ایواز طاها
ایواز طاها ـ چاغداش آذربایجانلی یازار، ژورنالیست و فیلوسوف.
حیاتی
دَییشدیرایواز طاها موغاندا آنادان اوْلوب. او، ایختیصاصینا گؤره فلسفه ایله مشغول اولور و بدیعی نثر یازیر. ا. طاها ۹۰-جی ایل لرده «یول» درگی‌سی‌نین قوروجوسو و باش‌یازاری اوْلموشدور. سوْنرالار آذربایجان جومهورییتینده «جهان» درگی‌سی‌نین تمل داشینی قویموش، او ژورنالین باش یازارلیغینی اؤز اوزه‌رینه گؤتورموشدور. هابئله او، ۲۰۰۴-جی ایلدن «یارپاق» قزئتینی چیخارماغا باشلامیشدیر. «یارپاق» میلّی حؤکومت دئوریلدیکدن بری تام آذربایجان تۆرکجه‌سینده بوراخیلان ایلک قزئت اوْلموشدور.
طاهانین ایندییه‌دک ایکی یوزه یاخین ایری‌لی-خیردالی یازیسی (مقاله‌لری، اؤیکولری، رومان‌لاری، تنقیدلری، ائسسه‌لری و ترجومه‌لری) آیری-آیری درگی‌لر و قزئت‌لرده چاپ ائدیلمیشدیر. آذربایجان تۆرکجه‌سینده، فارس و اینگیلیس دیل‌لرینده یاییم‌لانان بۇ یازی‌لاردا، داها چوْخ فلسفه و ادبیات و سیاست قوووشاغیندا یارانان مسئله‌لر آراشدیریلمیشدیر.
«یول»، «جاهان» و «یارپاق» نشر اورگان‌لاری ایله یاناشی ایکی کیتاب ایواز طاها شؤهرتی‌نین تمل‌داشی‌دیر. بیری، «قورشون هاردان آچیلدی»، او بیریسی ایسه «شعر وارلیغین ائوی‌دیر». باخمایاراق کی، آدلاری سرّ کیمی ساخلاناراق یاییلمامیش کیتاب‌لاری‌نین داها ائتکیلی اولاجاغینا اینانیر.
دوشونجه‌سی
دَییشدیرایواز طاهانین هر بیر فلسفی آختاریشیندا «دیل وسوسه‌سی» و یا «دیل دویارلی‌لیغی» گؤزه چارپیر. «دیل» فئنومئنی‌نین بئله‌جه قاباردیلماسی بلکه ده آذربایجان تۆرکجه‌سی‌نین تاریخی دورومو ایله باغلی‌دیر. او، واخت‌آشیری بۇ مسئله‌یه قاییدیر. بعضاً بئله نظره چارپیر کی، او، دوشونجه گئدیشینی و تفککورون گئرچکلشمه شرطینی دیلدن آسیلی سانیر. اونون سؤزویله دئسک «اینسانین دوشونجه‌سی دیلده باش وئریر. هابئله، اینسانین وارلیغی دیلده گئرچکلشدییی زاماندان او، باشقا جانلیلاردان سئچیمله‌یه باشلاییر. أرسطو اینسانین حئیوان‌لارا اوستونلویونون باشلیجا سببینی «نیطق» ده گؤردوکده، یانیلمیر. چونکی اینسان دانیشان حئیوان‌دیر.» او هایدگئردن ایلهام آلاراق «دیل نه اینکی اینسان دوشونجه‌سی‌نین، بلکه وارلیغی‌نین دا ائوی‌دیر» سؤیله‌ایر. طاها حتتا أدبی-بدیعی یارادیجلیغیندا دا بۇ وسوسه‌دن یاخا قورتارا بیلمیر. اؤرنه‌این، کیچیک حجملی رومان ژانریندا یازدیغی «قورشون هاردان آچیلیدی» أثرینده تکنیکی و بدیعی اؤزه‌للیک‌لره رعایت‌له یاناشی، ساغلام و آخیجی بیر دیل سرگیله‌مه‌یه قورشانیر. گونئی آذربایجان بدیعی نثری‌نین قیتلیغیندا بئله بیر کیتاب نثر مدنیتی‌نین گلیشمه‌سینده ائتکی‌سیز اولمایا بیلمزدی.
طاها گؤزه‌للیک فلسفه‌سینه کؤکلنمیش «شعر وارلیغین ائوی‌دیر» کیتابیندا دا بیر چوْخ مسئله‌لرله یاناشی یئنه ده دیله قاییدیر. همین کیتابدا گئتمیش کیچیک بیر جومله، سانکی عؤمور بویو بیر فعالیتین اؤزه‌اینی عکس ائتدیریر: «من آذربایجان تورکجه‌سینی تفککور ساحه‌سینده دیللندیرمک ایسته‌ایرم.» اوسته‌لیک، فلسفی نظریه‌لر ایشیغیندا گونئی‌ده شعر مدنیتی‌نین یایغین اولماسی‌نین سرّینی آچماق اۆچون نظری سبب‌لر آختاریر. کیتابدا شعریمیزین نثره اوستونلویو، شعرله نثر دیلی‌نین کؤک‌لو فرق‌لری، شعرله ایلگیلی ایدئولوگییانین ائتکی‌لری، شعرین آماج و یا آراج اولماسی، و شعرله فلسفه‌نین ایلگی‌لری گئنیش آراشدیریلیر.[۱]
سیاست فلسفه‌سینه‌گلدیکده، طاها پولیتیکانی پولیسدن فرقلندیریر. اونون سؤزو ایله دئسک، «سیاست اساساً تکذیب‌چی‌دیر. محض بۇ اؤزه‌للیییندن دولایی صنعت‌له ده عئینی جبهه‌ده دایانیر. سیاستی گوج قورولوش‌لاری (پولیس) ایله قارشی قارشییا قویمالیییق. پولیتیکانی پولیسدن آییرمالیییق.» پولیس کیملیک‌لری نیظام‌لی بیچیمده پایلاییر؛ توپلومون هر بیر آیرینتیسی‌نین، هر بیر اویه‌سی‌نین یئرینی دقیق معینلشدیریر. سیاست بۇ سیستئمی داغیتما گیریشیمی‌دیر. یارادیجیلیق، یالنیز بۇ داغیدیجیلیقدادیر کی، سیاست‌له الاله وئریر. طاها بۇ فرقلندیرمه‌نی ژاک رانسیئردن آلیر. سیاست بوردا The political تئرمینی‌نین قارشلیغی‌دیر. طاها اونون قارشیلیغی اولاراق «سیاسال» سؤزونو سئویر، آمّا قاوراییشدا چتینلیک تؤره‌نمه‌سین دئیه هله‌لیک سیاست سؤزونو قوللانیر.
پولیس ایندیکی دورومون گودوکچوسودور؛ دوزگون سیاست ایسه ایندیکی دورومو سورغویا چکمک. بونلاری بیربیریندن آییران سینیر، تیترک و سیویق اولسا دا آنلاملی‌دیر. سیاستین پولیس یؤنو ایجتیماعی گئدیش‌لری اداره ائدیب، جیلوولاییر. بیرئی‌لری [فردلری] بللی چرچیوه‌لرده صینیفلندیریر، باشقا سؤزله اونلاری گؤرونرده ساخلاییر. پولیس بوتون اولای‌لارا اینتیظام باغیشلاییر، هرنه‌ای قانون چرچیوه‌سینه سیخناشدیریر، آیریم‌لارا [ایستئثنالارا، موخالیف دوشونجه‌لره] یاغی، یابانجی گؤزله باخیر، اونلاری دیشلاییر؛ ایستبلیشمئتی establishment خائوسا تام حاکیم قیلماق. بوتون بونلارا قارشی چیخماق ایسه دوزگون سیاستین ایشی‌دیر.
طاها بۇ دوغرولتودا ایکی اؤنملی مسئله‌نی چؤزومله‌مه‌یه [آنالیز ائتمه‌یه] گیریشیر. کیملیک [هویت] و عامیلیت. یازاری ماراقلاندیران مسئله بودور: بوتؤو کیملیک و دمیر عامیلیت همیشه دیکتاتورایا یول آچیب. فرانسه اینقیلابیندا دا بئله اوْلوب، سووئت‌لر بیرلیینده ده، ایراندا دا. پوست‌مودئرنیزمین اورتایا آتدیغی سارساق اؤزنه نین ایسه بیر توکو دبرده‌جک قده‌ر گوجو قالماییب. بۇ ایکی اوچورومون آراسیندا قیل کؤرپوسو سالماق گرکدیر. بۇ ایکی ضدیت آراسیندا ایجتیماعی چالیشقانلیغین هم یارارلی، هم ده اینسانی بیچیم‌لرینی آختارماق. جاواب نه ساوادسیز باغیرغان سوبیئکت‌ده‌دیر، نه ده اگزیستانسیالیزمین ایضطیرابلی فاعیلینده. مارکسین دا سئویملی ایشچی طبقه‌سی بیلگی پاتلاییشی [انفجار اطلاعات] نتیجه سینده داغیلمیشدیر. یازار عرب باهاری دئوریم‌لرینده بئله بیر اؤزنه‌نین باش قالدیراجاغینی گؤزله‌ایردی. آمّا، میصرده ۶ آوریل حرکاتی‌نین آرتیق طاماهلیغی، اخوان المسلمین‌ین سیاسی مونوپولیاسی و اوردونون خاریجی گوج‌لره باغلیلیغی اومودلاری قسمن ده اولسا پوچا چیخاردی. «کیملیکچی سیاست باره‌سینده پاتولوژیک تئزلر» کیتابی بۇ آختاریشین بیر محصولودور.[۲]
دئمک اولار طاهانین بللی دغدغه و یا وسوسه آلانی وار: دیل، دوشونجه، اخلاق، عدالت، اؤزگورلوک، اینجه‌صنعت و سیاست. اونون أخلاقی باخیش بوجاغی کانتدان ائتکیله‌نه‌رک مسئولیت‌چی ماهیت داشیسا دا، اؤزگورلوک و عدالته سول‌سایاغی تأکید ائدیر. بۇ وورغودا ایسه بعضاً آنارشیزم اؤیره‌تیسینه [دوکتوریناسینا] یاخینلاشما حیس اوْلونور. دیل و دوشونجه‌یه گلدیکده، او هر ایکیسینه قورخونج بیر فئنومئن کیمی باخیر. سون واختلار دیققتینی بۇ ایکیسی‌نین قارشیلیقلی علاقه‌لری ایشیقلاندیرماغا یؤنلتمیش یازار، بئله بیر ایلیشکیده آچقیجا دیله اوستونک وئریر. بۇ اوستونلویون سوی‌آغاجی ساپیر-وورف نظریه‌سینه گئدیب چیخسا دا، او چوخ‌واخت فلسفی چرچیوه‌دن چیخماغا آغرینیر. بونا سبب اونون پسیخولوگییا ایله پروفئسیونال سویه‌ده تانیش اولماماسینا قاییدا بیلر، یا دا فلسفه وورغونلوغونا.
اثرلری
دَییشدیر- «شعر وارلیغین ائوی‌دیر» (شعرین گؤزه‌للیک فلسفه‌سی و آذربایجان شعری‌نین پروبلئم لری~ عرب الیفباسیندا)، باکی، ۱۳۸۵. (بو کیتاب ۲۰۰۷-جی ایلده گونئی آذربایجاندا ایلین کیتابی سئچیلمیشدیر)[۳]
- «قورشون هاردان آچیلدی» (کیچیک رومان)، بیرینجی باسقی، باکی، یاز ۲۰۰۶، ایکینجی باسقی، تبریز، قیش 2007.[۴]
- «نظریه‌ی توطئه»، (فارسجا)، تهران، انتشارات جامعهٔ ایرانیان، ۲۰۰۲.
- «نئجه یازاق: آذربایجان تورکجه‌سی‌نین یانلیش‌لیق‌لار سؤزلویو»، یارپاق، تبریز، ۲۰۰۶.
- «ساغلام دیل»، یارپاق، تبریز، ۲۰۰۷
- «متندن باشقا بیر دونیا یوخ‌دور»، یئنی اولای، ۲۰۰۸
- «کیملیکچی سیاست باره‌سینده پاتولوژیک تئزلر، تهران، ۲۰۱۶، الکترون وئرسیا.»[۲]
مقاله‌لری
دَییشدیر- نوبئل موکافاتی، یول، سایی ۱، تهران
- شهریار نیسگیلی و نوستالگییانین تحلیلی، وارلیق، تهران
- آغیلدان اوره‌یه دوغرو|آغیلدان اوره‌یه دوغرو، جاهان، سایی ۳، ۱۹۹۷، باکی
- دونیانی دییشدیرمک، یوخسا اونا اویغونلاشماق، جاهان، سایی ۴، ۱۹۹۸، باکی.
- تاریخ علمینده اوبیئکتیولیک و سوبیئکتیولیک، شهریار قزئتی، باکی،
- معیار دیل، یارپاق قزئتی، سایی ۴، ۲۰۰۵، تهران.
- اۆچونجو دالغا محاربه‌لری، آلاتوران درگی‌سی، سایی ۴، باکی.
- پارادیگما نه‌دیر؟، جاهان درگی‌سی، سایی ۵، ۱۹۹۹، باکی.
- عراق محاربه‌سی: آلوین تافلئر، فرئنسیس فوکویاما و ساموئل هانتینگتونون نظریه‌لری ایشیغیندا؛ آمئریکانین عراقا هوجومونون تحلیلی، شرق گونده‌لییی، ۱، تیر، ۱۳۸۴، تهران.
- پست‌مدرنیزم؛ دالدان آتیلان داش، ۲۰۰۷، تبریز.
- گون‌دوغار اؤلکه‌سی: شمس و مولوی، ۲۰۰۷، تبریز.
- معاریفچیلیک ایشیغیندا رومانتیزم، (۲۰۰۷-جی ایل باکی ایسلاویان اونیوئرسیتئتینده "مۆعاصیر "دیلچیلییین پروبلئم‌لر|دیلچیلییین پروبلئم‌لری"نه حصر ائدیلن کونفرانسدا اوخونموش موحاضیره)، باکی، کیتاب عالمی نشریاتی، ۲۰۰۷
- شعر، قادین شاعیرلر و فئمینیزم
- فلسفه‌نین دؤرد تاریخی دؤنمی، (یازانلار: دوغان اؤزلم، ایواز طاها)
- یئرلی رادیو و تلویزیون‌لارین جالاق دیلی
- ایتکین اؤلکه
- هایکو و میستیک شعر
- سوْنرا یئر دیللندی | احمد شاملو | ایواز طاها
- پوست‌مودئرنیزم آذربایجانا گلمه‌دن گئتمک ایسته‌ایر
- نه جالاق دیل، نه ده دیل تملچی‌لییی
فارسجا مقاله‌لری
دَییشدیر- فضولی بیگانه‌ای در وطن (فارسجا)، وارلیق، تهران.
- فوتبال ترجمان سیاست اینجایی است
- تمامت‌خواهی سیاست را ناممکن می‌کند
- فرقهٔ دمکرات آذربایجان و داوری یکجانبه
حاضیرلانان کیتاب‌لاری
دَییشدیر- "من بئله دوشونورم" (فلسفی مقاله‌لر توپلوسو).
- "قورغو نظریه‌سی" ("نظریهٔ توطئه" کیتابی‌نین آذربایجان تۆرکجه‌سینه ترجومه‌سی. کیتاب رحمتلیک عالیم علی‌بالا حاجی‌زاده‌نین ترجومه‌سی و ا. طاهانین رئداکته‌سی ایله نشر اوْلوناجاق)).
- "قورخو سنین آردینجا سورونور"
- "دیکتاتور"، (حکایه‌لر توپلوسو").
- "دونیانی دییشدیرمک، یوخسا اونا اویغونلاشماق".
- آذربایجان نثری‌نین گؤزه‌للیک فلسفه‌سی" (کیتابین آدی هله‌لیک تام معینلشدیریلمه‌ایب).
- "نئجه یازاق" (۲–۵-جی جیلدلر).
- "دلی"، (رومان. کیتابین آدی مووققتی‌دیر).
یازارلارین باخیشیندا
دَییشدیر- ایواز طاها قومساللیقدا بوی آتان چینار | گونتای جوانشیر
- شعرده آزان فیلسوف / حیدر شادی
- سوررئالیسم جانیفتاده؛ چهارچوب محکم داستانی | احمد صیقلی
- آنایوردو، آنادیلی، عدالت و فلسفه قایغی‌سی (ایواز طاها باره‌ده) | لیلا خاقانی
- کامال آبدوللا و ایواز طاهانین سئمانتیک/ا-سئمانتیک سایریشمالاری | پروفئسور نیازی مهدی
- آذربایجان یازیچی‌لار و شاعیرلری: ایواز طاها | محمد رضا آذرلو
- ایواز طاها و جاهان ژورنالی | حمید هئریسچی[۵]
درگی‌لر و قزئت‌لر
دَییشدیرایواز طاها آیری آیری قزئت‌لر و درگی‌لرین قورجوسو و یا باش یازاری اوْلموشدور: یول درگی‌سی (۱۹۹۰–۱۹۹۲) جهان درگی‌سی(۱۹۹۷–۱۹۹۹) یارپاق قزئتی (۲۰۰۴ـ)
قایناقلار
دَییشدیر- ^ 2007ـ جی ایلده بیر سیرا گونئیلی ضیالی‌لار، یازارلار و شاعیرلرین "ایلین کتیابی" کیمی دیرلندیردیک‌لری "شعر وارلیغین ائوی‌دیر" ایندییه‌دک ایکی اوچ دفعه باکی و تبریزده باسیلیب.
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ http://www.eyvaz.org/?p=2677[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2017-10-23. یوْخلانیلیب2017-11-07.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2017-10-23. یوْخلانیلیب2017-11-07.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2020-10-30. یوْخلانیلیب2017-11-07.
- www.eyvaz.org Archived 2014-09-24 at the Wayback Machine.
آذربایجان تورکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Eyvaz_Taha»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۱۳ ژوئیه ۲۰۱۷ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).