تئیموری معمارلیغی
تئیموری معمارلیغی — تئیموری‌لر دؤولتینده مؤوجود اولموش معمارلیق اوسلوبو. تئیموری معمارلیغی‌نین عنعنه‌لری تئیموری‌لر دؤولتی‌نین داغیلماسیندان سونرا بابورون هیندیستاندا قوردوغو بؤیوک موغول ایمپیراتولوغوندا دا داوام ائتمیشدیر.
اؤزل‌لیک‌لری دَییشدیر
.JPG)
.JPG)
تئیموری معمارلیغی اؤزونه‌مخصوص جهت‌لری ایله فرقله‌نیر. اورتا آسیا و ایراندا اؤزوندن اول مؤوجود اولموش دؤولت‌لرین معمارلیغیندان تاثیرلنن تئیموری معمارلیغی بیر نؤوع سنتز تشکیل ائدن اثرلرله تانینمیشدیر. اساسن توربه، مسجید، مدرسه و درگاه کیمی بؤلمه‌لری اولان مجموعه‌لرین اساس اؤزل‌لیک‌لریندن بیری فاسادینی اؤرتن موزایک ایشلمه‌لری اولان کاشی، سوغانا بنزه‌ین خاریجی قوببه و داخیلده کی یوکسک ایچ قوببه‌نین مئیدانا گتیردیگی قوببه سیستمی‌نین اؤزونه‌مخصوص جهت‌لری ایدی.
تئیموری معمارلیغیندا ان اؤنملی یئری توربه‌لر توتوردو. تئیموری توربه معمارلیغی‌نین ان اؤنملی اؤرنک‌لریندن بیری سمرقندده‌کی شاه-زینده مجموعه‌سی‌دیر.[۱]بو مجموعه‌ده تئیموری‌لر سویوندان اؤنملی شخصلرین توربه‌لری یئرلشیر. بیر دیگر نومونه کیمی سمرقندده یئرلشن و 1380-1390-جی ایللره عایید ائدیلن روح‌آباد توربه‌سینی گؤسترمک اولار.[۲] روح‌آباد توربه‌سی کوب فورمالی اساس بینانین اوزرینده یئرلشن، سککیزبوجاقلی تمبورون داشیغیدی قوببه‌دن عیبارتدیر. امیر تئیمورون حاکیمیتی ایللرینده تیکیلن توربه و اونا باغلی معمارلیق مجموعه‌لری‌نین ان مشهورو گور-امیردیر.[۳] بو مجموعه‌یه مدرسه، مسجید، توربه و دیگر بؤلوم‌لر داخیلدیر. ایلک دفعه تیکینتی‌سینه 1399-جو ایلده باشلانیلسا دا، امیر تئیمورون نوه‌سی محمد میرزه‌نین اؤلوموندن سونرا امیر تئیمورون امری ایله 1404-جو ایلده بیر توربه تیکیلمه‌سینه قرار وئریلمیشدیر.[۴] تئیموری‌لر سویوندان اؤنملی شخصلرین مزارلاری‌نین یئرلشدیگی بو توربه‌یه 1405-جی ایلده امیر تئیمور دا دفن اولونموشدو. همچنین امیر تئیمورون اوغول‌لاری میرانشاه و سلطان شاهرخ، نوه‌لری پیر محمد میرزه و اولوغ بیگ، ائله‌جه ده دین موعلیمی عزیز نور سئیید برکه ده بو توربه ده دفن اولونموشدور.[۵]امیر تئیمورون هیندیستان اوزرینه اولان یوروشونو ابدی‌لشدیرمک مقصدی ایله بی‌بی‌خانیم مسجیدی اینشاء اولونموشدور.[۶] بی‌بی‌خانیم مسجیدی یوکسک قوببه‌لری، ائیوان‌لاری، دیگر معمارلیق المنت‌لری و چینی ایشلمه‌لری ایله تئیموری‌لر دؤولتی‌نین گوجونون زیروه‌سینده اولدوغو دؤورو عکس ائتدیریر.
تیکینتیسی 1417-جی ایلده سمرقندده اولوغ بیگ طرفیندن باشلادیلان و 1420-جی ایلده تاماملانان مدرسه مجموعه‌سی ایسه ایسلام معمارلیغیندا اؤنملی بیر یئره صاحیبدیر.[۷] بو مدرسه 1417-جی ایلده اولوغ بیگین بوخارادا تیکدیردیگی دیگر مدرسه‌نین پلانی اساسیندا اینشاء اولونموشدو. اولوغ بیگین سمرقندده اینشاء ائتدیردیگی اثرلر آراسیندا 1409-جو ایلده تیکیلن رصدخانا دا اؤنملی یئره صاحیبدیر.[۸]
.jpg)
گوهر شادین گؤستریشی ایله مشهد شهرینده معمار قوام‌الدین ابن زین‌الدین شیرازی طرفیندن گوهر شاد مسجیدی اینشا اولونموشدو.[۹][۱۰] دؤرد ائیوانی اولان مسجید بیر توربه ایله مجموعه شکیلده تیکیلمیشدی. عئینی زاماندا گوهر شاد طرفیندن قوام‌الدین ابن زین‌الدین شیرازی‌یه اینشا ائتدیریلن تیکیلی‌لر آراسیندا هراتدا یئرلشن گازرگاه آبیده‌سی و گوهر شاد مدرسه‌سینی نومونه گؤسترمک اولار.[۱۱] گوهر شاه مدرسه‌سینده بیر توربه ده اینشا اولونموشدو. سلطان شاهرخون اوغلو قیاس‌الدین بایسونقور و گوهر شاد بورادا دفن اولونموشدور.[۱۲]
.jpg)
آناودا یئرلشن جمال‌الدین مجموعه‌سی (1452-1456) تئیموری معمارلیغی‌نین سون دؤورلری‌نین ان اؤنملی اثرلریندن بیری‌دیر.[۱۴] 1460-جی ایلدن سونرا بلخ شهرینده اینشا اولونان ابو نصر پارسا مجموعه‌سی ده تئیموری معمارلیغی‌نین عنعنه‌لرینی داشیییر.[۱۵][۱۶]تئیموری معمارلیغی‌نین سون دؤورلرینه عایید اولان ان اؤنملی اثرلردن بیری ده ابو سیدین خانیم‌لاریندان بیری‌نین گؤستریشی ایله تئیموری‌لر نسلیندن اولان قادین‌لارین دفنی اوچون 1460-1464-جو ایللرده اینشا اولونان عیشرتخانا توربه‌سی‌دیر.[۱۷] 1460-1502-جی ایللرده غزنه شهرینده اولوغ بیگین اوغلو عبدالرزاق اوچون اینشا اولونان توربه اورتادا یئرلشن اساس حیصه و اونونلا علاقه لندیریلن یان حیصه‌لرله بیر نؤوع تاج محلیت معمارلیق قورولوشونون اؤنجوسودور.[۱۸]
تئیموری سارای‌لاری حاقیندا تاریخی منبع‌لرده و سیاحتنامه‌لرده اؤنملی بیلگی‌لره راست گلمک مومکوندور. منبع‌لرده امیر تئیمورون سمرقند و اطراف شهرلرده اینشا ائتدیردیگی گؤی سارای، باغ- دیلگوشه آدلی باخچادا یئرلشن نقش- جاهان، باغ- چنار، باغ- شیمال و باغ- بهیشت کیمی سارای‌لار حاقیندا معلومات وئریلیر. شهر سبزده کی سارایین قالینتی‌لاری دؤوروموزه قدر گلیب چیخمیشدیر. بونلاردان باشقا منبع‌لرده اولوغ بیگ طرفیندن سمرقندده اینشا اولونان و باغ-مئیداندا یئرلشن چهل‌سوتون ساراییندان دا بحث اولونماقدادیر. [۱۹]
اتک‌یازی‌لار دَییشدیر
- ^ "THE SHAKH-I-ZINDA ENSEMBLE"
- ^ "Ruhobod maqbarasi"
- ^ "Arxivlənmiş surət"
- ^ "Мавзолей Тамерлана Гур-Эмир в Самарканде"
- ^ "Культура народов Средней Азии IX–VI вв. Архитектурные шедевры Самарканда".
- ^ "The Bibi-Khanym"
- ^ "Samarkand 2: Der Registan"
- ^ "Ulughbek and his Observatory in Samarkand"(PDF). 2021-03-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ^ "Gawhar Shad Mosque".
- ^ Мешхед
- ^ "Madrasa-i Gawhar Shad"
- ^ "Herat: Gawharshad Musalla Complex"
- ^ Castin Marozzi. "Tamerlan". Bakı, Qanun nəşriyyatı. (az.)
- ^ TİMURLULAR - A. Engin Beksaç
- ^ ARCHITECTURE AND NARRATIVE: THE KHWAJA ABU NASR PARSA SHRINE. PART 1: CONSTRUCTING THE COMPLEX AND ITS MEANING, 1469-1696[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ "Balkh: Khwaja Abu Nasr Parsa Shrine"
- ^ "ИШРАТХОНА"
- ^ "Maqbara-i Ulugh Beg bin Abu Sa'id"
- ^ "Timurluların Bilim ve Sanata Yaklaşımları ve Bazı Son Dönem Sanatkârları" (PDF)