رشیدالدین فضل الله همدانلی
رشیدالدین فضل الله(دوغوم: ۶۴۸ ه.ق/۶۲۹ ه.ش همداندا-اؤلوم: دی آیی‌نین ۲۸ اینجی گونو ۶۹۶ ه.ش /۷۱۷ ه.ق نین ذی القعده آیی‌ندا.) جامع التواریخ کتابینین یازانی دیر. طب و تاریخ یازماقدا و سیاست ده آدلیم ایدی[۱]. غازان خانین وزیری اولدو و وزارتینده ربع رشیدینی بناائتدی. ربع رشیدی مکتبینده نئچه دیل دانیشیلیردی و اوردا عربجه، تورکجه، فارسجا، گورجو و تورکمن دیللرینده مکتب وار ایدی. تاریخچی موریس روزامبی اونو ایرانین ائل خانلار زامانیندا ان بؤیوک و آدلیم باباخانی ساییب[۲].
کؤکو
دَییشدیرخواجه رشیدالدین فضل‌الله الوزیر ابن عمادالدوله ابی الخیر بن موفق‌الدوله علی همدانی. کؤکو بیر یهودی طبیبه یئتیشیر و اصلی شمعون جویوتلریندن‌دیر کی هخامنشلر زامانیندا همداندا ساکن اولموشدورلار. اونون جدی موفق الدوله علی بیر جویوت طبیب ایدی کی اسماعیلیلر اونو الموت قالاسیندا ساخلامیشدیلار و هولاکوخان اورانی آلاندان سونرا هولاکوخانین خدمتینه گیردی.
رشیدالدین ایلک زامانلار رشیدالدوله آدینا تانینیردی. یهودی اولدوغونا گؤره موسلمان اولدوقدان سونرا اونا رشیدالدین آدینی وئردیلر[۳].
رشیدالدین و موغوللار
دَییشدیررشیدالدین آباغاخان سارایی‌ندا خانین مخصوص طبیبی اولدو و ارخون درباریندا طبابت ائتدی -غازان خان ۶۹۴ ه.ق ایلینده خانلیغا یئتیشدی و اوچ ایل سونرا اؤز وزیر اعظمی خواجه صدرالدین زنگانلی‌نی اؤلدوردو و رشیدالدین فضل الله وسعدالدین ساوجی‌نی بیرلیکده وزارته یئتیردی.
۷۰۳ -نجو ایلده غازان خان شام و دمشقه قوشون چکدی و خواجه رشیدالدین او قوشوندا ایدی. او ایلده غازان خان دونیادان گؤز یومدو.
اولجایتو
دَییشدیرغازان خان دونیادان گؤز یوماندان سونرا قارداشی الجایتو یا سلطان محمد خانلیغا یئتیشدی. الجایتو خواجه سعدالدین ساوجی‌نی خلع ائله‌دی و رشیدالدین فضل الله وزیراعظم اولدو (ه.ق ۶۹۱ -نجی ایل).
باهادورخان ورشیدالدینی اؤلدورمه‌سی
دَییشدیرالجایتو ۷۱۷ ه.ق ده دونیادان گؤز یومدو و اونون یئرینه باهادورخان خان اولدو و خواجه علیشاه گیلانی و رشیدالدین ایکی وزیری اولدولار کی مملکتده ایشلر قاریشدی و جماعت اعتراض ائتدیلر. باهادورخان رشیدالدینی عزل ائله‌دی و او سلطانیه‌دن تبریزه گلدی. اونون دوشمانلاری ۷۱۷ -نجی ایلده اونا توطئه ائتدیلر و شاهی مسموم ائتمک جورمونه او و اونون اون آلتی یاشیندا اوغلو کی اولجایتونون شربتچی‌سی ایدی ابهرین چرگر کندینده توتدولار و محکمه‌یه وئریب یهودی نسبینه گؤره جزالاندیریب باشینی کسدیلر و اوغلونو اؤلدوردولر. خواجه رشیدالدینین کله‌سی نئچه گون شهرده قالدی و هامی اونو یهودی تانیدی[۴] و آخیرده ربع رشیدی‌ده دفن اولدو. دونیادان گئدنده ۷۱ یاشی وار ایدی و اونون بوتون قونشولاری قتله یئتیریلدیلر و آرادان گئتدیلر. تیمور تبریزی آلاندان سونرا میرانشاه امر ائتدی کی اونون سوموکلرین چیخاردیب و یهودیلر قبریستانیندا دفن ائتسینلر[۵].
یاراتدیغی اثرلر
دَییشدیر- جامع التواریخ
-دونیانین دیرلی تاریخ کیتابلاریندان بیری دیر. بو کیتاب رشیدالدینین یهودی اولدوغونا گؤره فارس دیلینده یازیلیب کی همدانین جویوتلرینین دیلی دیر. بو کیتاب موغوللار و اونلارین ائللرینی تانیتدیریب. یهودیلر تاریخ یازماغا چوخ علاقه‌لری وار ایدی و بو کیتاب پیغمبرلر تاریخینی آدام تا حضرت محمده جن یازیب و سوسان تورکلرینین تاریخینی فارس دیلنده یازیب کی جویوت کتابلاریندان اله گلمیشدی.
- الاحیاء والاثار
بو کیتاب اکینچی‌لیک، آغاج اکمک، پتک ساخلاماق، معمارلیق، معدن، گمی دوزلتمک و... صنعتلرین کتابی‌دیر ۲۴ جیلدده
- توضیحات
بوکتاب صوفی رسمی و علم کلامدا یازیلیب کی الجایتو ایسته‌یینه خاطیر یازیلیب بو کتاب فرانسه نین ملی موزه‌سینده قالیر.
- مفتاح التفاسیر
قران و اونو تفسیر ائتمک رسمی
- الرساله السلطانیه
- لطائف الحقایق
- بیان الحقایق
رشیدالدین اثرلریندن دیر.
قایناقلار
دَییشدیر- ^ ایلیاپاولویچ، پطروشفسکی؛ اسلام در ایران (از هجرت تا قرن نهم هجری) ترجمه رضا کشاورز، انتشارات پیام، چاپ هفتم، تهران، ۱۳۶۳، ص ۹۸.
- ^ Genghis Khan: World Conqueror? Introduction by Morris Rossabi
- ^ کتاب تاریخ اسلام چاپ کمبریج ص243
- ^ دیوید لیتمان (1979)، یهودیان تحت حکومت مسلمانان: قسمت ایران. پرش به بالا ↑
- ^ http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0017_0_16453.html