بئیین
بئیین (اینگیلیسجه: Brain) بدنین بیر پارچاسی دیر . بئیین حئیوان لارا بیلمک ایمکانی وئریر . بئیین بدنین دیگر عۆضوو لرین ایچینده کی حیس لرین آلیر و بو اله گلن معلومات نان داورانیشی دئیشیر. اینسان لاردا بئیین دیل دانیشماسین یوخسا ایشلدیلمسین ده و دۆشۆنمک گۆجۆ . بئیین بۆتۆن بدنین کونترول یوخسا باشچیلیک ائدن عۆضوو دۆر .
| Brain | |
|---|---|
 The brain of a chimpanzee | |
| تانیملایی‌جیلار | |
| MeSH | D001921 |
| NeuroNames | 21 |
| TA | A14.1.03.001 |
| آنوتومیک ایصطیلاحلار | |
بئیین عصب سلول لارین دان جورلنیب بو عصب لر بیر بیر لرینه باغلیدیر لار بئیین ده و دیگر عۆضوو لر ده بۆتۆن بئیین لری اولان حئیوانلارین بئیین دن گۆون ساخلاماق اوچون بیر شئی لری وار اینسان دا جۆمجۆمه یوخسا بئیین قابوقی(سۆمۆک دن)
آراشدیرماق
دَییشدیر
بئیینین شیکلی و سایزی یوخسا بوْیی موختلیف حئیوانلارین آراسیندا چوخ فرقلی دیر و بنزر اؤزللیک لرین تاپیلماسی چوخ چتین دیر. گینه ، بئیینین تیکیشین ده نئچه اصل لر وار کی حئیوانلارین بؤیۆک بیر بؤلۆمۆن توتور. بئیینین بعضی اؤزللیک لری بۆتۆن حئیوانلار آراسیندا اوخشار دیر. باشقا لاری بئیین اولان حئیوانلاری گۆجلۆ بئیینی اولان لار و ایبتیدایی بئیینی اولان لار را بۆلۆر لر یوخسا اونورغالیلار و اونورغاسیز لارا بؤلۆر لر.
بئیین آناتومی سینا گؤره معلومات اله گتیرمسینه ان ساده یول شیکلینه باخماق نان دیر.آما باشقا تکنیک لر ده دۆزلتیلمیش . بئیینین تیکیشی چوخ یوموشاق دیر بونا گؤره بئیینن فیزیکی ایشلمک چتین ایش دیر آما الکول ایچینده برکیر برده بعضی ساخلیان لار و سورا ایچین آراشدیرماق اوچون پارچالانیر یوخسا تیکه لنیر.
نه جور ایشلمسی
دَییشدیر
بئیین بدن اوچون دۆشۆنمک ، اؤیرنمک و حیس ائتمک ائدیر. اینسان لار اوچون بیلینجلیق یوخسا شعور قایناقی دیر . بئیین بدنین اؤز باشینا ایش لری ده کونترول ائدیر اؤرنک تنفس ، هضم ائتمک یوخسا سیندیرماق و اۆرک چیرپینماسی کی اؤز باشینا اولور. بو ایش لر و باشقا لاری بئیینین بیلممزدیک و عصب سیستمی نن گؤرۆلۆر. دۆنیایا گؤره بۆتۆن معلومات حیس لریمیزنن ییغیلیر عصب لرنن بئیینه گؤندریلیر بو ایش بیزه گؤرمک ، ائشیتمک ، اییلمک و دادانماق و شئی لری حیس ائتمک بو ایش لره ایجازه وئریر .بئیین بو معلوماتی ایشلمه ائدیر و بونلاری تجربه ائدیریک شکیل ، سس و باشقا لاری . بئیین عصب لرنن بدنین دیگر عۆضوو لرینه نه ائتمگی دئیر.اؤرنک بید لاریمیزا حرکت ائت دئمک نن یوخسا اورگیمیزه داها سورعتنن چیرپین دئمک نن. بو عمومیت ده دۆز دور آما بعضی ایش لری اوموریلیک(نخاع) یوخسا اونورقا بئیینی گؤرور. اؤرنک قایتارماغا یوخسا ریفلکسه بئیین قاریشماز ، کیچیک حئیوان لاردا بئیین سیز ایش لر گؤرۆلۆر . بۆتۆن مؤهره لی حئیوان لارین بئیین لری وار کی گئچمیش ده قاریشیق لی لاشیب بعضی ساده حئیوان لار اسفنج کیمین بئیینی یوخ دور. تیکه لی اولموش مؤهره سیز لر هر تیکه ده عصبی غده لری اولور . عصبی ریشته حلقه سی هضم مجراسینن دؤورونده بو سیستم ده قاباق دا اولان معلومات نان بدنین حرکتی تنظیم اولور.
بؤلۆم لر
دَییشدیر
ممه لی لر ده بئیین اۆچ بؤلۆم دن دیر ۱-اوج بئیین ۲- بئیینجیک ۳-بئیین ساپی . اوج بئیینین اۆزۆ بئیین کورتکسی نن دیر بو بؤلۆم بوتون مؤهره لی حئیوان لاردا واردیر ممه لی لر بیر داها اۆز یوخسا لایه لری وار نئوکورتکس بو ندن نن ممه لی لرین اؤزللیکله اینسانلارین داورانیشی فرقلی دیر.
بئیین کورتکسی یوخسا سربرال کورتکسی
کورتکس اۆچ بؤلۆم دن دیر سنسوری ، موتور و بیرلشمه یئر لری ، سنسوری او یئر دیر کی حیس لردن گلن معلوماتی ایشلمه آلیر ، موتور گؤنۆللۆ حرکت لری کونترول ائدیر اؤزللیکله الین باشاریلی حرکت لری موتورون سول طرفی بدنین ساغ طرفین کونترول ائدیر و ترسی سی . و بیرلشمه یئر لری دۆنیادان آماجی اولان تجروبه لر دۆزلدیر و قیسا دۆشۆنمگه دایاق دیر و دیل (دانیشماق دیلی) و بو بیزه ایمکان وئریر موتقابیل شکیلده و ائتکیلی ایش گؤرمک. چوخ ایلیشکی لر کورتکسین بیر بؤلگه سیندن او بیری بؤلگه سینه دیر بؤلگه آلتیندا ایلیشکی لر داها آز اولور اۆزۆ ۹۹٪ یوخاری دیر.
اوج بئیین
اوج بئیینین بید لاری تناسوب نان بیربیرینن بیرلشیب بیرلیکده ایش گؤرۆر لر . بو بؤلۆم ساخلاماق و بالانس یوخسا تعادول مرکزی دیر یاردیم حرکتین اساس بؤلۆمۆ ساده موتور باشاریسینان .
بئیین ساپی
بئیین ساپی بئیینین دال طرفینده دیر بو بؤلۆم چوخ بؤلۆم لره بؤلۆنۆر کی هر بیری بدن ده اؤزل ایش لری وار دیر اؤرنک بئیین ساپی تنفسی کونترول ائدیر اۆرک چیرپینماسی ، اؤسگۆرک ، گؤز آتماق و اوتماق بدنین دماسی و آجماقی بئیین ساپی کونترول ائدیر.
بوْی یوخسا سایز
دَییشدیراینسان بئیینی باشقا حئیوانلارنان قیاس ائدرکن چوخ بؤیۆک دور. اینسان بئیینین اۆزۆ سایزینا گؤره چوخ اوزون دور بو سورون بئیین اۆزۆنۆن قیریشیلماسینا گؤره اولوملو اولموش دور اگر اینسان کورتکسی دۆز اوْلسیدی اینسانین بئیینی بیر متیر مربع لیک بؤیۆک اولور دو بعضی حئیوانلار دا اینسان کیمین قیریشیلمیش بئیین لری وار دولفین و فیل کیمین بوردا دامپ قانونو حاکیم دیر داها بؤیۆک حئیوان لار داها بؤیۆک بئیین لری وار بو تئوری یئرینده آما گینه اینسان بئیینی چوخ بؤیۆک دور اؤزللیکله نئوکورتکس بیلدیگیمیز کیمین اینسان بئیینی میلیون لار ایلین ائوریم یوخسا تکامولون سونوجو دور دقیق بیلینمیر نیه اینسانین بئیینی بو قدر چوخ بۆیۆدۆ آما نئچه تئوری وار بیری قاریشیق و چتین توپلومسال یوخسا اجتماعی یاشاییش و دیل (قونوشما) ندنی اینسانین بئیینین بؤیۆتمۆش آما بو نو دئملییک کی آینشتاینین بئیینی ۱۲۳۰ گیرم میش آما نورمال کیشی لرین بئیینی موتوسیط ۱۴۰۰ گیرم دیر بو اۆزدن اینسان بئیینین عوضوو لرینین جزییاتی اؤنملی دیر .
سلول لارین سایی سی
اینسان بئیینی اینسانین بدینین چکیسینین ۲٪ دیر . آما اینسان بئیینی بدنین ۲۰٪ انرژیسین ایشلدیر. بئیین ۵۰ - ۱۰۰ میلیار عصب سلولی یوخسا نورونی وار . بو حد ده قلیا سی دا وار (قلیا سلول دان دایاق اولور) نورون یوخسا عصب سلول لارین ایشی معلوماتی آلماق و گؤندرمک دیر بو معلوماتی باشقا بدن عوضوو لریندن آلیپ - گؤندریر . آما قلیا نورون لارا یئمک یئتیریر و قان لاری نورون لارا طرف گؤندریر و قویور اؤز ایش لرین گؤره هر نورون ۱۰۰۰۰ دیگر نورون نان ایلیشکی سی وار بو ۱۰۰۰۰ دیگر عصب سلوللارینا (نورون) سیناپس لار دئییلیر .
قایناقلار
دَییشدیرائشیک باغلانتیلار
دَییشدیر| ویکی‌سؤز ده بئیین ه مربوط اولان سؤز وار |
| ویکی‌آمباردا Brain ایله مربوط فایل وار. |
| Wikisource has the text of the 1911 Encyclopædia Britannica article Brain. |
- The Brain from Top to Bottom, at McGill University
- The Brain, BBC Radio 4 discussion with Vivian Nutton, Jonathan Sawday & Marina Wallace (In Our Time, May 8, 2008)
- Our Quest to Understand the Brain – with Matthew Cobb Royal Institution lecture. Archived at Ghostarchive.