تورک‌لرده دؤولتچی‌لیک عنعنه‌سی
تورک‌لرده دؤولتچی‌لیک عنعنه‌سی — تورک‌لرده دؤولتچی‌لیک عنعنه‌سی و یا تورک‌لرده دؤولت قورما عنعنه‌سی موختلیف تاریخی مرحله‌لرده تورک‌لرین موختلیف جوغرافیالاردا، موختلیف زامان‌لاردا و موختلیف خوصوصیت‌لرده دؤولت قورما عنعنه‌سی کیمی باشا دوشولور. دونیا تاریخینده 6000-ه قدر اتنیک توپلولوغو اولدوغو و اونلارین 200-ه یاخین اولان دؤولت‌لرین سرحدلری داخیلینده تاریخ صحنه‌سینه چیخمالاری دوشونولور. بو توپلولوق‌لاردان چوخ آزی دؤولت قورماغا مووفق اولموشدور. تورک تاریخینه عومومی اولاراق یاناشدیقدا تورک توپلولوق‌لاری نین اتنیک کؤکلری باخیمیندان عئینی اولان دؤولت‌لر ایله مؤوجودلوق‌لارینی داوام ائتدیردیکلری نظره چارپیر. بو داواملی‌لیق بونو بیر عنعنه اولاراق گؤرمگه گتیریب چیخارمیش و ان عومومی آنلامدا تورک‌لرده‌کی موستقیل‌لیک قاورامینا اساسلانمیشدیر.
تاریخی پروسه دَییشدیر
تورک دؤولت‌لری‌نین تاریخی قورولوشو و دؤولته یؤنه‌لیک دوشونجه‌لری اوغوز خان افسانه‌سی ایله ایلک تصوّورات‌لارینی اورتایا قویموشدور. بو افسانه‌‌لرده آیدین شکیلده دونیا حاکیم‌لیگی و دونیا دؤولتی قورما اوتوپیاسی یئر آلمیشدیر. 2. گؤک‌تورک‌لردن قالان اورخون یازی‌لاری دا بو کونتکستده چوخ اؤنملی یئر آلیر. بو یازی‌لارا گؤره دؤولت تانری‌نین تورک کاغان‌لارینا بیر هدیه‌سی‌دیر و عومومی داواملی‌لیغین اولماسی دؤولتله باغلی‌دیر.[۱]همین یازی‌لاردا مستقیل‌لیک شوعورو وورغولانمیش، تورک کاغان‌لارینا نصیحت‌لر وئریلمیش، دؤولتین پایتاختی‌نین اؤتوکن اولماسی‌نین واجیب‌لیگی وورغولانمیش و چین‌ین اینتریقالاریندان اوزاق دایانماق لازیم اولدوغونا ایشاره ائدیلمیشدیر.[۲][۳]یازی‌لارین تورک‌لرده دؤولت قورما و موستقیل‌لیک مسله‌سینده کی یئره ده اؤنملی‌دیر چونکی، یازی‌لارداموستقیل‌لیک‌لریندن محروم اولان توپلوم‌لاری اؤلموش قبول ائدن ایفاده‌لر مؤوجوددور و چین اسارتینده اولان مودت بو چرچیوه ده دَیرلندیریلیر.[۴][۵]تورک‌لر ایلک تورک دؤولت‌لریندن مودرن تورکیه‌یه قدر اولان مودتده دؤولتی بوتون احتیاج‌لاردان اوستون اولان بیر وارلیق اولاراق گؤرموشلر و تؤره‌لره اولان باغلی‌لیغی دؤولتین داواملی‌لیغی ایله ایلیشکی‌لندیرمیشدیلر.تؤره آنلاییشی اورخون یازی‌لاریندا دا کئچمکده‌دیر و عومومی معنادا تؤره عدالت آنلاییشی دؤولتین اساسینی تشکیل ائدیر.[۶][۷]بو آنلاییش تورک‌لرین ایسلامیتی قبول ائتمه‌سیندن سونرا خوصوصیله قاراخانلی‌لار و سلجوق‌لار باشدا اولماقلا دیگر تورک توپلولوق‌لاریندا دا داوام ائتمیشدیر.
بو یوز‌ایل‌لرین اؤنملی اساس اثرلریندن اولان قوتادغو بیلیک و نظام‌الملک سیاستنامه‌سینده دؤولت‌لرین داها دا گوجلنمه‌سی مسله‌سینده مصلحت‌لر سیرالانمیشدیر.[۸]عوثمانلی ایمپراتورلوغونا گلن زامان دؤولت آنلاییشی نین داها دا گوجلنمه‌سی و دؤولت منافعی اوچون بعضی فرقلی تطبیق‌لر گئرچکلشدیریلمیشدیر. 1. سلیم‌دن سونرا عوثمانلی پادشاه‌لاری‌نین دینی کاراکتر داشییان خلیفه‌لیک عونوانینی آلماسی دؤولتین دیندن داها اؤنملی اولماسی عنعنه‌سینه کؤلگه سالمیشدیر. عوثمانلی‌یا گؤره دؤولت عاغیللا حرکت ائتمه‌لی و هدف‌لرینه اویغون فورمادا ایداره اولونمالی‌دیر.[۹]
اتک یازی‌لار دَییشدیر
- ^ Abbasova (2007). Türk kültürü ve medeniyeti. 2. baskı. ISBN 9756553375.
- ^ Konur. "Orhun Yazıtlarında Sosyal ve Siyasi Mesajlar" (PDF).
- ^ "3. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu" (PDF). Archived 2017-03-17 at the Wayback Machine. Hacettepe Üniversitesi.
- ^ Türk Milli Kültürü. Ötüken Neşriyat.
- ^ Çiller, Yavuz (2016): Türk Siyaset Hayatında Devlet ve Hikmet-i Hükümet Geleneği, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c.13, say.16, s. 416-430
- ^ Devlet Ana. İstanbul: İthaki Yayınları. 2009. səh. 432. ISBN 9752731332.
- ^ Karakaş. "İlk ve Orta Zamanlarda Türklerde Devlet, Ülke ve Millet Fikri".
- ^ Türkiye tarihi. İstanbul. 2005. ISBN 9754065632.
- ^ Türköne, M. (1997). Derin devlet. Doğu Batı Dergisi, c.1, s.1, s.47