای، 1885)
- ایسلاملارا دایر نیظاملار و ایمتییازلار (باغچاسارای، 1885)
- روسیه جوغرافییاسی (باغچاسارای، 1885)
- ایکی باهادیر (باغچاسارای، 1886)
- قرائت تورکی (باغچاسارای، 1886؛ 2. باس. 1894)
- معیشت محاربه‌سی (باغچاسارای، 1886)
- کولرا وباسی و اونون دوا و داروسی (باغچاسارای، 1887)
- بختیار ناظیم (باغچاسارای، 1889)
- اطلسلی جیهاننامه (باغچاسارای، 1889)
- مدنیت ایسلامییه (باغچاسارای، 1889)
- غرایب آدات اقوام (باغچاسارای، 1890)
- آرسلان قیز (باغچاسارای، 1894)
- مکتب و اوصول جدید ندیر؟ (باغچاسارای، 1894)
- ریساله ترکیب (باغچاسارای، 1894)
- Русско-восточное Соглашение (روس-شارق آنلاشماسی) (باغچاسارای، 1896)
- اعصاب. مختصر علم اعصاب و مشائل اعصابیه (باغچاسارای، 1897)
- هر گون گرک قانونلار (باغچاسارای، 1897)
- رهبر ایسلامییه (باغچاسارای، 1898)
- شرایط الاسلام (باغچاسارای، 1897)
- رهبر معلمین (باغچاسارای، 1898)
- تورکیستان علماسی (باغچاسارای، 1900)
- مولود جناب عزت عالی (باغچاسارای، 1900)
- بدن اینسان (باغچاسارای، 1901)
- ایران. رئسیملی مجموعه (باغچاسارای، 1901)
- مبادی تمدن اسلامیهء روس
- مشهور پایتختلر (باغچاسارای، 1901)
- اوصول ادب (شرق و غرب قایده‌لری) (باغچاسارای، 1901)
- زوراکی طبیب (باغچاسارای، 1901)
- معلومات نافعه (باغچاسارای، 1901)
- تصحیح عقایددن (باغچاسارای، 1901)
- تمثیلات کریلوف (باغچاسارای، 1901)
- آسیادا قومشولاریمیز (باغچاسارای، 1903)
- دار الراحة موسولمانلاری (باغچاسارای، 1906)
- موسولمان کونگرئسسی (باغچاسارای، 1909)
قایناقلار
دَییشدیر- http://www.qirim.net/ Archived 2010-05-10 at the Wayback Machine.
باغلانتیلار
دَییشدیر- ایسماعیل بئی گاسپیرالی (تورکجه)
- Celebrating the Life of Ismail Bey Gaspirali Archived 2017-07-18 at the Wayback Machine. (ینگلیزجئ)