راست
راست – آذربايجان موسيقي‌سينده 1) يئددي لادلاريندان (مقاملاريندان) بيري، 2) اساس آذربايجان موغام دستگاهلاريندان بيري. [۱]بوتون موسلمان اؤلکه‌لرينده مؤوجوددور.
ائتيمولوژی
دَییشدیر"راست" سؤزو فارسجا "دوز، دوروست، موستقيم، دوزگون" دئمکدير.
تاريخچه
دَییشدیراورتا عصر موسيقي علمينده راست ان بيرينجي و بوتون ديگر موغاملارين اساسي ساييلير. موسيقي‌شوناسلار راستي "موغاملارين آناسي" آدلانديرميشلار. راست ياخين شرق خالقلاري‌نین شيفاهي – پئشه‌کار موسيقي‌سينده 12 اساس موغامدان بيريدير. باخماياراق کي، 12 کلاسيک موغامدان بعضيلري شؤعبه حالينا کئچميش، بعضيلري ايسه کيچيک حجملي موغام اهميتيني کسب ائتميشدير، قديم زامانلاردان 12 موغامدان راست اؤز اوّلکي ماهيتيني بو گونه‌دهک قورويوب ساخلاميشدير. اوزئيير حاجي‌بيگوو "آذربايجان خالق موسيقيسينین اساسلاري" کيتابيندا موغاملارين دَييشيکليگه اوغراديغيني سؤيله‌يير. او، راستي "ايندييه‌دک زاما‌نین و حاديثه‌لرين سارسديجي تاثيرينه قارشي مؤحکم دوران يئگانه موغام" آدلانديرميشدير. باکي، شاماخي، شوشا‌نین اؤزونه‌مخصوس "موغام مکتبلري"نده راست دستگاهينین شؤعبه و گوشه‌لري‌نین هم ساي، هم ده آرديجيلليق اعتيباريله موقاييسه نتيجه‌سينده بئله قناعته گلمک اولور کي، اگر باکي موسيقي مجليسينده راست دستگاهي 15، شوشا مجليسينده 18، شاماخيدا 21-ه چاتير: راست عاييله‌سينه بير سيرا موغاملار عاييددير. "ماهور–هيندي" ،"اورتا ماهور" ،"باياتي–قاجار" ،"دوگاه" دستگاهلاري محض راستين واريانتلاريدير. بو موغاملار اؤز قورولوشو و موسيقي مضمونو باخيميندان بير-بيرينه چوخ اويغوندور.
راست موغام دستگاهي کيمي
دَییشدیرياخين شرق خالقلاري کلاسيک موسيقيسينین 12 موغاميندان بيري. "قديم موسيقي‌شوناسلار راستي موغاملارين آناسي آدلانديرميشلار. راست موغامي نینکي اؤز آديني و کؤکونون سس دوزومونو، حتّي اؤز تونيکاسي‌نین (مايه‌سي‌نین) اوجاليغيني بئله زمانميزه قدر موحافيظه ائديب ساخلايا بيلميشدير." [۲]
راست آذربايجان موسيقي‌سينده
دَییشدیرآذربايجان موسيقي سينده: نوروز-رونده، راست، عوشّاق، حسینی، ويلايتي (بعضاً ديلکش)، خؤجسته، خاوران، عراق، پنجگاه، راک، اميري و مسيحي شؤعبه‌لريندن عيبارت دستگاه. موغام شؤعبه‌لري آراسيندا ايفا اولونان رنگلر ده اساس موغامين آديني داشييير.[۳] باکي موسيقي مجليسلرينده "راست" دستگاهي 15، شوشا موغام مجليسينده 18 شؤعبه و گوشه‌دن عيبارتديرسه، شاماخي مجليسينده ايسه شؤعبه و گوشه‌لرين سايي 21 اولموشدور. همين بو اوچ موغام مجليسينده اوخونان "راست" دستگاهينین سايي و آرديجيلليغي آشاغيداکي جدولده وئريلير [۴][۵]:
| باکی (آبشئرون) | شوشا (قاراباغ) | شاماخی (شیروان) |
|---|---|---|
| 1- مایه راست | 1- راست | 1- راست |
| 2- نوروز رونده | 2- پنجگاه | 2- عوشّاق |
| 3- راست | 3- ویلایتی | 3-مۆجرۆ |
| 4- عوشّاق | 4- منصوریه | 4- حسینی |
| 5- حسینی | 5- زمین خارا | 5- ویلایتی |
| 6- ویلایتی | 6- راک هیندی | 6- سیاهی لشگر |
| 7- خوجسته | 7- آذربایجان | 7- مسیحی |
| 8-خاوران | 8- عراق | 8- دهری |
| 9- عراق | 9- بایاتی تورک | 9- خوجسته |
| 10- پنجگاه | 10- بایاتی قاجار | 10- شیکسته‌یی فارس |
| 11- راک | 11- ماوراءالنهر | 11-راک هیندی |
| 12- خاوران | 12- بال کبوتر | 12- راک خوراسانی |
| 13- امیری | 13- هیجار | 13- ساقی‌نامه |
| 14- مسیحی | 14- شهناز | 14- عراق |
| 15- راست | 15-عشیران | 15- تصنیف قرایی |
| 16- زتگ شُتر | 16- مثنوی | |
| 17- کرکوکی | 17- زنگ شُتر | |
| 18-راست | 18- نغمه هیندی | |
| 19-معنوی | ||
| 20- کابیلی | ||
| 21- راست |
راست موغامي اساسيندا بسته‌لر
دَییشدیرع.قولي‌يئوين رهبرليگي ايله خالق چالغي آلتلري اورکئستري - عراق رنگي موغام تئاتري‌نین سوليست‌لري - راست رنگي
راست ايران موسيقي‌سينده
دَییشدیرايران موسيقي‌سينده "راست-پنجگاه" کيمي بيلينير: زنگوله، پروانه، روح افزا، خسروانی، پنجگاه، سپهر، عوشّاق، شيراز، باياتي-عجم، مبرقع، بحر-نور و علاوه اولاراق ابوالچپ، لئيلي و مجنون، راوندي، نوروزها، نفير، فرنگ، عراق شؤعبه و گوشه‌لريندن عيبارت دستگاه.[۶]
راست موغامي تورکيه موسيقي‌سينده
دَییشدیر13 اساس (باسيط) ماکامدان بيريدير.[۷][۸][۹]
راست موغامي اؤزبک و تاجيک موسيقي‌سينده
دَییشدیرشئش ماکوما داخيل اولان آلتي اساس موغاملاردان بيريدير [۱۰][۱۱] .
راست موسيقي لادي (مقامي) کيمي
دَییشدیرقورولوشو: 1-1- 1/2 تون فورموللو اوچ تئتراخوردون قوووشوق اوصوللا (x.1 - اينتئروالي مسافه‌سينده) بيرلشمه‌سيندن عيبارتدير؛ سس سيراسي 10 پيلله‌ليدير، دؤرد پيلله مايه (تونيکا) پيلله‌سيدير. مقامين سس سيراسي‌نین دؤرد، آلتي، يئددي، سککيز پيلله‌لري ايستيناد-داياق پيلله‌سي کيمي "راست" موغامي‌نین شؤعبه لري‌نین اساسيني تشکيل ائدير؛ بو مقامدا قورولان موسيقي نومونه‌لري – خالق ماهنيلاري، رقصلري، آشيق هاوالاري همين پيلله‌لره اساسلانير.[۱۲]
راست لاديندا بسته‌لر
دَییشدیرخالق ماهنيلاري
آمان نه‌نه
من گئديرم زنگيلانا
چال، اوينا
بسته‌کار ماهنيلاري
"آرشين مال آلان" اوپئرئتتاسيندان عسگرين ماهنيسي "آرشين مال آلان" ،قيزلارين خورو "آرشين مالچي، مال گؤستر" ،جاهان خالا‌نین ماهنيسي "چادرامي ساللام باشيما"
"او اولماسين، بو اولسون" اوپئرئتتاسيندا روستم بيله مشدي عیبادین دوئتي [۱۳]
رقصلر
جوجه‌لريم [۱۵] (موسيقي: قمبر حسینلي، سؤزلري: توفيق مطلب‌اوو)
قايناق
دَییشدیر- ^ افراسياب بدلبيلي‌نین "ايضاحلي مونوقرافيک موسيقي لوغتي - راست
- ^ اوزئيير حاجي بيگوو. آذربايجان خالق موسيقيسينین اساسلاري - تاريخي معلومات
- ^ موغام ائنسيکلوپدياسي - رنگ
- ^ راميز زؤهرابوو. موغام. باکي: "آذرنشر" ،1991، ص 104.
- ^ ذاکير ميرزه‌يئو. راست موغامي (موغام فني اوزره مئتوديک وسايت). باکي، 2010.
- ^ موغام ائنسيکلوپدياسي - راست-پنجگاه
- ^ Turkish Music Portal - Turkish Music Dictionary[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ Academy of Turkish music by Öztürk Şahin - Özelde Makam Sınıflandırılması. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2017-04-18. یوْخلانیلیب2019-07-01.
- ^ "Esendere" kültür sanat derneği - Hüseyin Sadeddin Arel'in "Türk Musikisi Kimindir" Kitabından alıntılar. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2019-05-09. یوْخلانیلیب2019-07-01.
- ^ موغام ائنسيکلوپدياسي - شئش ماکوم (شئش مقام)
- ^ UNESCO - Shashmaqom music
- ^ موغام ائنسيکلوپدياسي - راست
- ^ اوزئيير حاجي‌بيگوو. آذربايجان خالق موسيقيسي اساسلاري. - ديداکتيک ماتئريال. راست.
- ^ Эльнара Дадашева. Некоторые особенности мелодических отклонений в азербайджанских народных танцах. Международный музыкальный культурологический журнал "Harmony".
- ^ افراسيياب بدلبيلي - موغاملار. "آذربايجان پيونئري" ،21، 24 فئورال 1961.
ائشیک باغلانتی
دَییشدیرموغام فئستيوالي Archived 2016-03-13 at the Wayback Machine.