تونق‌جبه خاقان
تونق‌جبه خاقان — شئکو خاقانین قارداشی٬ غربی گؤی‌تۆرک خاقانی (۶۳۰-۶۱۸). توْنق‌جبه٬ قۇزئیده تؤلؤس‌لری٬ غربده ایسه بیر سیرا ائللری ایطاعت آلتینا آلدی. باشکندی «تاشکند» یاخین‌لیقلارینا داشیدی.[۱]
| توْنق‌جبه | |
|---|---|
| غربی گؤی‌تۆرک خاقانی | |
| ایللر | ۶۱۸-۶۳۰ میلادی |
| اؤلوم | ۶۳۰ |
| سونراکی شاه | سئپی خاقان |
| اؤنجه‌کی شاه | شئکو خاقان |
| سولاله | آشینا |
چین و غربی گؤی‌تۆرکلرله آراسی
دَییشدیرچین حؤکومتی شرقی گؤی‌تۆرکلره قارشی توْنق‌جبه‌یه یاناشیردی؛ اوْنونلا بیرلیکده شرقه هۆجۇم ائتمک اۆچون بیر آنلاشمایا یئتیشمه‌لری بئله ظن ائدیلیر. بۇنو ائشیدن شرق خاقانی کیلی٬ توْنق‌جبه ایله آنلاشاراق شرق-غرب آراسیندا باریش آندلاشماسی یازیلدی. بۇ باریشما غربی گؤی‌تۆرکلرله چین آراسیندا یاخشی رابیطه‌یه مانع اوْلماییردی.توْنق٬ چین ایمپیراتوروندان ائولنمک اۆچون قیزینی ایسته‌دی٬ ایمپیراتور دا موافیقت ائتدی؛ آنجاق کیلی خاقان٬ اؤلکه‌سیندن کئچن پرنسسی تۇتوقلایاجاغینی بیلدیره‌رک بۇ ائولنمه‌یه قارشی چیخدی. بۇ مسأله توْنق-کیلی آرالارینا منفی اثر بۇراخدی؛ آنجاق توْنق وقت تاپمادان اوْن‌اوْخلار و قارلۇقلار عۆصیانی ایله قارشی-قارشی‌یا گلدی. بۇنلاری٬ کیلی خاقانین عۆصیانا تشویق ائتدیگی ده یازیلیر. توْنق٬ عۆصیانچی ائللرله ساواشارکن ۶۳۰ ایلینده عمی‌سی باهادیر طرفیندن اؤلدورولدو.[۱]