اوسطورلاب
اۆسطۆرلاب (یونان. ἀστρολάβος،astrolabos؛ اولدوزلاری گؤتورن، عرب.ٱلأَسْطُرلاب) — فضادا بوجاق‌لارین اؤلچولمه‌سی اوچون تطبیق ائدیلن جیهازدیر. تاریخی منبع‌لره گؤره ایلک دفعه اولاراق بو جیهاز اِراتوستین طرفیندن میلادان اؤنجه250-جی ایلده دوزلدیلمیشدیر. باشقا منبع‌لره گؤره بو جیهاز ایسگندریه‌لی قادین-مونجّیم و ریاضیاتچی هیپاتیا طرفیندن (370-415) ایختیراع ائدیلمیشدیر. همین جیهاز بو گون ایسفریک اوسطورلاب کیمی تانینیر. بو جیهازلا بطلمیوس اوچون سما اولدوزلاری‌نین کاتالوقونو ترتیب ائدیر.
سونرالار ایرانلی‌لار اوسطورلابلارین تکمیل‌لشدیریلمه‌سی ایله مشغول اولورلار و اونو گئجه و گوندوزون اوزونلوغونون و یئر اوزرینده یاتای (اوفوقی) بوجاق‌لارین تعیینی، همچنین بعضی ریاضی حسابات‌لارین آپاریلماسی اوچون تطبیق ائدیرلر. خیلافتین اینکیشافی دؤورونده 9— 11. عصرلرده اوسطورلابلارین تطبیقی داها دا گئنیشله‌نیر. چونکی، اونلارین دوزلدیلمه‌سی درین ریاضی و نوجوم بیلیک‌لری طلب ائدیردی. بونلار ایسه شرق دؤولت‌لرینده داها گوجلو اینکیشاف ائتمیشدیر.
اوسطورلابین دوزلمه‌سی و ایشله‌مه پرینسیپینی ایلک دفعه اولاراق بیرونی‌نین "اوسطورلابین حاضیرلانماسیندا بوتون مومکون ایمکان‌لاردان ایستیفاده ائتمک" کیتابیندا (تخمیناً. 995-جی ایل) تصویر ائدیلمیشدیر. او، بو کیتابدا جوخ سایدا اوسطورلابین دوزلمه‌سینی ایضاح ائتمکله برابر، اونلارین تطبیقی و همچنین فضا جیسیم‌لری‌نین موختصّات‌لاری‌نین تعیین اولونماسیندا یارانان خطالارین قییمت‌لندیریلمه‌سی حاقیندا دا تؤوصیه‌لر وئریر.
اوسطورلاب اساساً بوشقابا اوخشایان بیر متال‌لیک لؤوحه‌دن عیبارت اولوب، اونون داخیلینده بوتون مکانیزم یئرلشدیریلیر. بو لؤوحه‌نین اوزرینه اوچ یاستی دایروی لؤوحه‌لر یئرلشدیریلیر. بو لؤوحه‌لرین اوزرینه سما موختصات شبکه‌سی‌نین خطلری (ایسترئوقرافیک)، سما نصف النهارلاری، دونیا قوطبونو و اوفوقونو گؤسترن خط قئید اولونور. وئریلن جوغرافی ائندن آسیلی اولاراق دونیا قوطبونون وضعیتی و سما موختصات شبکه‌سی‌نین پروجکسیونو موختلیف اولور. اونا گؤره ده، لؤوحه‌لرین اوزرینده موختلیف جوغرافی ائنلر اوچون سما موختصات‌لاری قئید اولونور. جیهازین مرکزی اوخونا برکیدیلمیش نیشانلاما خط‌کشینی اؤلچولن اشیایا توشلاماقلا اونون اوزرینده قئید اولونموش تاریخی و یا واختی تعیین ائتمک اولور. بو جیهازین کؤمگی ایله هم ده گونشین و آیین وضعیتی، همچنین آیین اوزونون توتولماسی فضالارینی تاپماق اولور. اوسطورلابین موثلثات حساب‌لامالارا اساسلانان ایشله‌مه پرینسیپی‌نین دقیق‌لیگی، اونون حیصه‌لری‌نین حاضیرلانما دقیق‌لیگیندن آسیلی ایدی.
اوروپادا اوسطورلاب‌لار 15-18. عصرلرده گمیچی‌لیکده یؤنو بیلمک اوچون تطبیق اولونماغا باشلاییر. اوّلجه بورادا ایران اوسطورلاب‌لاری تطبیق اولونور، سونرالار ایسه اونلارین اساسیندا اؤزلری دوزلتمگه باشلاییرلار. اونلار سِکستانت‌لارین اؤندری ایدیلر. بو زامان اوروپالی‌لار اؤز حسابات‌لارینی آپاریرلار کی، اوروپایا اویغون جوغرافی ائنلیک‌لرین موختصات‌لارینی اؤلچه بیلسینلر.
قالری دَییشدیر
