دیرسه خان اوغلو بوغاج خان بویو (بیرینجی بوی)

دیرسه خان اوْغلو بوغاج خان دده قورقود کیتابی‌نین درسدن نۆسخه‌سی اساسیندا اوْن ایکی بوْیدان بیریدیر. واتیکان نۆسخه‌سینده بوْیون آدی حکایتِ خان اوغلو بوغاج خان کیمی یازیلیبدیر.

دیرسه خان اوغلو بوغاج خان درسه خان اوغلی بغاج جان بونی بیان یدر، خانم هی
عکس
درسه خان اوغلی بغاج جان بونی بیان یدر، خانم هی درسه خان اوغلی بغاج جان بونی بیان یدر، خانم هی
اساس بیلگیلر
بوْیون سایی	بیرینجی بوْی
اؤنجه‌کی بوْی	مقدمه
سوْنراکی بوْی	سالور قازانین ائوی‌نین یغمالانماسی
بوْیدا اولان اینسان آدلاری
اینسان آدلاری۱	باياندور خان
اینسان آدلاری۲	دیرسه خان
اینسان آدلاری۳	بۇغاج خان
یئر آدلاری

موضوع

باياندور خانین صؤحبتینه گئدن دیرسه خانین قارا اوْتاغا اوْتورتولماسی ایله دیرسه خانین قارشیلانماسی سێراسینداکی دۇيغو و دۆشونجه‌لری ایله اوْغلو بۇغاج خانین قهرمانلیقلارینی ایضاح ائدن دده قوْرقود حیکایه‌سی.

باياندور خان حؤکم خالقا هر ایل بؤيوک مراسیم تشکیل، يئنه بیر ایل گله‌جک قوْناقلارین اۆچ آيری چادیردا آغیرلانماسینی امر ائدیر. بۇنلار آق، قێرمیزی و قارا چادیرلاردیر. آق چادیر اوْغلان اۇشاغی اوْلانلارا، قێرمیزی قێز اۇشاغی اوْلانلار اۆچون، قارا چادیر ایسه هئچ اۇشاغی اوْلمايانلار اۆچوندور. بايیندیر خان اۇشاغی اوْلمايانلاری، اوشاق بوْیلارینا دۆشمه‌یَنلری تانری‌نین لعنت اوْلانلاری اوْلاراق گؤرور. دیرسه خانین ایسه اۇشاغی يوْخدور يانینداکی ۴۰ آدامیيلا گلدیگینده بۇ داورانیشی خوْش قارشیلاماز و خانیمینا حساب سوْروشماغا قرار وئریر. خانیمیندان حساب سوْروشارکن اؤزونو اؤيود-نصیحت دینلرکن تاپار، آما اؤيودو ده تۇتار و بؤيوک يئمک نیظاملار. اینسانلارا کؤمک ائدر خئير دۇعاسی آلیر و سوْنوندا ساغلام بیر اوْغلو اوْلور. اوْغلان بؤيوير و باياندیر خانین بؤيوک بوْغاسیيلا گۆله‌شیر، قۆتلی يۇمروغويلا اؤکوزو دۆزومونلر و يئنر. شان قازانار دده قوْرقودون ایلتیفاتلارینا نایل اوْلور، آتاسی طرفیندن دا تلطیف اوْلوناجاق. بۇنو قێسقانان آتاسی‌نین ۳۴ آدامی فسادلیق دۆشونورلر و آتاسینی بۇغاج خانا قارشی دوْلدورورلار. بیر اوْو نیظاملارلار و اوْ سێرادا جۆر اوْيونلارلا اوْغلانی آتاسینا وۇردورورلار. بۇغاج خان آناسی‌نین سۆدو و داغ چیچگی اوْغلانین ياراسینا درمان اوْلور. اوْغلان ۴۰ ایگید طرفیندن قاچیریلان آتاسینی قۇرتارار. دیرسه خان اوْغلونا تاخت وئریر.

بوْیدا اوْلان اسکی رسملر و اینانجلار

بوْیدان بایاندور خانین قوْناقلیغیندا، اوْغلو اوْلان کیشی‌نین اوْتاغی آغ بوْیالی، قیزی اوْلان کیشی‌نین اوْتاغی قیزیل بوْیالی و قیز-اوْغلو اوْلمایان کیشی‌نین اوْتاغی قارا بوْیالی اوْلماق گؤرسه‌نیر. اوْلادی اوْلمایانی الله تعالی قارغاییب دئییرلر.

کیمین کی اوْغلو-قیزی یوْخ، قره اوْتاغا گؤندرین.

اوْغلو-قیزی اوْلمایانی تانری تعالی قارغاییبدیر، بیزده قارغاریز دئمیشدیر.

گؤرورموسن نه‌لر اوْلدو؟ قالخیبانی بایاندور خان یئریندن دۇرموش، بیر یئره آغ اوْتاق، بیر یئره قیزیل اوْتاق، بیر یئره قارا اوْتاق تیکدیرمیش. اوْغوللولاری آغ اوْتاغا، قیزلیلاری قیزیل اوْتاغا، اوْغلو-قیزی اوْلمایانی قارا اوْتاغا گؤنده‌رین...

بوْیدا تانریدان حاجت ایسته‌مک و حاجت قبول اوْلماغی اۆچون قۇربان کسمک، یوْخسوللارا پای وئرمک و بۇنا اوْخشار ایشلر شرح ائدیلیر:

دیرسه خان خاتونو سؤیله‌میش، گؤره‌لیم نه سؤیله‌میش، آیدر:-های دیرسه خان! منه غضب ائتمه! اینجیییب آجی سؤزلر سؤیله‌مه! یئریندن قالخ آیاغا دۇر! آلا چادیری یئر اۆزونده تیکدیر! آتدان آیغیر، دَوه‌دن بۇغرا، قوْیوندان قوْچ اؤلدور! ایچ اوْغوزون، داش اوْغوزون بگلرین اۆستونه ییغناق ائت. آج گؤرسن دوْیدور. یالینجیق (چیلپاق) گؤرورسن گئییندیر. بوْرجلونو بوْرجوندان قۇرتار. تپه کیمی ات ییغ، گؤل کیمی قیمیز ساغدیر. اۇلو توْی ائیله! حاجت دیله! اولا کیم، بیر آغزی دعالینین آلقیشی ایله تانری بیر یئتگین اوْلاد وئره.

بوْیدا اۇشاغی دایه الی ایله بؤیومه‌سی سؤیله‌نیر:

بیر نئچه مدتدن سوْنرا بیر اوْغلان دوْغدو. اوْغلانجیغینی دایه‌لره وئردی، ساخلاتدی.

اَیلنجه اۆچون بۇغا ایله بۇغرا ساواشدیرما رسمی:

مگر خانیم! بایاندور خانین بیر بۇغاسی واردی، بیرده بۇغراسی واردی. اوْ بۇغا داشا بۇینوز وۇرسا اۇن کیمی اوْیولوردو. بیر یازدا بیزده گوزده (پاییزدا) بۇغا ایله بۇغرانی ساواشدیراردیلار. بایاندور خان قالین اوْغوز بگلریله تماشایا باخاردی، تفرج ائدردی. مگر سلطانیم، گئنه یازدا بۇغانی سارایدان چیخاردیلار. اۆچ کیشی ساغ یانیندان، اۆچ کیشی سوْل یانیندان دمیر زنجیرله بۇغایی تۇتموشدیلار. گلیب مئیدانین اوْرتاسیندا قوْیوب گئتدیلر.

بوْیداکی شخصیتلر

بایاندور خان، دیرسه خان و بوغاج خان دده قوْرقود کیتابی‌نین بیرینجی بوْیونون اساس شخصیتلریدیرلر.

بایاندور خان

اساس مقاله: بایاندور خان

دده قورقود کیتابی‌نین دیرسه خان اوْغلو بوغاج خان بوْیوندا (بیرینیجی بوْی) بایاندور خان باره‌سینده بۇنلار یازیلیبدیر:

بیر گون قام غان اوغلی خان بایندر یئریندن دورموشدی. شامی گونلوگی یئریوزونه تیکدیرمیشدی. آلا سیوانی گؤگ یوزونه آشانمیشدی. مین یئرده ایپک خالچاسی دوشنمیشدی. خانلار خانی خان بایندر ایلده بیر کره طوی ایدیب اوغوز بگلرین قوناقلاردی. گنه طوی ایدیب، آتدان آیغر، دوه‌دن بغرا، قویوندان قوچ قیردیرمیشدی. بیر یئره آغ اوتاغ، بیر یئره قیزیل اوتاغ، بیر یئره قره اوتاغ قوردورموشدی. -کیمی کی اوغلی-قیزی یوق، قره اوتاغا قوندورون، قره کئچه آلتینا دوشه‌یین، قره قویون یخنیسیندن ئونونه گتیرین. ییه‌رسه یئسین، ییمزسه دورسون گئتسین -دئمیشدی. اوغلی اولانی آغ اوتاغا، قیزی اولانی قیزیل اوتاغا قوندورون. اوغلی-قیزی اولمایانی آللاه تعالی قارغایبدیر. بیزدخی قارغاریز. بللی بیلسین -دیمیش ایدی.

اؤنجه‌کی بوْی: مقدمه

داستاندا یئری بیرینجی بوْی

سوْنراکی بوْی: سالور قازانین ائوی‌نین یغمالانماسی

قایناقلار

آنادولو تورکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Dirse Han Oğlu Boğaç Han»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۲۶ سپتامبر ۲۰۱۵ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).