امیر علیشیر نوایی

امیر کبیر، نظام‌الدین امیر علیشیر نوایی تۆرک اۇلوسوْنون بؤیوک شاعیر ایله یازیچیسی و تیموری‌لر دؤورونون اولو سیاستچی‌سی دیر. فارسجا شعرلرینده فانی و تورکی شعرلرینده نوایی و فنایی تخلصلرینی قوللانمیش.

امیر علیشیر نوایی
آد	امیر علیشیر نوایی
قیسا بیلگی	شاعیر، یازیچی، سیاست‌چی
دوْغوم تاریخ	۸۴۴-نجی هیجری ایل هرات
اؤلوم تاریخ	۹۰۴ یا ۹۰۵-نجی هیجری ایل هرات
میللیت	تورک

حیاتی

امیر علیشیر نوایی ۸۴۴-جو هیجری ایلین اوروجلوق آیێنین ۱۷-سینده هرات شهرینده تیموری‌لره یاخین بیر عایله‌ده آنادان اولوبدور. آتاسی غیاث‌الدین کیچکینه باهادور -خوراسان حاکیمی- ابوالقاسیم باهادورون یاخین‌لارین‌دان و آناسی‌نین آتاسی -ابوالسعید چیچک- میرزا بایقارانین بیگ‌لربیگی‌لرین‌دن‌ایدی.

نظام الدین امیر علیشیر نوایی مینیاتوری؛ هرات مکتبی.

۱۴۴۷-جی میلادی ایلده شاهرخون اؤلوموندن سوْنرا تیموری‌لر آراسیندا خاقانلیق اۆچون ایچ ساواشلار اوز وئریب هرات شهرینده دینچلیک پوزولدی. علیشیر نوایینین عایله‌سی بۇ اولایلاردان اوزاق قالماغ اۆچون علیشیر آلتی یاشدا اولاندا، ظهیرالدین ابوالقاسم محمد بابور گۆجه یئتیشنجه، بیر قیسا چاغ عیراقا کؤچدولر. بۇ کؤچمه‌نین یولوندا تفت شهریندن گئچنده علیشیر بؤیوک تاریخچی شرف الدین علی یزدی ایله گؤروشوپدور کیم اونون ذیکری نوایی‌نین مجالس النفائس کیتابیندا گلیب‌دیر.

نوایی ٦٠ یاشیندا، هراتدا وفات ائدیب، اؤزو اؤنجه‌دن حاضیرلایان قبیرده، اؤزو قوردوغی قدسیّه مسجیدینده قویلاندی. بۇ گون دونیا بیلیم‌یوردلارینین چوخوندا نوایی‌تانیماق آدیندا ادبیّات بوتاغی واردیر.

سیاست‌چی‌لیک

سۇلطان حسین بایقارا هراتی اله گئچیردنده، شاعیرلیگی و بیلیمی اۆچون یاخشی بیر آد قازانان ٢٨ یاشلی علیشیر نوایی، سمرقنددن هراتا کؤچدی. ١٤٦٩-جو میلادی ایلده اوروج بایرامی اۆچون ترتیب وئریلن توی‌دا علیشیر نوایی اؤز اوشاقلیق یولداشی و گئنجلیک ساواش‌داشی سۇلطان حسین بایقارایا «هیلالیّه» قصیده‌سین تقدیم ائتدی و سولطان اونو اؤز تامغاچی‌سی ائتمگینه‌ن نوایی‌نین سیاسی فعالیّت‌لری و ائل اۇلوس اۆچون خیدمتی باشلادی. بۇ چاغدا هرات بیر بؤیوک آباد و گؤرکملی شهره دؤندوپ، اورتا آسیانین، بیلیم، شعر و ادب مرکزی اولدی.

اثرلر

مذهبی

1. قێرخ حدیث
2. نظم الجواهر
3. لسان الطیر
4. سراج المسلمین
5. محبوب القلوب

تاریخی

1. تاریخ انبیا و حکما
2. تاریخ ملوک عجم
3. زبدة التواریخ

بیوگرافی

1. حالات سید حسن اردشیر.
2. خمسة المتحیرین
3. حالات پهلوان محمد

تذکره

1. مجالس النفایس
2. نسایم المحبة من شمایم الفتوة

ادبیات

1. محاکمة اللغتین
2. میزان الاوزان
3. رساله معما
4. منشآت

دیوان‌لار

1. غرایب الصغر
2. نوادر الشباب
3. بدایع الوسط
4. فواید الکبر
5. نوادر النهایة
6. خزائن المعانی

خمسه

1. حیرة الابرار
2. شیرین و فرهاد
3. لیلی و مجنون
4. سبعه سیار
5. سد اسکندری

سندلر

1. وقفییه

نوایی شعرلریندن اؤرنک‌لر

اوْل پریوش کیم بوْلۇب‌من زار و سرگردان آنگا ... عشق‌دن عالم منگه حیران و من حیران آنگا

اوْقلارینگ‌دن دم‌به‌دم تسکین تاپار کؤنگلۆم اوْتی ... بار تۇرور بیر قطره سو گویا کی هر پیکان آنگا

بیر دیلاور دۇر کؤنگۆل کیم غم سیپاهی قلبی‌ده ... آهی ناوک تازه داغی‌دۇر قیزیل قالقان آنگا

ناوکینینگ پرّ و پیکانی‌ده رنگین توز ایرۆر ... یا کی کؤنگلۆم‌دن چۆ پرّان اؤتتی یاقمیش قان آنگا

نامه‌ی شوْوقۇم نه نوع اوْل آیغه یئتگه‌ی چۆنکی من ... ائل آتین اوْقۇر، حسددن یازمادێم عنوان آنگا

خیضر خطّینگنینگ عجب یوق سبز و خرّم بوْلماغی ... لب‌به‌لب چۆن کیم بئرۆر سو چشمه‌یی حئیوان آنگا

ای خوشا موْغ کۇیی کیم رفعت بیله زینت ده بار ... مهر آنگا بیر شمسه و کؤک تاقی دۇر انوان آنگا

ایستمیش بۆلبول وفا گۆلدن مگر کیم ژاله‌دن ... باغری قاتمیش غنچه‌نینگ بس‌کیم ایرۆر خندان آنگا

قێلمامێش جانینگ فیدا، جانانغا یئتمس دئر ایمیش ... ای نوایی اۇشبۇ سؤز بیرله فیدا یۆز جان آنگا

نوایی نثریندن اؤرنکلر

مجالس النفائس دن:

حافظ سعد

میر قاسم مریدلاریدن دور چون لااوبالی‌وش و شوخ‌طبع‌راق کیشی ایردی هری شهرینینگ لوند و ایچگوچی ییگیتلری انگا مصاحب بولور ایردیلار بو جهتدین الاردین ناهموار معاش و بی‌اندام اطوار ظاهر بولور ایردی حضرت شیخغه معلوم بولغاچ آنی اؤز صحبتی‌دین محروم قیلیب خانقاه‌دین اخراج قیلدیلار و بویوردیلار کیم حجره‌سین بوزوب توفراقین خانقاه‌دین تاشقاری تاشلاسونلار...

ایکینجی مجلس

اول جماعت عزیرلار ذکری‌دا کیم فقیر الاردین بعضی‌نینک ملازمتی‌غه کیچیک‌لیکده یئتیپ‌مین و بعضی‌نینک صحبتیغه یگیت‌لیک‌دا مشرّف بولوب‌مین و حالا سنه سته و تسعین و ثمانمائه تاریخی‌دا کیم بو مختصر بیتی‌لادور الار بو فنا دامکاهی‌دین بقا آرامگاهی‌کا باریب‌دورلار. اول جمله‌دین مولانا شرف‌الدین علی یزدی دور. مولانینگ صاحب کمال‌لیغی عالم اهلی قارشی‌دا مسلم‌دور شاه‌رخ سلطان بوزوغلیغی‌دا فقیرنینگ والدی جماعت کثیر بیله روزگار حوادثی فتنه‌سی‌دین خراسان‌دین قاچیب عراق‌قه باروردا تفت‌غه کیم مولانینگ مولدی‌دور یاریم گئجه یئتیب توشتی‌لار اتفاقا منزل الارنینگ خانقاهی ایشیکی‌دا واقع ایردی تانگ اتقندا انداق کیم اویون اطفال دابی بولور اول جماعت‌نینگ اطفالی اول خانقاه‌غه اویناغالی گیردی‌لار فقیر هم الار بیله‌ایدیم تخمینا آلتی یاشیم‌دا بولغای ایردیم...

گالری

• 
  امیر علیشیر نوائی‌نین ۵۲۵ نجی دوغوم گونو مناسبتی ایله ولادیمیر خالدوفون چیزدیگی تمبر طرحی.
• 
  ۱۹۴۲نجی ایل شوروی ده امیرعلیشیرنوائی‌نین بئش یوز ایللیگی مناسبتی ایله یاییملانمیش تمبر.
• 
  امیرعلیشیر نوائی خاطیره‌سینه ۱۹۹۱نجی ایلده ضرب ائدیلمیش بیر روبل‌لوق.
• 
  مشهد آستان قدس کیتابخاناسیندا ساخلانیلان امیرعلیشیر نوائی پرتره‌سی.
• 
  1492/93-جي ايلده تيکيلميش حسین بن منصور بن بايقارا (ساغدا) مدرسه ميناره‌لرينين اؤنونده گوهرشاد (سولدا) آرخاسيندا نوایی مزاری (اورتادا) ـ هرات ـ افغانستان.
• 
  امیرعلیشیر نوائی دیوانلاریندان.
• 
• 
  امیرکبیر، علیشیر نوائی دیوانلاریندان.
• 
  امیرعلیشیر نوائی دیوانیندان بیر مینیاتور.

آیریجا باخ

• امیر علیشیر نوایی اؤز.لیب کیتابخاناسیندا. Archived 2018-11-17 at the Wayback Machine.