دده قورقود کیتابی
دده قورقود کیتابی (دده قوْرقود کیتابی درسدن نۆسخه‌سینده: کتاب دَدَم قورقود علی لسان طایفه اوْغوزان (اوْغوز طایفه‌لری‌نین دیلینده ددم قوْرقودون کیتابی))[۱] – اوْغوز تۆرک داستانی.[۲] آذربایجان خالق ادبیاتینین ان قدیم یازیلی آبیده‌سی (اوْن بیر-اوْن ایکینجی عصرلر).
 | |
| یازار | دده قورقود |
| ژانر | حماسی |
| اورژینال دیلی | تۆرکجه |
عنعنه‌یه گؤره، «دده قوْرقود کیتابی» داستانلارینین مۆلیفلیگی دده قوْرقودا عاید ائدیلیر. اوْن دؤردونجو عصر تاریخچیلریندن آیبک الدوادری و فضل‌الله رشیدالدین دده قوْرقودون محمّد پئیغمبر زامانیندا یاشادیغینی و تۆرکلر طرفیندن ائلچی صیفتیله اوْنون یانینا گؤندریلدیگینی یازمیشلار. داستانین موقددمه‌سینده ده دده قوْرقودون محمّد پئیغمبر زامانیندا یاشادیغی قئید ائدیلیر.[۳]
درسدن نۆسخه‌سی اساسیندا داستانلارین اساس سۆژه‌سی آشاغیداکی اوْن ایکی بوْیدا عکس اوْلونموشدور: دیرسه خان اوغلو بوغاج خان بوْیو، سالور قازانین ائوی‌نین یاغمالانماسی بوْیو، بای بورا بی اوغلو بامسی بئیرک بوْیو، قازان بی اوغلو اوروزون دوستاق اولماسی بوْیو، دوخا قوجا اوغلو، دلی دومرول بوْیو، قانلی قوجا اوغلو، قان تورالی بوْیو، قازلیق قوجا اوغلو یگنک بوْیو، باسات تپه گؤزو اؤلدوردوگو بوْیو، بگیل اوغلو امران بوْیو، اوشون قوجا اوغلو سگرک بوْیو، سالور قازان دۇستاق اوْلوب اوْغلو اۇروز چیخارماسی بوْیو و ایچ اوْغوزا داش اوْغوز عاصی اوْلوب بئیرک اؤلدوگو بوْیو.
کیتابین تاریخی
دَییشدیرکؤکلری میتوْلوژی دۆنیاگؤروشونه گئدیب چێخان دده قوْرقود داستانلاری میلادی اوْن بیر یۆزیللیگینده "کتاب دَدَم قوْرقود" آدی آلتیندا یازییا آلینمیش، الیمیزده اوْلان نۆسخه‌لر ایسه اوْن آلتینجی عصرده اۆزو کؤچورولموش الیازمالاریدیر. آبیده‌نی ایلک دفعه تدقیقاتا جلب ائتمیش آلمان شرقشوناسی فریدریک فوْن دیتسین فیکرینه گؤره، بۇراداکی بعضی میتوْلوْژی سۆژئتلر، مثلاً، تپه گؤز سۆژئتی قدیم یۇنانیستاندا یارانمیش آنالوْژی سۆژئتلره قئیدا وئرمیشدیر. "کیتاب دَدَم قوْرقود"داکی تپه گؤز اوْبرازی هوْمرین "اوْدیسه" داستانینداکی پوْلیفم تصویری ایله مۆقاییسه‌ده داها قدیمدیر. ایندییه‌دک "کیتاب دَدَم قوْرقود"-ۇن ایکی الیازماسی معلومدور. بۇنلاردان بیری – آلمان شرقشوناسی ف. فوْن دیتس طرفیندن ایستانبولدان آلمانا آپاریلمیش و درسدن شهری‌نین کیتابخاناسینا باغیشلانمیش بیر موقددمه و اوْن ایکی بوْیدان (داستانداکی آیری-آیری احوالاتلار بوْی آدلانیر) عبارت اوْلان درسدن نۆسخه‌سی، اوْ بیری ایسه ایگیرمی عصرین ۵۰-جی ایللرینده واتیکاندا تاپیلمیش بیر موقددمه و آلتی بوْیدان عبارت نۆسخه‌دیر.
علم عالمینه اوْن دوْققوزونجو عصردن معلوم اوْلان «کتاب دَدَم قوْرقود»ۇن هله‌لیک ایکی الیازما نۆسخه‌سی (درسدن و واتیکان) معلومدور. درسدن نۆسخه‌سی[۴] اۆزرینده سوْنرادان "کتاب دَدَم قورقود علی لسان طایفه اوْغوزان" ("اوْغوز طایفه‌لری‌نین دیلینده ددم قوْرقودون کیتابی") یازیلمیشدیر و یئنی بیر نۆخسه‌سی (صۇرتی) اساسی ۱۵۵۶-جێ ایلده قوْیولموش درسدنده‌کی کرال کیتابخاناسیندان آلینیب ۱۹۷۲-جی ایلین آوقوستوندا باکی یا گتیریلیب آذربایجان علملر آکادمیاسینا وئریلیب و الیازمالار اینستیتوتوندا داها تفصیلاتلی تدقیق اوْلونموشدور. بۇ نۆسخه موقددمه و ۱۲ بوْیدان، واتیکان نۆسخه‌سی[۵] ایسه عئینی موقددمه و ۶ بوْیدان عبارتدیر. گؤرونور کی، هر ۲ نۆسخه داها قدیم ناملوم بیر نۆسخه‌دن کؤچورولموشدور. آذربایجان الکترونیک الیازمالار اینستیتوتوندا "دده قوْرقود"-ۇن دۆنیادا اۆچونجو الیازما نۆسخه‌سی حاضیرلانمیشدیر.
بوْیلاریندا میتوْلوژی دۆنیاگؤروشو
دَییشدیردده قوْرقود داستانلارینین بیر سێرا بوْیلاریندا میتوْلوژی دۆنیاگؤروشونون ایزلرینه راست گلمک مۆمکوندور. مثلاً، «دلی دوْمرول» بوْیوندا اؤلوم کۇلتونون اسکی قالیقلاری و بۇنون داستانین یازییا آلیندیغی دؤورون دینی گؤروشلرینه گؤره معنالاندیریلماسی اؤزونه یئر تاپمیشدیر. بۇراداکی عزراییل تصویری، داستانین بیر چوْخ باشقا بوْیلاریندا اوْلدوغو کیمی، اثره ایسلامین قبولوندان سوْنرا آرتیریلمیش و ائپوْسون عۆمومی رۇحونا اۇیغونلاشدیریلمیشدیر. بۇ جهتینه گؤره همین بوْی اؤلوب-دیریلن تانریلار حاقیندا قدیم سۇمر، بابیل، مصر افسانه و میتلری ایله سسلشیر.
دده قوْرقود بوْیلاری‌نین اساس ماهیتینی یۇردون و خالقین قوْرونماسی، خئیر قۆه‌لری تمثیل ائدن قدیم اوْغوزلارین یادائللی ایشغالچیلارا – شر قۆه‌لره قارشی اؤلوم-دیریم ساواشی، اؤز اهمیتینی ایندی ده ایتیرمه‌ین بیر چوْخ اخلاقی-دیداکتیک گؤروشلر تشکیل ائدیر. کئچن یۆزیللیگین ۵۰-جی ایللرینده سوْوئت توْتالیتار رئژیمی‌نین ایدئوْلوْژی باسقیسی آلتیندا «دده قوْرقود» ائپوْسو میللی عداوتی قێزیشدیران بیر ادبی آبیده کیمی آذربایجان جومهوریتینده قاداغان ائدیلمیش، یالنیز ۶۰-جێ ایللرین اوللرینده «براعت» آلا بیلمیشدیر.
نۆسخه‌لر
دَییشدیرایندییه قدر ۶ یازیلی نۆسخه بۇ کیتابدان تاپیلیبدیر. هابئله بیر شیفاهی نۆسخهده یؽغیلیب‌دیر.
1. دئرسدئن نۆسخه‌سی:
دَییشدیرکیتابا نۆسخهده وئریلن آد، هذا کتاب دده‌م قوْرقود علی لسان طایفه اوْغوزان دور. گیریش و ۱۲ بوْیدان اولوشور. ۱۵۲ صحیفه‌دیر.
کیتابین سوْنوندا ۴۴۴ یا ۴۶۴ تاریخی یازیلیبدیر.(میلادی 1053 یا1072) آنجاق نۆسخه‌نین یازی طرزی داها چوْخ میلادی ۱۶نجی یۆزایلین اوْرتالارینا اوْخشاییر.[۱]
حیکایه‌لرین آدی دئرسدئن نۆسخه‌سینده:
دَییشدیر- دیرسه‌خان اوْغلو بوْغاج خانین بوْیو
- سالوْر قازانین ائوی یاغمالاندیغی بوْیو
- قام بۆره‌نین اوْغلو بامسی بئیرک بوْیو
- قازان بگ اوْغلو، اۇروز بگین دۇستاق اوْلدوغو بوْیو
- دۇخا قوْجا اوْغلو دلی دۇمرول بوْیو
- قانلی قوْجا اوْغلو قان‌تۇرالی بوْیو
- قاضی‌لیق قوْجا اوْغلو یئگه‌نک بوْیو
- باسات‌ین تپه گؤزو اؤلدوردوگو بوْیو
- بَکیل(بگین) اوْغلو ایمران بوْیو
- اۇشون قوْجا اوْغلو سگرک بوْیو
- سالوْر قزان دۇستاق اوْلوب اوْغلو اۇروزون چؽخاردیغی بوْیو
- ایچ اوْغوزا داش اوْغوز عاصی اولوب، بئیرگین اؤلدوگو بوْیو
2. بئرلین نۆسخه‌سی:
دَییشدیردئرسدئن نۆسخه‌سی‌نین مۆعادیل صحیفه‌لری گلیب. ۱۲ بوْی‌دور، دئرسدئن‌ین کوْپییاسی اوْلاراق فوْن دیتس الی ایله یازیلمیش.
3. واتیکان نۆسخه‌سی:
دَییشدیرکیتابا نۆسخهده وئریلن آد، حکایت اوْغوزنامه، قازان بگ و غیری دیر. ۱۰۹ صحیفه‌دیر. گیریش و ۶ بوْیدان اۇلوشور. ایچینده دئرسدئن‌ین 1,2,3,4,7 و 12نجی بوْی‌لاری وار. عربجه سؤزجوک‌لر داها چوْخ‌دور. آنجاق حرکه‌سی وار و اوْ چاغ‌ین تلفظ‌لرینی داها قوْلای آنلاماق اوْلور.
نۆسخه‌نین دئرسدئن‌دن داها اسکی اوْلماسی اوْلاسیق‌دیر. آنجاق کسین دگیل‌دیر. نۆسخه‌نین ایکینجی بؤلومو، "اعجوبه و محجوبه" کیتابی‌نین تۆرکجه چئوریسی‌دیر. "شاهزاده عَلَمشاه" سلطان بایزیدین اوْغلونا سۇنولوب. یاخلاشیق میلادی، 1512دن اؤنجه استنساخ اوْلونوب.(علمشاه‌ین اؤلوم ایلی)[۲]
4. بۇرسا نۆسخه‌سی:
دَییشدیردئرسدئن کیمی گیریش و ۱۲ بوْیو وار. یالنیز گیریشدن ایلک صحیفه‌سی قوْپوب. سؤزجوک‌لره واتیکان کیمی حرکه قوْیولوب.
5. آنکارا نۆسخه‌سی(TDK):
دَییشدیریالنیز ۲۲ صحیفه‌دیر. ۴ صحیفه‌سی تۆرک‌لرین شجره‌سی، قالانی گیریش و بیرینجی بوْیون بیرآزی‌دیر.
6. تۆرکمن-صحرا نۆسخه‌سی(تۆرکیستان نۆسخه‌سی):
دَییشدیرتئهراندا تاپیلیبدیر. دئرسدئن و واتیکان نۆسخه‌لرینه گؤره داها گئج یازیلیبدیر. کیتابا نۆسخهده وئریلن آد، جلد دویم کتاب ترکمن لسانی دیر.
دئرسدئن بوْ‌ی‌لاریندان آرتیق، ۲ بوْیون اوْلماسیندان سؤز گئدیر. یازی دیلی چاغاتای تۆرکجه‌سینه یاخین‌دیر.
یئنی بوْیون آدی، سالوْر قازانین یئددی باش‌لی اژدرهایی اؤلدورمه‌سی کیمی گلیب.
7. تۆرکمنیستان-چوْودور نۆسخه‌سی:
دَییشدیرملک اردم‌ین یۆکسک لیسانس تئزیدیر. بیر شیفاهی نۆسخه کیمی آراشدیریلیب. "قوربان قیلیج چاکان اوْغلو" آدیندا بیر بخشی(اوْزان)ین دیلیندن یؽغیلیب. ۱۶بوْیو وار. دئرسدئن‌دن آیری ۴ دنه باشقا بوْی یازیلیبدیر. تۆرکمن-صحرا نۆسخه‌سی‌نین 13نجی ناغیلیندان دا فرقلی بوْی‌لاردیر.[۳]
دیلی تۆرکمن تۆرکجه‌سینه‌دیر. یئنی بوْی‌لارین آدی:
- Oğuzlarıñ Gäver Hanlıkına Karşı Köreşi
- Oğuzlarıñ Melallaşmakı
- İğdir
- Gorkutıñ Gabrı Kazılgı
ایلکین چئویرمه
دَییشدیر«کتاب دَدَم قوْرقود» ائپوْسوْنون بیزه گلیب چاتمیش الیازما نۆسخه‌لری‌نین کؤچورولمه تاریخی اوْن آلتی عصر کیمی معیّن ائدیلیر. بوْیلاردا اوْرتا عصرلر داستانلاریمیز کیمی، نثر و شعر پارچالاری نؤوبه‌لشسه ده، همین شعر پارچالاری اوْرتا عصرلرین پوْئتیک قانونلارینا آز اۇیغون گلیر. بعضی تدقیقاتچیلارین فیکرینجه، «کتاب دَدَم قوْرقود» دا واختیله بعضی دیگر قدیم تۆرک داستانلاری کیمی باشدان-باشا شعرله یارادیلمیش، سوْنرا ایسه یادداشلاردا یالنیز اساس موْتیولری قالدیغیندان، یازییا کؤچورولرکن نثرله برپا ائدیلمیشدیر.
آبیده حاقیندا ایلک دفعه آلمان عالیمی ف. دیتس معلومات وئرمیش و «تپه گؤز» بوْیونو آلمان دیلینه ترجومه‌سی ایله درج ائتدیرمیشدیر (۱۸۱۵). ت. نؤلدکه اثری درسدن نۆسخه‌سی اساسیندا چاپا حاضیرلاماق ایسته‌میشدیر. و.و. بارتوْلد ۱۸۹۴–۱۹۰۴-جۆ ایللرده اثرین ۴ بوْیونو رۇس دیلینه چئویره‌رک چاپ ائتدیرمیشدیر. اوْ، ۱۹۲۲-جی ایلده داستانین تام ترجومه‌سینی باشا چاتدیرمیشدیر؛ همین ترجومه ۱۹۵۰-جی ایلده باکیدا (ه. آراسلی و م. تهماسب ین رئداکته‌سی ایله)، ۱۹۶۲-جی ایلده ایسه موْسکوادا نشر اوْلونموشدور.
اوْغوزلارین آراسیندا
دَییشدیر۱۹۵۲-جی ایلده ائ. روْسسی واتیکان کیتابخاناسیندا اثرین یئنی بیر نۆسخه‌سینی تاپیب ایتالیانجا ترجومه‌سی ایله بیرلیکده نشر ائتدیرمیشدیر. «کتاب دَدَم قوْرقود» تۆرکیه‌ده ایلک دفعه ۱۹۱۶-جێ ایلده کیلیسلی مۆعلّیم رفعت، آذربایجاندا ایسه ۱۹۳۹-جۇ ایلده آکادمیک ه. آراسلی طرفیندن نشر اوْلونموشدور. سوْنرالار اثر اینگیلیس، آلمان و فارس دیللرینه ترجومه ائدیلمیش، اینگیلتره‌ده، سویس ده، آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری-ندا و ایراندا چاپدان چێخمیشدیر. ۱۹۵۱-جی ایلده «کتاب دَدَم قوْرقود» آذربایجاندا و تۆرکمنیستاندا «خالق دۆشمنی» اعلان ائدیله‌رک اوْخونماسی یاساقلانمیشدی. «اینکیشاف ائتمیش» سوْسیالیزم جمعیتینده فئوْدالیزم دؤوروندن قالمیش صنعت نۆمونه‌سینه «یئر تاپیلمادی». آذربایجاندا ۱۹۵۷-جی، تۆرکمنیستاندا ۱۹۸۰-جی ایلده براعت قازانمیشدیر.
کیتابدان اؤرنکلر
دَییشدیردؤردونجو بوْیون سوْن قیسمتینده اوْغوز ائلینین ایگیدلری، قازان بَی-ه یاردیم اۆچون یئتیشنده، اؤزل اؤزللیکلری ایله سیرالانیرلار:[۶][۷][۸][۹]
|
بۇ محلده اوْغوز ارنلری بیر-بیر یئتدیلر. گؤره‌لیم، خانیم، کیملر یئتدیلر. قارادره آغزیندا قادر آللاه وئرن، قارا بۇغا دریسیندن پشگینین دریسی اوْلان، آجیغی تۇتاندا قاراداشی کۆل ائیله‌ین، قارا بیغین یئددی یئرده انسه‌سینه دۆشن، قازان قارداشی قارا گۆنه چاپار یئتدی: -چال قیلینجین قارداش قازان، یئتدیم! دئدی. اوْنون آردینجا خانیم، گؤره‌لیم، کیملر یئتدی. دمیرقاپی دربندده کی دمیر قاپینی قاپیب آلان، آلتمیش توتام آلا گوندرین اۇجوندا ار بؤگوردن، قازان کیمی پهلوانی بیر ساواشیندا اۆچ کز آتیندان ییخان، سلجوق اوْغلو دلی دوْندرا چاپار یئتدی: -چال قیلینجین آغام قازان، یئتدیم! - دئدی. |
|
سگگیزینجی بوْیدا تپه گؤزون آتاسی اۇروزون چوْبانی، قوْنور قوْجا ساری چوْبان، آناسی پری قێزیدیر:[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]
|
|
اوْغوز بیر گۆن یایلاغا کؤچدو. اۇروزون بیر چوْبانی وار ایدی. آدینا قوْنور قوْجا ساری چوْبان دئییردیلر. اوْغوزون اؤنونجه بۇندان اول کیمسه کؤچمزدی. اؤزون بۇلاق دئمکله مشهور بیر بۇلاق وار ایدی. اوْ بۇلاغا پریلر قوْنموشدو. ناگهاندان قوْیون هۇرکدو. چوبان ائرکه‌یه (تکه‌یه) حیرصلاندی، ایره‌لی گئتدی. گؤردو کیم، پری قیزلاری قاناد-قانادا باغلامیشلار، اۇچورلار. چوبان کؤینه‌گینی اۆزرلرینه آتدی. پری قیزینین بیرینی تۇتدو. طمع ائدیب در حال جماع ائیله‌دی. قوْیون هۆرکمه‌یه باشلادی. چوبان قۇیونون اؤنونه یۆگوردو. پری قیزی قاناد وۇرورب اۆچدو. آیدر: -چوْبان! ایل تمام اوْلونجا منده امانتین وار، گل آل! -دئدی. اما اوْغوزون باشینا زوال گتیردین! -دئدی[۱۶] |
|
حقینده یازیلانلار
دَییشدیرآذربایجان جومهوریتی و تورکیه ده یازیلان اثرلر:
- «Kitabi-Dədə Qorqudun tekstoloji tədqiqi" (monoqrafiya). Şamil Cəmşidov — Fizuli adına Əlyazmalar İnstitutu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının Drezden nüsxəsi. Tərtib, müqəddimə və şərhlər. Əhməd Şmeydan (Berlin Universitetinin professoru).
- Xalq mədəniyyətinin güzgüsü. «Kitabi-Dədə Qorqud" dastanı haqqında elmi-kütləvi kitabça. Azərbaycan, türk, rus, ingilis, alman, fransız, fars və ərəb dillərində. Bəkir Nəbiyev və Yaşar Qarayev — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud". Rəngli foto-albom. Müxtəsər mətn — (bir neçə dildə). Elçin Əfendiyev və Nazim İbrahimov.
- «Kitabi-Dədə Qorqud"un poetikası (monoqrafiya). Bəhlul Abdulla — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" və qədim türk dastançılıq ənənələri. Elməddin Əlibeyzadə — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" — tarixi semantika. Rüstəm Kamal — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" və Azərbaycan folkloru. Oruc Əliyev — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud". Eposun tədqiqinə həsr edilmiş məqalələrdən seçmələr toplusu. Tərtib edən və redaktor Yaşar Qarayev — Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu.
- Ana dilimizin qədim abidəsi. Məqalələr toplusu. Tərtib edən və redaktor. A. Axundov — Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının izahlı lüğəti. Müəlliflər kollektivi. Redaktor Ağamusa Axundov.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının statistik təhlili. Redaktorlar Ağamusa Axundov və Məsud Mahmudov — Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının dili. Əbdüləzəl Dəmirçizadə — Redaktor Bəkir Nəbiyev.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" və qədim yunan dastanları. Əli Sultanlı — Redaktor Bəkir Nəbiyev.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" (nəfis tərtibatda, latın əlifbası ilə, rəngli illüstrasiyalı elmi-tənqidi mətn) — Samət Əlizadə.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" (rus dilində, Vasili Bartoldun tərcüməsində, 1951-ci il, Bakı nəşri).
- «Oğuz qəhrəmanlıq dünyası» (Azərbaycan dilində) — Xalıq Koroğlu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" — povest. Anar.
- «Kitabi-Dədə Qorqud"un poetikası (rus dilində). Kamil Vəliyev.
- «Kitabi-Dədə Qorqud"un biblioqrafiyası. — Kamil Vəliyev, H. Məmmədov.
- «Sirr içində dastan və yaxud gizli Dədə-Qorqud" — Kamal Abdullayev — Azərbaycan Dövlət Dillər İnstitutu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" (məktəb kitabxanası seriyasından)— Şəmistan Mikayılov — Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pedaqoji İnstitutu.
- «Kitabi-Dədə Qorqud". Tofiq Hacıyev — Məmməd Əmin Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti.
- «Kitabi-Dədə Qorqud" (Tanrıçılıqdan islama) — Nizami Cəfərov — Məmməd Əmin Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti.
- «Kitabi-Dədə Qorqud"un leksikası — İsmayıl Məmmədov — Məmməd Əmin Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti.
- «Kitabi-Dədə Qorqud"un sintaksisi — Elmira Həsənova, Tofiq Hacıyev — Məmməd Əmin Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti.
- «Kitabi-Dədə Qorqud"da Naxçıvan yer adları — Səfərəli Babayev.
- «Dədə Qorqud almanaxı» — (5 cildə).
- Fərhad Zeynalov, Samət Əlizadənin tərtibində "Kitabi Dədə Qorqud": I hissə Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., II hissə Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., III hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., IV hisse Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine., V hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., VI hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., VII hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., VIII cild Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine.. Bakı: "Qızıl Şərq" mətbəəsi, 1988.
- Muharrem Erginin tertibinde "Dede Korkut Kitabı": I hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., II hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., III hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., IV hissə Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., V hissə Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine.. İstanbul: "Milli Eğitim Basımevi", 1969.
- Muharrem Erginin tertibinde "Dede Korkut Kitabı": I hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., II hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., III hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., IV hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., V hisse Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine.. Ankara Üniversitesi Basımevi, 1964.
- Ettore Rossi. Kitab-i Dede Qorqut: I parte Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., II parte Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., III parte Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., IV parte Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine., V parte Archived 2016-01-26 at the Wayback Machine.. Biblioteca apostolica vaticana.
مقدمه و اوْن ایکی بوْیون عکسی
دَییشدیرفایل:DQKMüqəddəmə.jpg|150px|بندانگشتی|سییب
-
دده قوْرقود کیتابی‌نین مقدمه‌سی‌نین باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین بیرینجی بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین ایکینجی بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین اۆچونجو بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین دؤردونجو بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین بئشینجی بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین آلتینجی بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین یئددینجی بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین سگگیزینجی بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین دوققوزونجو بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین اونونجو بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین اون بیرینجی بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی -
دده قوْرقود کیتابی‌نین اون ایکینجی بوْیونون باشلانغیج صفحه‌سی
قایناقلار
دَییشدیر- ^ БСЕ. 1970. "Китаби деде Коркуд". آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2005-05-25. یوْخلانیلیب2005-05-25.
- ^ Огузский эпос Китаби деде Коркуд
- ^ Qədim ədəbiyyat
- ^ Mscr.Dresd.Ea.86
- ^ Vat. turc. 102
- ^
{{cite book}}: Empty citation (کؤمک) - ^
{{cite book}}: Empty citation (کؤمک) - ^
{{cite book}}: Empty citation (کؤمک) - ^
{{cite book}}: Empty citation (کؤمک) - ^
درسدن نۆسخه‌سینده: بۇ محلده اغوز ارنلری بربر یتدی. کوره‌لم خانم کملر یتدی. قره دره اغزنده قادر ورن قره بوغه دریسندن بیشکنک یاپوغی اولن، اجغی طوتانده قره طاشی کل ایلین، قره بیغن یدی یرده اکسه سنده دوکن، قزان قرطاشی قره کونه، چپار یتدی. چال قیلجک قرداش قزان یتدم دیدی. انوک اردنجه کوره‌لم خانم کیملر یتدی. دمور قپو درونده کی دمور قاپویی قاپوب الان، التمش طوتام اله کوندرک اوچنده ار بوکردن، قزان کبی پهلوانی بر صواشده اوج کره اتندن یقان، قیان سلجک اوغلی دلی طوندار، چپار یتدی. چال قیلجک اغام قزان یتدم دیدی. انوک اردنجه کوره‌لم کملر یتدی. واربن دستورسزجه بایندرخانک یغی سن بصان، التمش بیک کافره قان قوصدورن، غفلت قوجه اوغلی سر شمس الدین یتدی. چال قیلجک اغام قزان یتدم دیدی. انوک اردنجه کوره‌لیم کیملر یتدی. پاره صارک بایبورد حصارندن پارلیب اوچان، آت الاجه کردکنه قرشو کلن، قالن اغوز امرنجسی، قزان بکک یناغی، بوز ایغرلو بیرک چپار یتدی. چال قیلجک خانم قزان یتدیم دیدی. انوک اردنجه کوره‌لم کیملر یتدی. چایک بقسه چالملو، قره قوش اردنلو، قور قورمه قوشقلی، قولغی التون کوپه لی، قالن اغوز بکلرنی بر بر اتدن یقان، قاضی لیق قوجه اوغلی بک یکنک، چپار یتدی. چال قلیجک اغام قزان یتدم دیدی. انوک اردنجه کوره‌لیم کیملر یتدی. یکرمی دورت بوین اوخشاین، دلی طوندار یتدی. انوک اردنجه بیک قوم باشلری، دوکر یتدی. انوک اردنجه بیک بکدز باشلری، امن یتدی. انوک اردنجه طقوز قوجه بشلاری، اروز یتدی. صیدقمجه اغوز بکلری دوکنسه اولمز. قزانک بکلری هب یتدی. اورزینه یغناق اولدی. 
- ^
{{cite book}}: Empty citation (کؤمک) - ^
{{cite book}}: Empty citation (کؤمک) - ^
{{cite book}}: Empty citation (کؤمک) - ^
{{cite book}}: Empty citation (کؤمک) - ^
{{cite book}}: Empty citation (کؤمک) - ^
درسدن نوسخه‌سینده:اغوز بر کون ییلایه کوچدی. اروزک بر چوبانی وارددی. ادنه قوکور قوجه صاری چوبان دیرلردی. اغوزک اوکنجه بوندان اول کمسه کوچمزدی. اوزون بکار دیمکله مشهور بر بیکار واردی. اول بکاره پریلر قونمشدی. نکاهندن قیون اورکدی. چوبان ارکجه قاقدی، ایلرو واردی. کوردی کم پری قیزلری قنات قناده بغلامشلر اوچرلر. چوبان کپنکی اوزرلرینه ائتدی. پری قیزنک برن طوتدی. طمع ایدوب، در حال جماع ایلدی. قیون اورکمکه باشلدی. چوبان قیونک اوکنه سکرتدی. پری قیزی قنات اوروب، اوچدی. ایدر چوبان. ییل تمام اولیجق منده امانتک وار، کل ال دیدی. اما اغوزک باشنه زوال کتوردک دیدی.
آذربایجان تورکجه‌سی (لاتین) ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Kitabi Dədə Qorqud»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۲۶ سپتامبر ۲۰۱۵ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
ائشیگه باغلانتی
دَییشدیر- دانشنامه جهان اسلام - دده قورقود
- دده قوْرقود کیتابی‌نین درسدن نۆسخه‌سی Archived 2015-09-25 at the Wayback Machine.
- مۆعاصیر آذربایجان تۆرکجه‌سینده دده قوْرقود کیتابی‌نین متنی[دائمی اولو باغلانتیلی]
- Epics Archived 2012-01-05 at the Wayback Machine., four editions of the Dede Korkut book at the en:Uysal-Walker Archive of Turkish Oral Narrative, Texas Tech University, 2000–2007
- "Mother-of-All-Books" Dada Gorgud article in Azerbaijan International magazine
- First and second parts of the 1975 Dede Korkut film (تورکجه)
- Book of Dede Korkut at Dresden Library
- «بيتميش راديو Archived 2019-06-02 at the Wayback Machine.»نون بيرينجى بؤلومون‌ده «ديرسه خان اوغلو بوغاج» ناغيلى (قارداش آندى، سهند) اوخونوب، آچيقلاناجاق دير Archived 2019-06-02 at the Wayback Machine..