تأثیر تبریزی
میرزا محسن تأثیر تبریزی (؟-؟)— 17 عصرین ایکینجی ياریسی – اوْن سککیز عصرین اوللرینده ياشامیش مۆقته‌دیر آذربایجان شاعیری.
حیاتی
دَییشدیرمیرزه محسن تأثیر تبریزی اوْن يئددی عصرین ایکینجی ياریسی – اوْن سککیز عصرین اوللرینده ياشامیش مۆقته‌دیر آذربایجان شاعریدیر. اوْنون حیات و يارادیجیلیغی کیفايت قدر آراشدیریلمامیش، اثرلری اليازما شکلینده قالمیشدیر. شاعرین تهراناێن سیپهسالار آلی مدرسه‌سی کیتابخاناسیندا ساخلانان اليازماسی اساسیندا 1359 ایلینده حسین محمدزاده صدیق طرفیندن یئنی یول نشریه‌سینده اونون شعرلری ایلک دفعه چاپ ائدیلدی. سوْنرا بو شعرلر 1390 ایلینده همین تدقیقاتچی طرفیندن «ترکی‌سرایان عصر صائب تبریزی» کیتابیندا بیر داها نشر ائدیلدی.[۱] قوزئی آذربایجاندا ایسه تأثیرین آذربایجان دیلینده‌کی لیریک شعرلری ایلک دفعه اوْلاراق “نۇرلان” نشریاتی طرفیندن چاپدان چێخمیشدیر.[۲] فیلوْلوْگیيا عۆذره فلسفه دوْکتوْرو پاشا کریموْو اۇن نشره حاضیرلادیغی “تأثیر تبریزی. تۆرکجه شعرلری” کیتابینا مۆلیفین آنادیللی لیریکاسی حاقیندا اؤن سؤز، متنین ترانسفوْنئلیتئراسیياسی و اليازمانین فوْتوْفاکسیمیلئسی داخیل ائدیلمیشدیر.
حسین محمدزاده صدیق ین نظرینده تأثیر اؤز ادبی یارادیجیلیغیندا صائب تبریزی دن ائتکیلنمیشدیر. یئنه‌ده بو عالیم دئییر کی:«تأثیر تبریزینین حجملی تورکجه دیوانی ایتمیشدیر و الیمزده اولان تورکجه شعرلر اونون تورک شعرینده صائب تأثیری آلتیغیندا اولدوغونو گؤستریر.»[۳] تأثیر تبریزینین فارسجا دیوانینی امین پاشا صالح تصحیح و چاپ ائتمیشدیر.
يارادیجیلیغی
دَییشدیربیر مدت سارايدا مۆستؤوفی اوْلموش میرزه مؤهسون تأثیر تبریزینین دیوانی وار کی، بۇردا تۆرکجه قزللردن باشقا، تۆرک دیلینده قسیده، مثنوی و دیگر شعرلر ده واردیر. همین شعرلرین آشاغیدا وئریلن باشلیقلاریندان آيدین اوْلور کی، شاه سۆلئيمانین (1666-1694) و شاه سۇلطان حسینین (1694-1722) زامانیندا تۆرکجه ملیکوش-شۆرالیق وظیفه‌سی ده فاکتیکی اوْلاراق بۇ شاعرین اؤهده‌سینه دۆشوبموش: - قۆدرتلی، مۆقدس و اۇلو حؤکمدار شاه سۆلئيمان اس-صفوی‌نین مدحینه حصر ائدیلمیش و اوْنون شرفلی نظرینه تقدیم اوْلونموش تۆرکجه قسیده؛ - شاه سۇلطان حسین ال-مۇسوی‌نین تاختا چێخدیغی تاریخه حصر ائدیلمیش و اوْنون نۇرلو نظرینه تقدیم اوْلونموش تۆرکجه قسیده؛ - جنّتمکان حؤکمدارا عرض اوْلونموش تۆرکجه ترجیبند؛ - يۆکسک امره اساساً يازیلمیش و عرض اوْلونموش تۆرکجه بايرام مثنویسی؛ - شاهزاده سۇلطان اکبر ابن اؤورنگزیبین گلیشینه حصر ائدیلمیش و اوْنون مۆبارک نظرینه تقدیم اوْلوناراق بَيه‌نیلمیش تۆرکجه قزل.
شعرلریندن نمونه‌لر
دَییشدیرحسین محمدزاده صدیق ین تصحیحی ایله نشر اولان تأثیرین دیوانیندان وئریلن آشاغیداکی اؤرنک اونون صائب تبریزی و فضولی دن تبعیت ائتدیگینی گؤستریر:
یاری باطل ائیله‌دی لعنت سنین عرفانېنا،
ای رقیب آخر نئچون رحم ائیله‌مزسن جانېنا.
دین و دل هر کیمده گؤردۆ، ظلمۆنن تاراج ائدر،
دۏغرودو هر کیم ألی اڲری ده‌ڲر مژگانېنا.
اۏل گۆل بی‌خار ایلن سودای نسبت‌دیر خطا،
نئچون ای گۆل دسته‌سی بئل باغلایېبسان قانېنا.
نرگسستان اۏلموسان اهل نظر اقبالېنا،
بسکی نرگسلر تیکیب گؤز نرگس فتّانېنا.
اۏل گۆل رخساردان چوگان خطدور آشکار،
یا خضردیر مایل اۏلموش چشمه‌ی حئیوانېنا.
ووردو اؤزۆن داغا ـ داشا هر زمان آب حیات،
ائتسه تا جانېن فدا، فرصت چاتې جولانېنا.
تا سنینلن سئودیڲیم گرم اختلاط اۏلموش رقیب ـ
غیرت ایله یانارام هر گاه گلسم یانېنا.
گرچی هر محفلده اۏلدون شمع بزم اختلاط،
دۏغرودان گر کئچمه‌سن لایق دڲیلدی شأنینا.
تاپمادې تأثیر کویوندا ایتینجه اعتبار،
هر قدر آرتېق تضرع ائیله‌دی دربانېنا.
دکتر ح. م. صدیق دئییر:
«تأثیر در دیوان ترکی خود نیز از صائب تأثیر پذیرفته است و حتی برخی از اشعار او را جواب گفته است. چنان که غزل به مطلع:
مه گیزله‌دی اوز چهره‌ی خندانینی گؤرگج،
جیران سئویشیب نرگس فتانینی گؤرگج.
را در پاسخ اين غزل صائب سروده است:
الدن چیخارام زلف پریشانینی گؤرگج،
هوشدان گئده‌رم سرو خرامانینی گؤرگج.
و در اقتفای این غزل از فضولی:
منیم تک هیچ کیم زار و پریشان اولماسین یارب!
اسیر درد عشق و داغ هجران اولماسین یارب!
گوید:
منیم تک هئچ کیمین احوالی درهم اولماسین یارب،
غریب و بی‌کس و بی‌یار و همدم اولماسین یارب!
در جای دیگر فضولی گوید:
خط رخسارین ائدر لطف‌ده ریحان ایله بحث،
حسن صورتده جمالین گل خندان ایله بحث.
و تأثیر در جواب او گوید:
نه عجب لعلین ائده‌ر غنچه‌ی خندان ایله بحث،
یئتیشه‌ر ائتسه رُخون یوسف کنعان ایله بحث.
در سرودن غزل به مطلع:
پسته‌دن بیر آغزی واردیر نقل و حلوا تک لذیذ،
ایکی أمجک، نعمت خوان مسیحا تک لذیذ.
غزل زیر از فضولی را سرمشق قرار داده است:
ای مذاق جانا جورون شهد و شکر تک لذیذ،
دم به دم زهر غمین قند مکرر تک لذیذ.
همچنین در غزل:
بیتیردیم حاجتیم، گؤردوم، گؤتوردوم أل دعالاردان،
گؤزل مقصود ایمیش بی‌مدعالیق مدّعالاردان.
به اين غزل از فضولی نظر داشته است:
کرم قیل کسمه ساقی التفاتین بینوالاردان،
الیندن گلدیگی خیری دریغ ائتمه گدالاردان. »[۴]
ایستینادلار
دَییشدیرتۇرخان گنجه‌لی: اصفهانداکی صفوی سارايیندا تۆرک دیلی‌نین مؤوقئيی
همچی‌نین باخ
دَییشدیرخاریجی کئچیدلر
دَییشدیر- ^ http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2099567&pageStatus=2&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ نیاز به منبع
- ^ محمدزاده صدیق، حسین. ترکی سرایان عصر صائب تبریزی، تهران، تکدرخت، 1389، ص 20.
- ^ محمدزاده صدیق، حسین. ترکی سرایان عصر صائب تبریزی، تهران، تکدرخت، 1389، ص 15.